Καταθλιπτικά στοιχεία αυτοβιογραφικών σχεδόν αφηγήσεων και μυθιστοριών που εγγίζουν ή και υπερβαίνουν τα όρια της ανθρώπινης δυστυχίας, ενσωματώνονται χωρίς τυμπανοκρουσίες στην σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα
Πολλά από τα κατά τα άλλα συνηθισμένα καθημερινά φαινόμενα που συνήθως παραμένουν απαρατήρητα στο περιθώριο, παραλληλίζονται δυστυχώς με αποσπασματικές περιγραφές αντίστοιχων καταστάσεων που αναδύονται σε διάφορα λογοτεχνικά έργα του παρελθόντος.
Είτε πρόκειται για επεισόδια που ανακαλούν στην μνήμη κάποια ανάλογα από το ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΓΚΟΥΛΑΓΚ του Solzhenitsyn, είτε για κάποια άλλα που προσιδιάζουν έντονα σε διάφορα φανταστικά περιστατικά που περιγράφονται στο 1984 του George Orwell, υπόκεινται στο σύνολό τους σε συγκεκριμμένο κοινό παρονομαστή.
Καταθλιπτικά στοιχεία αυτοβιογραφικών σχεδόν αφηγήσεων και μυθιστοριών που εγγίζουν ή και υπερβαίνουν τα όρια της ανθρώπινης δυστυχίας, ενσωματώνονται χωρίς τυμπανοκρουσίες στην σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα, προκαλώντας αναπόφευκτα προβληματισμούς ως προς την αποδοχή τους χωρίς αντιδράσεις από τις σύγχρονες κοινωνίες.
Στον αντίποδα αυτών των δυσάρεστων φαινομένων πολλαπλασιάζονται οι έρευνες και οι μελέτες για τα στοιχεία που προσφέρουν την ευτυχία στην κοινωνία. Μία από τις πλέον πρόσφατες προέρχεται από τον οικονομολόγο Stefan Bergheim της DEUTSCHE BANK, που αναλύει διεξοδικά στοιχεία από 22 χώρες για να καταλήξει σε τέσσερις διαφορετικές βαθμίδες των σύγχρονων καπιταλιστικών συστημάτων οργάνωσης που συνδυάζονται με τον ανάλογο βαθμό ευτυχίας. Στο πρώτο επίπεδο τοποθετεί την Αυστραλία, την Ελβετία, την Δανία, την Νορβηγία, την Σουηδία, την Βρεταννία, την Ολλανδία, τον Καναδά και τις ΗΠΑ, ενώ στο δεύτερο και λιγότερο ευτυχισμένο την Γερμανία, την Γαλλία, την Ισπανία, την Ιρλανδία, το Βέλγιο, την Αυστρία, την Φινλανδία και την Νέα Ζηλανδία.
Το τρίτο και μάλλον δραστικά υποβαθμισμένο περιλαμβάνει την Ιταλία, την Ελλάδα και την Πορτογαλία, ενώ εντελώς διαφορετικό εμφανίζεται το επίπεδο της Ιαπωνίας και της Κορέας. Κατά τον Bergheim οι συντελεστές που καθορίζουν το επίπεδο της ευτυχίας σε μία κοινωνία που λειτουργεί με καπιταλιστικά κριτήρια περιλαμβάνουν:
1. Υψηλό βαθμό εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών.
2. Χαμηλό έως μηδαμινό συντελεστή διαφθοράς.
3. Εξαιρετικά χαμηλούς δείκτες ανεργίας.
4. Υψηλά επίπεδα παιδείας.
5. Υψηλά εισοδήματα.
6. Υψηλά επίπεδα απασχόλησης ηλικιακά μεγάλων ανθρώπων.
7. Αμελητέα επίπεδα παραοικονομίας.
8. Μεγάλη οικονομική ελευθερία.
9. Χαμηλούς συντελεστές εργοδοτικής προστασίας.
10. Υψηλούς δείκτες γεννητικότητας.
Σε αδρές γραμμές η δέσμη των συντελεστών υπακούει σε ορθολογικά κριτήρια, αν και αγνοεί παραμέτρους, όπως η ανέχεια της παιδικής ηλικίας, η αβυσσαλέα ανισοκατανομή του πλούτου, τα προβλήματα της ισότητας των φύλλων, ο βαθμός εμπλοκής των πολιτών στα κοινά ή η δυναμική ενεργοποίησή τους στα πολιτικά δρώμενα. Πάντως παρά τις ατέλειες και τις ελλείψεις ο Bergheim προσθέτει πως κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, οι Ιρλανδοί, οι Ισπανοί και οι Σκανδιναβοί έχουν επιτύχει να εφαρμόσουν μία σειρά ρυθμίσεων, που ευνοούν την άνοδο της ευτυχίας των πολιτών και την ικανοποίησή τους από την λειτουργία του συστήματος.
Το βασικό στοιχείο αυτής της έρευνας σε συνδυασμό με τους σύγχρονους προβληματισμούς για τα πρότυπα της αποκαλούμενης κοινωνικής Ευρώπης, εστιάζεται στο γεγονός ότι η αναζήτηση της ευτυχίας σε μία κοινωνία δεν ακολουθεί μονολιθικά κάποια συγκεκριμμένα πρότυπα. Το σκανδιναβικό πρότυπο του σοσιαλδημοκρατικού σοσιαλισμού που χαρακτηρίζεται ελαστικό με σημαντικές ανοχές ή το ανάλογο αγγλοσαξωνικό του φιλελεύθερου καπιταλισμού, παρά τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους, σχετίζονται άμεσα με χαμηλούς δείκτες ανεργίας, ισχυρή οικονομική ανάπτυξη και υψηλούς δείκτες ικανοποίησης και ευτυχίας των πολιτών τους σε σχέση με τα επίπεδα διαβίωσής τους.
Πάντως το γεγονός ότι μία επενδυτική τράπεζα (DEUTSCHE BANK) εμφανίζεται να ενδιαφέρεται έντονα και να ασχολείται με ζητήματα κοινωνικής μηχανικής, παρακάμπτοντας τα αναγνωρισμένα και έγκυρα ακαδημαϊκά κέντρα ερευνών, δεν αποτελεί απλώς σημείο των καιρών. Αντίθετα συνιστά μία ένδειξη του βαθμού εμπλοκής μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων σε θέματα που φυσιολογικά δεν εντάσσονται και οφείλουν να μην εντάσσονται στην σφαίρα των δραστηριοτήτων τους. Επιπλέον οι σχετικές έρευνες παραβλέπουν ή ακόμα και αγνοούν συμπτώματα δυστοπιών που αναδύονται με εντεινόμενους ρυθμούς στις σύγχρονες κοινωνίες και συνδέονται με τέσσερα κυρίαρχα πρότυπα υποβαθμισμένης κοινωνικής διαβίωσης.
Ο οικονομολόγος Stefan Bergheim της DEUTSCHE BANK που ασχολείται με τις έρευνες και τις μελέτες για τα στοιχεία που προσφέρουν την ευτυχία στην κοινωνία (DEUTSCHE BANK)
Το Πρότυπο του George Orwell
Οι καταθλιπτικοί οραματισμοί του συγγραφέα καταλήγουν σε μία αυταρχική, ολοκληρωτική μορφή κοινωνικού συστήματος, όπου η κυρίαρχη παράταξη διαχειρίζεται απολυταρχικά την εξουσία. Οι επιλογές περιορίζονται ασφυκτικά, η ελευθερία της έκφρασης και του λόγου καταστέλλεται, οι μειοψηφίες καταπιέζονται με αγριότητα, ενώ από την άλλη πλευρά απαιτείται μονολιθικά απόλυτη πίστη στην επικρατούσα τάξη πραγμάτων, στην καθημερινότητα και στην λογική της ηθικής που επιτάσσει η άρχουσα μειοψηφία.
Ο George Orwell κατά το 1943, όταν εργάζεται για το ραδιόφωνο του BBC (Press Photo, 1943/Branch of the National Union of Journalists-BNUJ)
Ο έλεγχος ασκείται με περιχαράκωση των οικιστικών ζωνών, εγκλεισμό, εκφοβισμό και ωμή βία, ενώ η στυγνή παρακολούθηση των πολιτών και των δραστηριοτήτων τους εκδηλώνεται με άμεσα κατασταλτικό χαρακτήρα, διατηρώντας πάντοτε την δυνατότητα χρήσης βίας στις περιπτώσεις απειλών που στρέφονται κατά της ασφαλείας του συστήματος. Η κυρίαρχη (και μοναδική) γλώσσα είναι το Νέο Ιδίωμα (Newspeak), με απλό, αποστειρωμένο λεξιλόγιο που περιορίζει δραστικά και αναστέλλει κάθε προοπτική ελευθερίας της έκφρασης και της σκέψης. Ο ερωτισμός και η σεξουαλική ανεξαρτησία καταστέλλονται μέσω του απόλυτου ελέγχου των σεξουαλικών παρορμήσεων και επιθυμιών (Βλέπε 1984- Πρώτη Έκδοση 1949).
Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του 1984 του 1949, που συγκεντρώνει τις αντιδράσεις των προοδευτικών κύκλων της εποχής, που θεωρούν τον εκδοτικό οίκο του Orwell, προμετωπίδα των αντικομμουνιστικών και αντιφασιστικών κύκλων της Βρεταννίας. Μεταφέρεται στην κινηματογραφική οθόνη το 1984, με την ταινία να διατηρεί τον τίτλο του μυθιστορήματος (Secker & Warburg)
Το Πρότυπο του Aldοus Huxley
Οι προβληματισμοί του συγγραφέα συγκλίνουν προς την μορφή ενός επιφατικού δημοκρατικού συστήματος, που κυριαρχείται από μία ολιγαρχική δομή και επιτρέπει θεωρητικά απεριόριστες ατομικές ελευθερίες, αλλά πρακτικά περιορίζει την δυνατότητα επιλογών και την ελευθερία του λόγου μέσω της υιοθέτησης επαγγελματικού χαρακτήρα ιδιωμάτων με συγκεκριμμένη ορολογία (Illichian ή Uniquack), που οριοθετούν επαγγελματικούς τομείς και περιορίζουν την ελευθερία της σκέψης. Το σύστημα προκρίνει την ενσωμάτωση μειοψηφιών, υπερασπίζεται την συναισθηματική λογική, την ελαστική μορφή κοινωνικών σχέσεων, την φαντασία στα όρια ελέγχου του, ασκώντας απόλυτη κυριαρχία μέσω της ανάδειξης ακίνδυνων επιθυμιών (όπως της χρήσης ψυχαγωγικών ναρκωτικών ουσιών), υπερδανεισμού, αλλά και έμμεσων απειλών χρήσης βίας.
Ο Aldous Huxley κατά το 1932, όταν εκδίδεται ο ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (Brave New World cover/Chatto and Windus, 1932)
Αν και φαινομενικά δεν αποδέχεται μέσα καταστολής αντιδράσεων, η επικοινωνία υπόκειται σε σύστημα προεπιλογής φιλικών επαφών, ενώ η κοινωνική διαστρωμάτωση διασφαλίζεται μέσω προγεννητικού ελέγχου και προγραμματισμού που καταλήγει σε πέντε τάξεις πολιτών (Alphas, Betas, Gammas, Deltas, Epsilons) με τις κατώτερες να χαρακτηρίζονται από μειωμένες εγκεφαλικές λειτουργίες και ειδική ψυχοσωματική αγωγή, ώστε να ικανοποιούνται με τις καθημερινές τους δραστηριότητες και την θέση τους στον κοινωνικό ιστό.
Οι ερωτικές επιθυμίες και η σεξουαλική ελευθερία καταπιέζονται μέσω της προώθησης πορνογραφικού αισθησιασμού και αποπροσανατολισμού από τα ηλεκτρονικά μαζικά μέσα ενημέρωσης, που προωθούν σχεδόν αποκλειστικά θέαμα και διασκέδαση σε συγκεκριμμένα πλαίσια, υπερθεματίζοντας ως προς τις δυνατότητες της τεχνολογίας και σαγηνεύοντας το κοινό με την αποθέωση της κατανάλωσης (Βλέπε Brave New World- Πρώτη Έκδοση 1932).
Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του BRAVE NEW WORLD του 1932. Μεταφέρεται διασκευασμένο σε τηλεοπτικές παραγωγές του 1980 και του 1998 διατηρώντας τον αρχικό τίτλο του μυθιστορήματος (Chatto & Windus)
Το Πρότυπο του Franz Kafka
Οι μάλλον καταθλιπτικές τάσεις του συγγραφέα οδηγούν στην παρουσίαση ενός σκοτεινού συστήματος ελέγχου του πληθυσμού μέσω της απόλυτης γραφειοκρατίας. Οι πολίτες υποχρεούνται να καταγράφουν τα πάντα και εξωθούνται να δαπανούν ακόμα και τον ελεύθερο χρόνο τους σε γραφειοκρατικές διαδικασίες, με συνέπεια την μαζική εκδήλωση συμπτωμάτων άγχους και καταθλιπτικών καταστάσεων. Το άτομο εγκλωβίζεται σε μία ψυχολογικά σχιζοειδή πραγματικότητα, καταλήγοντας σε συνεχή αυτοκριτική, αυτοέλεγχο και εξοβελισμό της ελευθερίας της συνείδησής του, ανησυχώντας διαρκώς για την πιθανότητα της χαμηλής του αξιολόγησης από το σύστημα, τον βαθμό προσαρμογής του, τις επίσημες διοικητικές και νομικές αποφάσεις προς το πρόσωπό του και διάφορες άλλες ανάλογες διαδικασίες που επιβάλλονται από τους μηχανισμούς του συστήματος.
Ο Franz Kafka κατά το 1907, την εποχή της πρόσληψής του με την ιδιότητα του πραγματογνώμονος από την ασφαλιστική εταιρεία ASSICURAZIONI GENERALI (Atelier Lotte Jacobi, 1907)
Ο έλεγχος ασκείται μέσω της ροής των γραφειοκρατικών διαδικασιών, οι οποίες καταστέλλουν κάθε πιθανή μορφή απόκλισης από τους μηχανισμούς της εξουσίας, οι οποίοι από την άλλη πλευρά επιβραβεύουν δομικά, δηλαδή αναβαθμίζουν κοινωνικά όσους επιδιώκουν μία έμμεση σχέση με την λειτουργία των μηχανισμών ή με ανθρώπους που λόγω της φοβίας για την ίδια τους την ζωή, επιχειρούν να την ελέγξουν παραμένοντας προσηλωμένοι στην γραφειοκρατία και αναπαράγοντας το σύστημα (Βλέπε Das Schloß/The Castle- Πρώτη Έκδοση 1926).
Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του DAS SCHLOSS το 1926. Μεταφέρεται διασκευασμένο στην μεγάλη οθόνη διαδοχικά το 1968, το 1994 και το 1997 διατηρώντας τον αρχικό τίτλο (Kurt Wolff, Frankfurt)
Το Πρότυπο του Philip Dick
Ο κόσμος του συγγραφέα διακατέχεται από την σκοτεινή και κυρίαρχη παρουσία ενός αφηρημένου εικονικού υποκαταστάτου της πραγματικότητας. Η συγκεκριμμένη τεχνική κοινωνικού ελέγχου βασίζεται στην διαμόρφωση μίας ευρύτερης παιδείας, όπου μέσω της δημιουργίας μίας σειράς γραπτών συμβόλων που υποβαθμίζουν δραματικά την ενσυνείδητη έμπνευση και τις πιθανές συναισθηματικές φορτίσεις, προωθείται με επίταση η διάδραση σε ατομικό επίπεδο με την κοινωνία, όπως και η ψευδαίσθηση της αντίληψης ότι η γλώσσα και οι μνήμες αποτελούν αντικείμενα και όχι μέσα, που υπόκεινται σε αποθήκευση, αλλά επίσης υπακούουν σε καθεστώς ιδιοκτησίας και επομένως σε άψογη πιστή αναπαραγωγή και παραχώρηση.
Ο Philip K. Dick σε πορτραίτο της εφημερίδας The Independent κατά το 1972, εποχή της αποτυχημένης απόπειρας αυτοκτονίας του (The Independent, 1972)
Η γλώσσα της άρχουσας τάξης είναι δεδομένη, περιχαρακωμένη και συνιστά το εργαλείο για την δημιουργία εικονικών πραγματικοτήτων, όπου εκπαιδευτικές αίθουσες, χώροι εργασίας, καταστήματα, ακόμα και φυλακές, αλλά και άλλοι κοινωνικοί χώροι μετατρέπονται σε διαδικτυακές ολογραφικές πιστές αναπαραστάσεις, επιτρέποντας διαδραστικές σχέσεις και προάγοντας την απομόνωση του ατόμου από τον πραγματικό του περίγυρο και την συνεπακόλουθη εσωστρέφεια. Αυτή η μορφή λειτουργίας του ατόμου σε σχέση με τον κοινωνικό ιστό, επιβραβεύεται, καθώς διασφαλίζει μόνιμη και άψογη παρακολούθηση και έλεγχο, ενώ προσφέρει διεγερτικές εκδηλώσεις θετικών και αρνητικών συναισθημάτων, την ψευδαίσθηση αξιοποίησης υπερφυσικών δυνάμεων και καινοφανή βιώματα.
Αριστερά, το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του MINORITY REPORT το 1956. Μεταφέρεται στην μεγάλη οθόνη το 2002 από τον διάσημο σκηνοθέτη Steven Spielberg, διτηρώντας τον αρχικό τίτλο του μυθιστορήματος (Fantastic Universe). Δεξιά, το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του THE PENULTIMATE TRUTH το 1964 (Belmont)
Οι αντιρρησίες εισάγονται σε αγωγές με ψυχότροπες ουσίες ή εξορίζονται σε μία πραγματικότητα χωρίς διασύνδεση με τα ηλεκτρονικά μέσα (δηλαδή στον υπαρκτό κόσμο), όπου κυριαρχεί η δραματική της υποβάθμιση λόγω των αναγκών που θέτει η δημιουργία και η συντήρηση ενός απόλυτα εικονικού σύμπαντος. Τα μόνα που λειτουργούν στο επίπεδο αυτό είναι βιομηχανικές εγκαταστάσεις με άθλιες συνθήκες εργασίας με αντικείμενο την αναπαραγωγή των εικονικών συνθηκών διαβίωσης, αλλά υπάρχουν επίσης πραγματικές τρομακτικές φυλακές και εξαθλιωμένα καταλύμματα για την στέγαση του εργατικού δυναμικού (Βλέπε Minority Report- Πρώτη Έκδοση 1956, The Penultimate Truth- Πρώτη Έκδοση 1964, Do Androids Dream of Electric Sheep?- Πρώτη Έκδοση 1968, Flow My Tears, the Policeman Said- Πρώτη Έκδοση 1974, A Scanner Darkly- Πρώτη Έκδοση 1977).
Αριστερά, το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του DO ANDROIDS DREM OF ELECTRIC SHEEP? το1968. Μεταφέρεται στην μεγάλη οθόνη από τον διάσημο σκηνοθέτη Ridley Scott το 1982 με τίτλο BLADE RUNNER (Doubleday). Δεξιά, το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του FLOW MY TEARS, THE POLICEMAN SAID το 1974 που μεταφέρεται στην μεγάλη οθόνη με τον ίδιο τίτλο το 2018 (Doubleday)
Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του A SCANNERT DARKLY το 1977. Μεταφέρεται το 2006 στην μεγάλη οθόνη με τον ίδιο τίτλο (Doubleday)
Σύγχρονοι Αντικατοπτρισμοί των Δυστοπιών
Ο κόσμος της εποχής μας αν και αρέσκεται να μελετά και να επιδιώκει να υλοποιήσει συνθήκες που ευνοούν ευτυχέστερη διαβίωση, διατηρεί στοιχεία που παραπέμπουν στις κατά τα άλλα φανταστικές κοινωνίες του Franz Kafka και του Philip Dick, ενσωματωμένα σε ευρύτερα πλαίσια που ανακλούν τις αντιλήψεις του George Orwell και του Aldοus Huxley. Αναμφισβήτητα εντυπωσιάζει το γεγονός ότι και οι τέσσερις συγγραφείς διαβλέπουν μία δραματική απόκλιση από το πρότυπο της ανοικτής κοινωνίας, συγκλίνοντας σε φαινόμενα αποδοχής από τoυς πληθυσμούς του μέλλοντος και μάλιστα χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις, ολιγαρχικών ή ολοκληρωτικών δομών εξουσίας. Από την άλλη πλευρά οι διανοούμενοι της σύγχρονης εποχής (ακαδημαϊκοί, άνθρωποι της τέχνης, δημοσιογράφοι, κινηματογραφιστές και άλλοι) προτιμούν να προβάλλουν στοιχεία δύο δυστοπικών συστημάτων (κατά κανόνα αυτά των Orwell και Huxley), ώστε ανάλογα με τις απόψεις ή τα συμφέροντα που εξυπηρετούν, να κατηγορούν οι μεν τους δε, για απροκάλυπτη εφαρμογή παραμέτρων δυστυχίας που εξαθλιώνουν τους λαούς τους. Αναμφίβολα οι πληθυσμοί υποφέρουν κατά τρόπους αναλογικά όμοιους, αν και απορούν με τον εικονικό τους περίγυρο που καλλιεργείται έντεχνα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αποκλίνοντας από την πραγματικότητα, ταλαιπωρούνται από την ίδια γραφειοκρατική παράνοια, υποκύπτουν σε πλαστογραφημένη ή ακόμα και εντελώς αναληθή ενημέρωση, όπως και διαστρεβλωμένη πληροφόρηση, παρατηρούν μάλλον με απάθεια την καταστροφή του περιβάλλοντος, των οικοσυστημάτων και των φυσικών πόρων, αλλά σε κάθε περίπτωση αποδέχονται πως από την πλευρά τους διασφαλίζουν ανεκτές συνθήκες διαβίωσης χωρίς σημαντικά προβλήματα.
Το πάλαι ποτέ πανίσχυρο δίπολο των δύο υπερδυνάμεων και των εκούσιων ή ακούσιων δορυφόρων τους, μετατρέπεται σε ένα ανάλογο νέο, όπου η μία πλευρά κατηγορεί την άλλη για τις δυστοπικές επιλογές της. Σύμφωνα με την άποψη ή μάλλον τις προειδοποιήσεις της εφημερίδας THE GUARDIAN (28/09/2015 & 02/02/2017), ο κόσμος του Huxley αντιπροσωπεύει μία ολοκληρωτική κοινωνία που υπακούει στην απόλυτη εξουσία μίας υποθετικά καλοπροαίρετης δικτατορίας, της οποίας οι υπήκοοι προγραμματίζονται να απολαμβάνουν το καθεστώς της υποταγής τους μέσω ψυχοσωματικής προσαρμογής και χρήσης ψυχαγωγικών ψυχότροπων ουσιών (soma), οι οποίες είναι δραστικά αβλαβέστερες ως προς την τοξική τους δράση, αλλά σε υπερθετικό βαθμό περισσότερο ευχάριστες από τις αντίστοιχες της εποχής μας.
Οι άρχοντες του Θαυμαστού Νέου Κόσμου προσφέρουν άμεσες λύσεις στους επικίνδυνους κοινωνικούς προβληματισμούς, αποπλανώντας και χειραγωγώντας τους υπηκόους τους με αισθησιακές απολαύσεις, πληθώρα χαμηλού κόστους προϊόντων μαζικής παραγωγής, δυνητικά απεριόριστες πιστώσεις και προσβάσεις σε τεχνολογίες επικοινωνίας και ψυχαγωγίας αδιανόητες(;) για την εποχή μας.
Από την άλλη πλευρά οι αποκαλύψεις του Edward Snowden υπογραμμίζουν την αθέατη δόμηση μηχανισμών παρακολούθησης και ελέγχου, που προκαλούν με την τελειότητά τους ακόμα και την αρχιτεκτονική των ανάλογων συστημάτων του Orwell. Οι παράπλευρες και μάλιστα χωρίς χρεώσεις εφαρμογές του διαδικτύου, αποκαλύπτεται πως διευρύνουν δραστικά τις δυνατότητες αυτών των μηχανισμών και παρά την προσοχή που προκαλούν κάποιες σποραδικές αποκαλύψεις (όπως η δυνατότητα σκιαγράφησης ψυχογραφημάτων των χρηστών για διάφορες χρήσεις), οι αντιδράσεις παραμένουν μηδαμινές.
Όσοι παρακολουθούν με προσοχή τα τεκταινόμενα στον σύγχρονο κόσμο, αντιλαμβάνονται πως τα δυστοπικά πρότυπα όχι μόνον των George Orwell και Aldοus Huxley, αλλά και τα αντίστοιχα περιθωριοποιημένα των Franz Kafka και Philip Dick, συγκεντρώνουν το απεριόριστο ενδιαφέρον των σύγχρονων σχεδιαστών κοινωνικής μηχανικής και αναπόφευκτα θα οδηγήσουν σε ολική ανατροπή των προτύπων της ανοικτής κοινωνίας. Η δακτυλοδεικτούμενη Βόρειος Κορέα, που εκπροσωπεί μία μονολιθική εικόνα του κόσμου του Orwell, αποτελεί στην πραγματικότητα την περισσότερο αθώα εκδοχή των όσων εξυφαίνονται σε βάρος των υπολοίπων "προοδευτικών" κοινωνιών, εκτός εάν προκύψουν συγκροτημένες αντιδράσεις.
Ο οικονομολόγος Helmut Kreutz που αποκαλύπτει τις αθέατες αυξήσεις των τιμολογίων λόγω της εμπλοκής των τραπεζών στην αλυσσίδα της κατανάλωσης (Kreutz Personalberatung und Services GmbH)
Η αυξητική τάση της Κοινωνικής Εντροπίας
Ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό και ενδιαφέρον στοιχείο εντοπίζεται στο γεγονός ότι ενώ οι πληθυσμοί "ψυχαγωγούνται" στα πλαίσια των δυνατοτήτων της νέας τεχνολογίας και των καινοτόμων εφαρμογών της, οι νέες διεθνείς συμφωνίες ευνοούν ουσιαστικά γιγαντιαία εταιρικά σχήματα με ταυτόχρονη κατάργηση πολλών ρυθμιστικών αρχών. Ενώ το διεθνές εμπόριο οφείλει να αναβαθμίσει τις δραστηριότητες των ανθρώπων ανάλογα με τις δραστηριότητές τους, με βάση συγκεκριμμένους κανόνες που αποτρέπουν τον αθέμιτο ανταγωνισμό, τον σχηματισμό ολιγοπωλίων ή μονοπωλίων και επιτρέπουν τον αποτελεσματικό έλεγχο για την ομαλή λειτουργία μίας οικονομίας της αγοράς, σε πολλές περιπτώσεις συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Οι συνέπειες αυτών των στρατηγικών επιλογών είναι ήδη ορατές σε συγκεκριμμένους τομείς, με την αύξηση της ανεργίας σε τοπικούς πληθυσμούς, την μείωση των πιστώσεων για παραγωγικές δραστηριότητες και την αυξητική τάση των τιμών των προϊόντων μαζικής κατανάλωσης, αλλά και των υπηρεσιών, λόγω των αθέατων χρεώσεων, που συνεισφέρουν σημαντικά στα τραπεζικά κέρδη.
Σύγχρονες έρευνες του οικονομολόγου Helmut Kreutz στην Γερμανία, με βάση τα δεδομένα της κεντρικής τράπεζας (BUNDESBANK), στοιχειοθετούν πως αυτή διαδικασία, αυξάνει λόγου χάρη το κόστος αποκομιδής απορριμάτων κατά 12%, το αντίστοιχο της παραγωγής και διακίνησης εμφιαλωμένου νερού κατά 38% και κατά 77% το κόστος ενοικίασης κτιρίων. Ανάλογη κατάσταση επικρατεί και στις ΗΠΑ, που απεικονίζεται στην αλματώδη άνοδο των τραπεζικών κερδών. Ενώ το 1980 το τραπεζικό περιθώριο κέρδους κινείται στο 7%, τρείς δεκαετίες αργότερα, το 2010 εκτοξεύεται στο 40%! Το ενεργητικό των τραπεζών, τα επιτόκια, τα κέρδη, αυξάνονται εκθετικά, ακολουθούμενα όμως και από μία επικίνδυνη διόγκωση των τραπεζικών χρεών, λόγω της μόχλευσης που επιτρέπει τον υπερδανεισμό τους, ενώ η εκθετική ανάπτυξη του χρηματοοικονομικού κλάδου υλοποιείται σε βάρος των παραγωγικών τομέων της οικονομίας.
Τα περισσότερα σύγχρονα κράτη ταλαιπωρούνται από υψηλά ελλείμματα, συγκρούσεις χαμηλής έντασης λόγω του φαινομένου της ισλαμικής τρομοκρατίας, αθέατο πληθωρισμό, ανεργία, αλλά και σημαντική ανέχεια που πλήττει διάφορες πληθυσμιακές ομάδες, με κυρίαρχες τις περιπτώσεις των αστέγων. Κατά το 2010, το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού κατείχε το 42% του χρηματοοικονομικού πλούτου, το 19% το 53% και το υπόλοιπο 80%, δηλαδή οι τέσσερις στους πέντε ανθρώπους, μόλις το 5%! Το 2017 η κατάσταση επιδεινώνεται καθώς σύμφωνα με την OXFAM, μία συνομοσπονδία 20 Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων που δραστηριοποιούνται σε 90 χώρες το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει πλέον το 82% του πλούτου! (Η OXFAM τελεί υπό διερεύνηση στην Βρεταννία για σεξουαλικά σκάνδαλα στην Αιτή και χώρες της Αφρικής, όπως και για παράνομη διακίνηση-trafficking, νεαρών γυναικών, με απειλή την διακοπή χρηματοδότησης από το βρεταννικό δημόσιο, που φθάνει τις £32 εκατομμύριατο 2017).
Όπως στοιχειοθετεί η έρευνα της καθηγήτριας αρχιτεκτονικής και διεθνών σχέσεων Dr. Margrit Kennedy, αυτό το συντριπτικό ποσοστό (80%) καταβάλλει την μερίδα του λέοντος των αθέατων χρεώσεων, με συνέπεια να δημιουργείται άτυπα μία προοδευτικά μειούμενη κλίμακα φορολόγησης της κοινωνίας, όπου τα χαμηλά εισοδήματα καλούνται να πληρώσουν τις μεγαλύτερες χρεώσεις, σε αντίθεση με τα υψηλά, που καρπούνται τα μεγάλα κέρδη.
Η καθηγήτρια αρχιτεκτονικής και διεθνών σχέσεων Dr. Margrit Kennedy (†28.12.2013), που αποκαλύπτει το φαινόμενο της συνεχούς διεύρυνσης του αβυσσαλέου χάσματος μεταξύ μίας μειοψηφίας που καρπώνεται τον πλούτο του πλανήτη και των υπολοίπων εισοδηματικών τάξεων που περιθωριοποιούνται χωρίς να παρατηρείται αντιστροφή της τάσης (MONNETA-Money Network Alliance)
Από την άλλη πλευρά θεωρείται σχεδόν νομοτελειακή ανάγκη η στρατικοποίηση της αστυνόμευσης, η εντατικοποίηση της παρακολούθησης και του ελέγχου, αλλά και η μονοχρωματική πληροφόρηση. Διάφορα πρόσωπα του συρμού, αναδεικνύονται σε τηλεοπτικούς αστέρες προβαλλόμενα συνήθως με την ιδιότητα του δημοσιογράφου ή του αναλυτή της καθημερινότητας, για να πλαισιωθούν από δεκάδες εμπειρογνώμονες και ειδικούς, ώστε με ιώβεια υπομονή να εξηγήσουν στο κοινό τις παραμέτρους μίας ευτυχισμένης ζωής. Η υποτιθέμενη αλματώδης τεχνολογική πρόοδος, η φαντασίωση της υγείας και της σωματικής ευρωστίας μέσω θαυματουργών σκευασμάτων και ειδικών διατροφικών αγωγών, η αναζήτηση της ψευδαίσθησης της "αιώνιας" νεότητας και του κάλλους μέσω χειρουργικών επεμβάσεων, αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα σύνδρομα που υποθάλπουν μία πολιτισμική τάση δεκτική στον έλεγχο και τον δεσποτισμό, καθώς τα θύματά τους υποφέρουν από φαντασιώσεις και ψευδαισθήσεις, έχοντας εγκαταλείψει την κοινή λογική και την κριτική σκέψη, αλλά και την αναζήτηση των καθαρά επιστημονικών γνώσεων.
Οι συνθήκες αυτές συντείνουν προς την αποσύνθεση του κοινωνικού ιστού σε πολλούς σύγχρονους πληθυσμούς, με συνέπεια να μειώνονται συνεχώς τα ανακλαστικά που προκαλούν την αντίδρασή τους, οδηγώντας σε φαινόμενα απάθειας ή αδιαφορίας είτε έναντι συνθηκών δεσποτισμού είτε έναντι της ανάδυσης δικτατορικών μειοψηφιών. Σε αδρές γραμμές πρόκειται για το φαινόμενο της αύξησης της κοινωνικής εντροπίας που οδηγεί με σχεδόν μαθηματική ακρίβεια σε καταστάσεις χάους, όπου η μόνη διέξοδος βασίζεται στην εισφορά ενέργειας στο σύστημα, ώστε να ενεργοποιηθεί. Όμως είναι πρακτικά αδύνατον να προσδιορισθούν τα ποσοτικά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της εισφερόμενης ενέργειας, με συνέπεια να παραμένει ανέφικτο να διατυπωθούν ασφαλείς προβλέψεις για τις επερχόμενες εξελίξεις σε κοινωνίες που ήδη κατατρύχονται από τα φαντάσματα των τεσσάρων δυστοπικών συγγραφέων.
Περισσότερο ενδιαφέρουσες απόψεις,
-Dr. Margrit Kennedy, INTEREST AND INFLATION FREE MONEY, Seva International, 1995, 2006.
-Stefan Bergheim, MEASURES OF WELL-BEING, Deutsche Bank Research, September 8, 2006.
-Michael D. Gordin, Helen Tilley, Gyan Prakash (Editors), UTOPIA/DYSTOPIA: CONDITIONS OF HISTORICAL POSSIBILITY, Princeton University Press, 2010.
- J. Kamphausen, OCCUPY MONEY, Bielefeld, October, 2012.
-Gregory Claeys, DYSTOPIA: A NATURAL HISTORY, Oxford University Press, 2017.
Γ. Ζ. Η.
www.bankingnews.gr
Είτε πρόκειται για επεισόδια που ανακαλούν στην μνήμη κάποια ανάλογα από το ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΓΚΟΥΛΑΓΚ του Solzhenitsyn, είτε για κάποια άλλα που προσιδιάζουν έντονα σε διάφορα φανταστικά περιστατικά που περιγράφονται στο 1984 του George Orwell, υπόκεινται στο σύνολό τους σε συγκεκριμμένο κοινό παρονομαστή.
Καταθλιπτικά στοιχεία αυτοβιογραφικών σχεδόν αφηγήσεων και μυθιστοριών που εγγίζουν ή και υπερβαίνουν τα όρια της ανθρώπινης δυστυχίας, ενσωματώνονται χωρίς τυμπανοκρουσίες στην σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα, προκαλώντας αναπόφευκτα προβληματισμούς ως προς την αποδοχή τους χωρίς αντιδράσεις από τις σύγχρονες κοινωνίες.
Στον αντίποδα αυτών των δυσάρεστων φαινομένων πολλαπλασιάζονται οι έρευνες και οι μελέτες για τα στοιχεία που προσφέρουν την ευτυχία στην κοινωνία. Μία από τις πλέον πρόσφατες προέρχεται από τον οικονομολόγο Stefan Bergheim της DEUTSCHE BANK, που αναλύει διεξοδικά στοιχεία από 22 χώρες για να καταλήξει σε τέσσερις διαφορετικές βαθμίδες των σύγχρονων καπιταλιστικών συστημάτων οργάνωσης που συνδυάζονται με τον ανάλογο βαθμό ευτυχίας. Στο πρώτο επίπεδο τοποθετεί την Αυστραλία, την Ελβετία, την Δανία, την Νορβηγία, την Σουηδία, την Βρεταννία, την Ολλανδία, τον Καναδά και τις ΗΠΑ, ενώ στο δεύτερο και λιγότερο ευτυχισμένο την Γερμανία, την Γαλλία, την Ισπανία, την Ιρλανδία, το Βέλγιο, την Αυστρία, την Φινλανδία και την Νέα Ζηλανδία.
Το τρίτο και μάλλον δραστικά υποβαθμισμένο περιλαμβάνει την Ιταλία, την Ελλάδα και την Πορτογαλία, ενώ εντελώς διαφορετικό εμφανίζεται το επίπεδο της Ιαπωνίας και της Κορέας. Κατά τον Bergheim οι συντελεστές που καθορίζουν το επίπεδο της ευτυχίας σε μία κοινωνία που λειτουργεί με καπιταλιστικά κριτήρια περιλαμβάνουν:
1. Υψηλό βαθμό εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών.
2. Χαμηλό έως μηδαμινό συντελεστή διαφθοράς.
3. Εξαιρετικά χαμηλούς δείκτες ανεργίας.
4. Υψηλά επίπεδα παιδείας.
5. Υψηλά εισοδήματα.
6. Υψηλά επίπεδα απασχόλησης ηλικιακά μεγάλων ανθρώπων.
7. Αμελητέα επίπεδα παραοικονομίας.
8. Μεγάλη οικονομική ελευθερία.
9. Χαμηλούς συντελεστές εργοδοτικής προστασίας.
10. Υψηλούς δείκτες γεννητικότητας.
Σε αδρές γραμμές η δέσμη των συντελεστών υπακούει σε ορθολογικά κριτήρια, αν και αγνοεί παραμέτρους, όπως η ανέχεια της παιδικής ηλικίας, η αβυσσαλέα ανισοκατανομή του πλούτου, τα προβλήματα της ισότητας των φύλλων, ο βαθμός εμπλοκής των πολιτών στα κοινά ή η δυναμική ενεργοποίησή τους στα πολιτικά δρώμενα. Πάντως παρά τις ατέλειες και τις ελλείψεις ο Bergheim προσθέτει πως κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, οι Ιρλανδοί, οι Ισπανοί και οι Σκανδιναβοί έχουν επιτύχει να εφαρμόσουν μία σειρά ρυθμίσεων, που ευνοούν την άνοδο της ευτυχίας των πολιτών και την ικανοποίησή τους από την λειτουργία του συστήματος.
Το βασικό στοιχείο αυτής της έρευνας σε συνδυασμό με τους σύγχρονους προβληματισμούς για τα πρότυπα της αποκαλούμενης κοινωνικής Ευρώπης, εστιάζεται στο γεγονός ότι η αναζήτηση της ευτυχίας σε μία κοινωνία δεν ακολουθεί μονολιθικά κάποια συγκεκριμμένα πρότυπα. Το σκανδιναβικό πρότυπο του σοσιαλδημοκρατικού σοσιαλισμού που χαρακτηρίζεται ελαστικό με σημαντικές ανοχές ή το ανάλογο αγγλοσαξωνικό του φιλελεύθερου καπιταλισμού, παρά τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους, σχετίζονται άμεσα με χαμηλούς δείκτες ανεργίας, ισχυρή οικονομική ανάπτυξη και υψηλούς δείκτες ικανοποίησης και ευτυχίας των πολιτών τους σε σχέση με τα επίπεδα διαβίωσής τους.
Πάντως το γεγονός ότι μία επενδυτική τράπεζα (DEUTSCHE BANK) εμφανίζεται να ενδιαφέρεται έντονα και να ασχολείται με ζητήματα κοινωνικής μηχανικής, παρακάμπτοντας τα αναγνωρισμένα και έγκυρα ακαδημαϊκά κέντρα ερευνών, δεν αποτελεί απλώς σημείο των καιρών. Αντίθετα συνιστά μία ένδειξη του βαθμού εμπλοκής μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων σε θέματα που φυσιολογικά δεν εντάσσονται και οφείλουν να μην εντάσσονται στην σφαίρα των δραστηριοτήτων τους. Επιπλέον οι σχετικές έρευνες παραβλέπουν ή ακόμα και αγνοούν συμπτώματα δυστοπιών που αναδύονται με εντεινόμενους ρυθμούς στις σύγχρονες κοινωνίες και συνδέονται με τέσσερα κυρίαρχα πρότυπα υποβαθμισμένης κοινωνικής διαβίωσης.
Ο οικονομολόγος Stefan Bergheim της DEUTSCHE BANK που ασχολείται με τις έρευνες και τις μελέτες για τα στοιχεία που προσφέρουν την ευτυχία στην κοινωνία (DEUTSCHE BANK)
Το Πρότυπο του George Orwell
Οι καταθλιπτικοί οραματισμοί του συγγραφέα καταλήγουν σε μία αυταρχική, ολοκληρωτική μορφή κοινωνικού συστήματος, όπου η κυρίαρχη παράταξη διαχειρίζεται απολυταρχικά την εξουσία. Οι επιλογές περιορίζονται ασφυκτικά, η ελευθερία της έκφρασης και του λόγου καταστέλλεται, οι μειοψηφίες καταπιέζονται με αγριότητα, ενώ από την άλλη πλευρά απαιτείται μονολιθικά απόλυτη πίστη στην επικρατούσα τάξη πραγμάτων, στην καθημερινότητα και στην λογική της ηθικής που επιτάσσει η άρχουσα μειοψηφία.
Ο George Orwell κατά το 1943, όταν εργάζεται για το ραδιόφωνο του BBC (Press Photo, 1943/Branch of the National Union of Journalists-BNUJ)
Ο έλεγχος ασκείται με περιχαράκωση των οικιστικών ζωνών, εγκλεισμό, εκφοβισμό και ωμή βία, ενώ η στυγνή παρακολούθηση των πολιτών και των δραστηριοτήτων τους εκδηλώνεται με άμεσα κατασταλτικό χαρακτήρα, διατηρώντας πάντοτε την δυνατότητα χρήσης βίας στις περιπτώσεις απειλών που στρέφονται κατά της ασφαλείας του συστήματος. Η κυρίαρχη (και μοναδική) γλώσσα είναι το Νέο Ιδίωμα (Newspeak), με απλό, αποστειρωμένο λεξιλόγιο που περιορίζει δραστικά και αναστέλλει κάθε προοπτική ελευθερίας της έκφρασης και της σκέψης. Ο ερωτισμός και η σεξουαλική ανεξαρτησία καταστέλλονται μέσω του απόλυτου ελέγχου των σεξουαλικών παρορμήσεων και επιθυμιών (Βλέπε 1984- Πρώτη Έκδοση 1949).
Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του 1984 του 1949, που συγκεντρώνει τις αντιδράσεις των προοδευτικών κύκλων της εποχής, που θεωρούν τον εκδοτικό οίκο του Orwell, προμετωπίδα των αντικομμουνιστικών και αντιφασιστικών κύκλων της Βρεταννίας. Μεταφέρεται στην κινηματογραφική οθόνη το 1984, με την ταινία να διατηρεί τον τίτλο του μυθιστορήματος (Secker & Warburg)
Το Πρότυπο του Aldοus Huxley
Οι προβληματισμοί του συγγραφέα συγκλίνουν προς την μορφή ενός επιφατικού δημοκρατικού συστήματος, που κυριαρχείται από μία ολιγαρχική δομή και επιτρέπει θεωρητικά απεριόριστες ατομικές ελευθερίες, αλλά πρακτικά περιορίζει την δυνατότητα επιλογών και την ελευθερία του λόγου μέσω της υιοθέτησης επαγγελματικού χαρακτήρα ιδιωμάτων με συγκεκριμμένη ορολογία (Illichian ή Uniquack), που οριοθετούν επαγγελματικούς τομείς και περιορίζουν την ελευθερία της σκέψης. Το σύστημα προκρίνει την ενσωμάτωση μειοψηφιών, υπερασπίζεται την συναισθηματική λογική, την ελαστική μορφή κοινωνικών σχέσεων, την φαντασία στα όρια ελέγχου του, ασκώντας απόλυτη κυριαρχία μέσω της ανάδειξης ακίνδυνων επιθυμιών (όπως της χρήσης ψυχαγωγικών ναρκωτικών ουσιών), υπερδανεισμού, αλλά και έμμεσων απειλών χρήσης βίας.
Ο Aldous Huxley κατά το 1932, όταν εκδίδεται ο ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (Brave New World cover/Chatto and Windus, 1932)
Αν και φαινομενικά δεν αποδέχεται μέσα καταστολής αντιδράσεων, η επικοινωνία υπόκειται σε σύστημα προεπιλογής φιλικών επαφών, ενώ η κοινωνική διαστρωμάτωση διασφαλίζεται μέσω προγεννητικού ελέγχου και προγραμματισμού που καταλήγει σε πέντε τάξεις πολιτών (Alphas, Betas, Gammas, Deltas, Epsilons) με τις κατώτερες να χαρακτηρίζονται από μειωμένες εγκεφαλικές λειτουργίες και ειδική ψυχοσωματική αγωγή, ώστε να ικανοποιούνται με τις καθημερινές τους δραστηριότητες και την θέση τους στον κοινωνικό ιστό.
Οι ερωτικές επιθυμίες και η σεξουαλική ελευθερία καταπιέζονται μέσω της προώθησης πορνογραφικού αισθησιασμού και αποπροσανατολισμού από τα ηλεκτρονικά μαζικά μέσα ενημέρωσης, που προωθούν σχεδόν αποκλειστικά θέαμα και διασκέδαση σε συγκεκριμμένα πλαίσια, υπερθεματίζοντας ως προς τις δυνατότητες της τεχνολογίας και σαγηνεύοντας το κοινό με την αποθέωση της κατανάλωσης (Βλέπε Brave New World- Πρώτη Έκδοση 1932).
Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του BRAVE NEW WORLD του 1932. Μεταφέρεται διασκευασμένο σε τηλεοπτικές παραγωγές του 1980 και του 1998 διατηρώντας τον αρχικό τίτλο του μυθιστορήματος (Chatto & Windus)
Το Πρότυπο του Franz Kafka
Οι μάλλον καταθλιπτικές τάσεις του συγγραφέα οδηγούν στην παρουσίαση ενός σκοτεινού συστήματος ελέγχου του πληθυσμού μέσω της απόλυτης γραφειοκρατίας. Οι πολίτες υποχρεούνται να καταγράφουν τα πάντα και εξωθούνται να δαπανούν ακόμα και τον ελεύθερο χρόνο τους σε γραφειοκρατικές διαδικασίες, με συνέπεια την μαζική εκδήλωση συμπτωμάτων άγχους και καταθλιπτικών καταστάσεων. Το άτομο εγκλωβίζεται σε μία ψυχολογικά σχιζοειδή πραγματικότητα, καταλήγοντας σε συνεχή αυτοκριτική, αυτοέλεγχο και εξοβελισμό της ελευθερίας της συνείδησής του, ανησυχώντας διαρκώς για την πιθανότητα της χαμηλής του αξιολόγησης από το σύστημα, τον βαθμό προσαρμογής του, τις επίσημες διοικητικές και νομικές αποφάσεις προς το πρόσωπό του και διάφορες άλλες ανάλογες διαδικασίες που επιβάλλονται από τους μηχανισμούς του συστήματος.
Ο Franz Kafka κατά το 1907, την εποχή της πρόσληψής του με την ιδιότητα του πραγματογνώμονος από την ασφαλιστική εταιρεία ASSICURAZIONI GENERALI (Atelier Lotte Jacobi, 1907)
Ο έλεγχος ασκείται μέσω της ροής των γραφειοκρατικών διαδικασιών, οι οποίες καταστέλλουν κάθε πιθανή μορφή απόκλισης από τους μηχανισμούς της εξουσίας, οι οποίοι από την άλλη πλευρά επιβραβεύουν δομικά, δηλαδή αναβαθμίζουν κοινωνικά όσους επιδιώκουν μία έμμεση σχέση με την λειτουργία των μηχανισμών ή με ανθρώπους που λόγω της φοβίας για την ίδια τους την ζωή, επιχειρούν να την ελέγξουν παραμένοντας προσηλωμένοι στην γραφειοκρατία και αναπαράγοντας το σύστημα (Βλέπε Das Schloß/The Castle- Πρώτη Έκδοση 1926).
Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του DAS SCHLOSS το 1926. Μεταφέρεται διασκευασμένο στην μεγάλη οθόνη διαδοχικά το 1968, το 1994 και το 1997 διατηρώντας τον αρχικό τίτλο (Kurt Wolff, Frankfurt)
Το Πρότυπο του Philip Dick
Ο κόσμος του συγγραφέα διακατέχεται από την σκοτεινή και κυρίαρχη παρουσία ενός αφηρημένου εικονικού υποκαταστάτου της πραγματικότητας. Η συγκεκριμμένη τεχνική κοινωνικού ελέγχου βασίζεται στην διαμόρφωση μίας ευρύτερης παιδείας, όπου μέσω της δημιουργίας μίας σειράς γραπτών συμβόλων που υποβαθμίζουν δραματικά την ενσυνείδητη έμπνευση και τις πιθανές συναισθηματικές φορτίσεις, προωθείται με επίταση η διάδραση σε ατομικό επίπεδο με την κοινωνία, όπως και η ψευδαίσθηση της αντίληψης ότι η γλώσσα και οι μνήμες αποτελούν αντικείμενα και όχι μέσα, που υπόκεινται σε αποθήκευση, αλλά επίσης υπακούουν σε καθεστώς ιδιοκτησίας και επομένως σε άψογη πιστή αναπαραγωγή και παραχώρηση.
Ο Philip K. Dick σε πορτραίτο της εφημερίδας The Independent κατά το 1972, εποχή της αποτυχημένης απόπειρας αυτοκτονίας του (The Independent, 1972)
Η γλώσσα της άρχουσας τάξης είναι δεδομένη, περιχαρακωμένη και συνιστά το εργαλείο για την δημιουργία εικονικών πραγματικοτήτων, όπου εκπαιδευτικές αίθουσες, χώροι εργασίας, καταστήματα, ακόμα και φυλακές, αλλά και άλλοι κοινωνικοί χώροι μετατρέπονται σε διαδικτυακές ολογραφικές πιστές αναπαραστάσεις, επιτρέποντας διαδραστικές σχέσεις και προάγοντας την απομόνωση του ατόμου από τον πραγματικό του περίγυρο και την συνεπακόλουθη εσωστρέφεια. Αυτή η μορφή λειτουργίας του ατόμου σε σχέση με τον κοινωνικό ιστό, επιβραβεύεται, καθώς διασφαλίζει μόνιμη και άψογη παρακολούθηση και έλεγχο, ενώ προσφέρει διεγερτικές εκδηλώσεις θετικών και αρνητικών συναισθημάτων, την ψευδαίσθηση αξιοποίησης υπερφυσικών δυνάμεων και καινοφανή βιώματα.
Αριστερά, το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του MINORITY REPORT το 1956. Μεταφέρεται στην μεγάλη οθόνη το 2002 από τον διάσημο σκηνοθέτη Steven Spielberg, διτηρώντας τον αρχικό τίτλο του μυθιστορήματος (Fantastic Universe). Δεξιά, το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του THE PENULTIMATE TRUTH το 1964 (Belmont)
Οι αντιρρησίες εισάγονται σε αγωγές με ψυχότροπες ουσίες ή εξορίζονται σε μία πραγματικότητα χωρίς διασύνδεση με τα ηλεκτρονικά μέσα (δηλαδή στον υπαρκτό κόσμο), όπου κυριαρχεί η δραματική της υποβάθμιση λόγω των αναγκών που θέτει η δημιουργία και η συντήρηση ενός απόλυτα εικονικού σύμπαντος. Τα μόνα που λειτουργούν στο επίπεδο αυτό είναι βιομηχανικές εγκαταστάσεις με άθλιες συνθήκες εργασίας με αντικείμενο την αναπαραγωγή των εικονικών συνθηκών διαβίωσης, αλλά υπάρχουν επίσης πραγματικές τρομακτικές φυλακές και εξαθλιωμένα καταλύμματα για την στέγαση του εργατικού δυναμικού (Βλέπε Minority Report- Πρώτη Έκδοση 1956, The Penultimate Truth- Πρώτη Έκδοση 1964, Do Androids Dream of Electric Sheep?- Πρώτη Έκδοση 1968, Flow My Tears, the Policeman Said- Πρώτη Έκδοση 1974, A Scanner Darkly- Πρώτη Έκδοση 1977).
Αριστερά, το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του DO ANDROIDS DREM OF ELECTRIC SHEEP? το1968. Μεταφέρεται στην μεγάλη οθόνη από τον διάσημο σκηνοθέτη Ridley Scott το 1982 με τίτλο BLADE RUNNER (Doubleday). Δεξιά, το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του FLOW MY TEARS, THE POLICEMAN SAID το 1974 που μεταφέρεται στην μεγάλη οθόνη με τον ίδιο τίτλο το 2018 (Doubleday)
Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του A SCANNERT DARKLY το 1977. Μεταφέρεται το 2006 στην μεγάλη οθόνη με τον ίδιο τίτλο (Doubleday)
Σύγχρονοι Αντικατοπτρισμοί των Δυστοπιών
Ο κόσμος της εποχής μας αν και αρέσκεται να μελετά και να επιδιώκει να υλοποιήσει συνθήκες που ευνοούν ευτυχέστερη διαβίωση, διατηρεί στοιχεία που παραπέμπουν στις κατά τα άλλα φανταστικές κοινωνίες του Franz Kafka και του Philip Dick, ενσωματωμένα σε ευρύτερα πλαίσια που ανακλούν τις αντιλήψεις του George Orwell και του Aldοus Huxley. Αναμφισβήτητα εντυπωσιάζει το γεγονός ότι και οι τέσσερις συγγραφείς διαβλέπουν μία δραματική απόκλιση από το πρότυπο της ανοικτής κοινωνίας, συγκλίνοντας σε φαινόμενα αποδοχής από τoυς πληθυσμούς του μέλλοντος και μάλιστα χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις, ολιγαρχικών ή ολοκληρωτικών δομών εξουσίας. Από την άλλη πλευρά οι διανοούμενοι της σύγχρονης εποχής (ακαδημαϊκοί, άνθρωποι της τέχνης, δημοσιογράφοι, κινηματογραφιστές και άλλοι) προτιμούν να προβάλλουν στοιχεία δύο δυστοπικών συστημάτων (κατά κανόνα αυτά των Orwell και Huxley), ώστε ανάλογα με τις απόψεις ή τα συμφέροντα που εξυπηρετούν, να κατηγορούν οι μεν τους δε, για απροκάλυπτη εφαρμογή παραμέτρων δυστυχίας που εξαθλιώνουν τους λαούς τους. Αναμφίβολα οι πληθυσμοί υποφέρουν κατά τρόπους αναλογικά όμοιους, αν και απορούν με τον εικονικό τους περίγυρο που καλλιεργείται έντεχνα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αποκλίνοντας από την πραγματικότητα, ταλαιπωρούνται από την ίδια γραφειοκρατική παράνοια, υποκύπτουν σε πλαστογραφημένη ή ακόμα και εντελώς αναληθή ενημέρωση, όπως και διαστρεβλωμένη πληροφόρηση, παρατηρούν μάλλον με απάθεια την καταστροφή του περιβάλλοντος, των οικοσυστημάτων και των φυσικών πόρων, αλλά σε κάθε περίπτωση αποδέχονται πως από την πλευρά τους διασφαλίζουν ανεκτές συνθήκες διαβίωσης χωρίς σημαντικά προβλήματα.
Το πάλαι ποτέ πανίσχυρο δίπολο των δύο υπερδυνάμεων και των εκούσιων ή ακούσιων δορυφόρων τους, μετατρέπεται σε ένα ανάλογο νέο, όπου η μία πλευρά κατηγορεί την άλλη για τις δυστοπικές επιλογές της. Σύμφωνα με την άποψη ή μάλλον τις προειδοποιήσεις της εφημερίδας THE GUARDIAN (28/09/2015 & 02/02/2017), ο κόσμος του Huxley αντιπροσωπεύει μία ολοκληρωτική κοινωνία που υπακούει στην απόλυτη εξουσία μίας υποθετικά καλοπροαίρετης δικτατορίας, της οποίας οι υπήκοοι προγραμματίζονται να απολαμβάνουν το καθεστώς της υποταγής τους μέσω ψυχοσωματικής προσαρμογής και χρήσης ψυχαγωγικών ψυχότροπων ουσιών (soma), οι οποίες είναι δραστικά αβλαβέστερες ως προς την τοξική τους δράση, αλλά σε υπερθετικό βαθμό περισσότερο ευχάριστες από τις αντίστοιχες της εποχής μας.
Οι άρχοντες του Θαυμαστού Νέου Κόσμου προσφέρουν άμεσες λύσεις στους επικίνδυνους κοινωνικούς προβληματισμούς, αποπλανώντας και χειραγωγώντας τους υπηκόους τους με αισθησιακές απολαύσεις, πληθώρα χαμηλού κόστους προϊόντων μαζικής παραγωγής, δυνητικά απεριόριστες πιστώσεις και προσβάσεις σε τεχνολογίες επικοινωνίας και ψυχαγωγίας αδιανόητες(;) για την εποχή μας.
Από την άλλη πλευρά οι αποκαλύψεις του Edward Snowden υπογραμμίζουν την αθέατη δόμηση μηχανισμών παρακολούθησης και ελέγχου, που προκαλούν με την τελειότητά τους ακόμα και την αρχιτεκτονική των ανάλογων συστημάτων του Orwell. Οι παράπλευρες και μάλιστα χωρίς χρεώσεις εφαρμογές του διαδικτύου, αποκαλύπτεται πως διευρύνουν δραστικά τις δυνατότητες αυτών των μηχανισμών και παρά την προσοχή που προκαλούν κάποιες σποραδικές αποκαλύψεις (όπως η δυνατότητα σκιαγράφησης ψυχογραφημάτων των χρηστών για διάφορες χρήσεις), οι αντιδράσεις παραμένουν μηδαμινές.
Όσοι παρακολουθούν με προσοχή τα τεκταινόμενα στον σύγχρονο κόσμο, αντιλαμβάνονται πως τα δυστοπικά πρότυπα όχι μόνον των George Orwell και Aldοus Huxley, αλλά και τα αντίστοιχα περιθωριοποιημένα των Franz Kafka και Philip Dick, συγκεντρώνουν το απεριόριστο ενδιαφέρον των σύγχρονων σχεδιαστών κοινωνικής μηχανικής και αναπόφευκτα θα οδηγήσουν σε ολική ανατροπή των προτύπων της ανοικτής κοινωνίας. Η δακτυλοδεικτούμενη Βόρειος Κορέα, που εκπροσωπεί μία μονολιθική εικόνα του κόσμου του Orwell, αποτελεί στην πραγματικότητα την περισσότερο αθώα εκδοχή των όσων εξυφαίνονται σε βάρος των υπολοίπων "προοδευτικών" κοινωνιών, εκτός εάν προκύψουν συγκροτημένες αντιδράσεις.
Ο οικονομολόγος Helmut Kreutz που αποκαλύπτει τις αθέατες αυξήσεις των τιμολογίων λόγω της εμπλοκής των τραπεζών στην αλυσσίδα της κατανάλωσης (Kreutz Personalberatung und Services GmbH)
Η αυξητική τάση της Κοινωνικής Εντροπίας
Ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό και ενδιαφέρον στοιχείο εντοπίζεται στο γεγονός ότι ενώ οι πληθυσμοί "ψυχαγωγούνται" στα πλαίσια των δυνατοτήτων της νέας τεχνολογίας και των καινοτόμων εφαρμογών της, οι νέες διεθνείς συμφωνίες ευνοούν ουσιαστικά γιγαντιαία εταιρικά σχήματα με ταυτόχρονη κατάργηση πολλών ρυθμιστικών αρχών. Ενώ το διεθνές εμπόριο οφείλει να αναβαθμίσει τις δραστηριότητες των ανθρώπων ανάλογα με τις δραστηριότητές τους, με βάση συγκεκριμμένους κανόνες που αποτρέπουν τον αθέμιτο ανταγωνισμό, τον σχηματισμό ολιγοπωλίων ή μονοπωλίων και επιτρέπουν τον αποτελεσματικό έλεγχο για την ομαλή λειτουργία μίας οικονομίας της αγοράς, σε πολλές περιπτώσεις συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Οι συνέπειες αυτών των στρατηγικών επιλογών είναι ήδη ορατές σε συγκεκριμμένους τομείς, με την αύξηση της ανεργίας σε τοπικούς πληθυσμούς, την μείωση των πιστώσεων για παραγωγικές δραστηριότητες και την αυξητική τάση των τιμών των προϊόντων μαζικής κατανάλωσης, αλλά και των υπηρεσιών, λόγω των αθέατων χρεώσεων, που συνεισφέρουν σημαντικά στα τραπεζικά κέρδη.
Σύγχρονες έρευνες του οικονομολόγου Helmut Kreutz στην Γερμανία, με βάση τα δεδομένα της κεντρικής τράπεζας (BUNDESBANK), στοιχειοθετούν πως αυτή διαδικασία, αυξάνει λόγου χάρη το κόστος αποκομιδής απορριμάτων κατά 12%, το αντίστοιχο της παραγωγής και διακίνησης εμφιαλωμένου νερού κατά 38% και κατά 77% το κόστος ενοικίασης κτιρίων. Ανάλογη κατάσταση επικρατεί και στις ΗΠΑ, που απεικονίζεται στην αλματώδη άνοδο των τραπεζικών κερδών. Ενώ το 1980 το τραπεζικό περιθώριο κέρδους κινείται στο 7%, τρείς δεκαετίες αργότερα, το 2010 εκτοξεύεται στο 40%! Το ενεργητικό των τραπεζών, τα επιτόκια, τα κέρδη, αυξάνονται εκθετικά, ακολουθούμενα όμως και από μία επικίνδυνη διόγκωση των τραπεζικών χρεών, λόγω της μόχλευσης που επιτρέπει τον υπερδανεισμό τους, ενώ η εκθετική ανάπτυξη του χρηματοοικονομικού κλάδου υλοποιείται σε βάρος των παραγωγικών τομέων της οικονομίας.
Τα περισσότερα σύγχρονα κράτη ταλαιπωρούνται από υψηλά ελλείμματα, συγκρούσεις χαμηλής έντασης λόγω του φαινομένου της ισλαμικής τρομοκρατίας, αθέατο πληθωρισμό, ανεργία, αλλά και σημαντική ανέχεια που πλήττει διάφορες πληθυσμιακές ομάδες, με κυρίαρχες τις περιπτώσεις των αστέγων. Κατά το 2010, το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού κατείχε το 42% του χρηματοοικονομικού πλούτου, το 19% το 53% και το υπόλοιπο 80%, δηλαδή οι τέσσερις στους πέντε ανθρώπους, μόλις το 5%! Το 2017 η κατάσταση επιδεινώνεται καθώς σύμφωνα με την OXFAM, μία συνομοσπονδία 20 Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων που δραστηριοποιούνται σε 90 χώρες το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει πλέον το 82% του πλούτου! (Η OXFAM τελεί υπό διερεύνηση στην Βρεταννία για σεξουαλικά σκάνδαλα στην Αιτή και χώρες της Αφρικής, όπως και για παράνομη διακίνηση-trafficking, νεαρών γυναικών, με απειλή την διακοπή χρηματοδότησης από το βρεταννικό δημόσιο, που φθάνει τις £32 εκατομμύριατο 2017).
Όπως στοιχειοθετεί η έρευνα της καθηγήτριας αρχιτεκτονικής και διεθνών σχέσεων Dr. Margrit Kennedy, αυτό το συντριπτικό ποσοστό (80%) καταβάλλει την μερίδα του λέοντος των αθέατων χρεώσεων, με συνέπεια να δημιουργείται άτυπα μία προοδευτικά μειούμενη κλίμακα φορολόγησης της κοινωνίας, όπου τα χαμηλά εισοδήματα καλούνται να πληρώσουν τις μεγαλύτερες χρεώσεις, σε αντίθεση με τα υψηλά, που καρπούνται τα μεγάλα κέρδη.
Η καθηγήτρια αρχιτεκτονικής και διεθνών σχέσεων Dr. Margrit Kennedy (†28.12.2013), που αποκαλύπτει το φαινόμενο της συνεχούς διεύρυνσης του αβυσσαλέου χάσματος μεταξύ μίας μειοψηφίας που καρπώνεται τον πλούτο του πλανήτη και των υπολοίπων εισοδηματικών τάξεων που περιθωριοποιούνται χωρίς να παρατηρείται αντιστροφή της τάσης (MONNETA-Money Network Alliance)
Από την άλλη πλευρά θεωρείται σχεδόν νομοτελειακή ανάγκη η στρατικοποίηση της αστυνόμευσης, η εντατικοποίηση της παρακολούθησης και του ελέγχου, αλλά και η μονοχρωματική πληροφόρηση. Διάφορα πρόσωπα του συρμού, αναδεικνύονται σε τηλεοπτικούς αστέρες προβαλλόμενα συνήθως με την ιδιότητα του δημοσιογράφου ή του αναλυτή της καθημερινότητας, για να πλαισιωθούν από δεκάδες εμπειρογνώμονες και ειδικούς, ώστε με ιώβεια υπομονή να εξηγήσουν στο κοινό τις παραμέτρους μίας ευτυχισμένης ζωής. Η υποτιθέμενη αλματώδης τεχνολογική πρόοδος, η φαντασίωση της υγείας και της σωματικής ευρωστίας μέσω θαυματουργών σκευασμάτων και ειδικών διατροφικών αγωγών, η αναζήτηση της ψευδαίσθησης της "αιώνιας" νεότητας και του κάλλους μέσω χειρουργικών επεμβάσεων, αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα σύνδρομα που υποθάλπουν μία πολιτισμική τάση δεκτική στον έλεγχο και τον δεσποτισμό, καθώς τα θύματά τους υποφέρουν από φαντασιώσεις και ψευδαισθήσεις, έχοντας εγκαταλείψει την κοινή λογική και την κριτική σκέψη, αλλά και την αναζήτηση των καθαρά επιστημονικών γνώσεων.
Οι συνθήκες αυτές συντείνουν προς την αποσύνθεση του κοινωνικού ιστού σε πολλούς σύγχρονους πληθυσμούς, με συνέπεια να μειώνονται συνεχώς τα ανακλαστικά που προκαλούν την αντίδρασή τους, οδηγώντας σε φαινόμενα απάθειας ή αδιαφορίας είτε έναντι συνθηκών δεσποτισμού είτε έναντι της ανάδυσης δικτατορικών μειοψηφιών. Σε αδρές γραμμές πρόκειται για το φαινόμενο της αύξησης της κοινωνικής εντροπίας που οδηγεί με σχεδόν μαθηματική ακρίβεια σε καταστάσεις χάους, όπου η μόνη διέξοδος βασίζεται στην εισφορά ενέργειας στο σύστημα, ώστε να ενεργοποιηθεί. Όμως είναι πρακτικά αδύνατον να προσδιορισθούν τα ποσοτικά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της εισφερόμενης ενέργειας, με συνέπεια να παραμένει ανέφικτο να διατυπωθούν ασφαλείς προβλέψεις για τις επερχόμενες εξελίξεις σε κοινωνίες που ήδη κατατρύχονται από τα φαντάσματα των τεσσάρων δυστοπικών συγγραφέων.
Περισσότερο ενδιαφέρουσες απόψεις,
-Dr. Margrit Kennedy, INTEREST AND INFLATION FREE MONEY, Seva International, 1995, 2006.
-Stefan Bergheim, MEASURES OF WELL-BEING, Deutsche Bank Research, September 8, 2006.
-Michael D. Gordin, Helen Tilley, Gyan Prakash (Editors), UTOPIA/DYSTOPIA: CONDITIONS OF HISTORICAL POSSIBILITY, Princeton University Press, 2010.
- J. Kamphausen, OCCUPY MONEY, Bielefeld, October, 2012.
-Gregory Claeys, DYSTOPIA: A NATURAL HISTORY, Oxford University Press, 2017.
Γ. Ζ. Η.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών