Επαναστάτης χωρίς Αιτία
Το 1955 η ταινία του Ελληνοαμερικανού σκηνοθέτη Elia Kazan με τίτλο REBEL WITHOUT A CAUSE και πρωταγωνιστή τον άτυχο James Dean (καταλήγει νεκρός σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα τον Σεπτέμβριο του 1955 ένα τρίμηνο μετά την ολοκλήρωση της ταινίας, συμβάλλοντας με τον απροσδόκητο θάνατό του στην διαφήμισή της), εξελίσσεται σε μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του Hollywood.
Η πλοκή της ταινίας αφιερώνει σημαντικό μέρος στην συμπεριφορά κάποιων κακομαθημένων εφήβων που οδηγούν κλεμμένα αυτοκίνητα κατά την διάρκεια της νύκτας, αφοσιωμένοι σε ένα παράξενο και παράλογο παιγνίδι θάρρους, καταγγέλλοντας ουσιαστικά με την συμπεριφορά τους τον αποπροσανατολισμό και τον εκφυλισμό της αμερικανικής νεολαίας.
Ο διάσημος Ελληνοαμερικανός σκηνοθέτης Elia Kazan. Με την ταινία του REBEL WITHOUT A CAUSE και ελληνικό τίτλο Επαναστάτης χωρίς Αιτία, προκαλεί παρενέργειες που του είναι αδύνατον να φαντασθεί (Photo by James Kavallines, World Journal Tribune, Library of Congress Prints and Photographs Division)
Σύμφωνα με τους όρους του παιγνιδιού, δύο νέοι οδηγούν ταυτόχρονα και με μεγάλη ταχύτητα τα αυτοκίνητά τους προς το χείλος μίας απότομης χαράδρας, πηδώντας την τελευταία στιγμή από τα οχήματά τους, πριν αυτά καταλήξουν στο κενό. Αυτός που εγκαταλείπει πρώτος είναι φυσικά ο χαμμένος ή η «κόττα», χαρακτηρισμός που ορίζει και το παιγνίδι με την έκφραση ΠΑΙΓΝΙΔΙ ΤΗΣ ΚΟΤΤΑΣ. Για σημαντικό χρονικό διάστημα το παιγνίδι παραμένει αγαπητό μόνον στους κύκλους του Hollywood, που φροντίζουν να αξιοποιούν παραλλαγές του σε ταινίες χαμηλού κόστους, όταν οι σεναριογράφοι επιλέγουν με αυτό τον θεαματικό τρόπο να εξαφανίσουν κάποιον από τους αρνητικούς χαρακτήρες της πλοκής.
Μία απλή μεταφορά του παιγνιδιού που προβλέπει κατά μέτωπο σύγκρουση των οχημάτων, μεγιστοποιώντας τον κίνδυνο θανάτου για τους οδηγούς, βασίζεται στην επιλογή της στροφής (βέβαιη σωτηρία) ή της ευθείας (πιθανός θάνατος).
RAND CORPORATION
Το παιγνίδι θέτει το ζήτημα της επιλογής μεταξύ ζωής και θανάτου, με τις πιθανές λύσεις αυτού του διλήμματος να βασίζονται στο εάν και κατά πόσον κάποιος από τους δύο παίκτες θα επιχειρήσει έστω και στο τελευταίο δευτερόλεπτο να διασωθεί εγκαταλείποντας το παιγνίδι κα φυσικά τα οποιαδήποτε οφέλη που προκύπτουν εάν προηγηθεί ο άλλος παίκτης.
Είναι φυσικά ευνόητο πως δεν υπάρχουν ικανοποιητικές απαντήσεις σε προβλήματα και διλήμματα αυτού του τύπου αφού τα περισσότερα από αυτά τείνουν προς τα παιγνίδια συναναστροφών, όπου απλώς αποκαλύπτουν κάποιες πλευρές του ανθρώπινου χαρακτήρα, που συνήθως ενταφιάζονται στην ανούσια επανάληψη των καθημερινών αναγκών.
Κατά κανόνα μάλιστα οι απαντήσεις είναι πρακτικά αδύνατες, αφού δεν υπάρχει στην πραγματικότητα οδός διαφυγής. Όμως ελάχιστοι άνθρωποι αντιλαμβάνονται όταν έρχονται σε επαφή με τέτοιου τύπου διλήμματα είτε μέσω μίας ταινίας είτε μίας φιλικής συγκέντρωσης, πως πέραν μίας ευχάριστης συζήτησης στα πλαίσια της συναναστροφής, είναι δυνατόν να υπάρχουν κάποια πρόσωπα, τα οποία υιοθετώντας μία άλλη μαθηματικής υφής επεξεργασία, να διαμορφώνουν με όχημα διλήμματα αυτού του τύπου πιθανές λύσεις σε στρατηγικό και γεωπολιτικό επίπεδο.
Εναέρια άποψη του κτιριακού συγκροτήματος της RAND CORPORATION, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού, που αποτελεί επί δεκαετίες την κυρίαρχη δεξαμενή σκέψης των ΗΠΑ, στο δημόσιο πάρκο της Santa Monica (Photo by Adrian Glick Kudler, Curbed LA)
Οι λύσεις θεωρούνται ικανές να διασφαλίζουν σε μία μεγάλη δύναμη την απρόσκοπτη επιβίωσή της και την άσκηση ελέγχου σε γεωγραφικά τεράστιες ή γεωπολιτικά ευαίσθητες περιοχές, με υπεύθυνη για την εξέλιξη αυτή κατά την διάρκεια των τελευταίων επτά και πλέον δεκαετιών την RAND CORPORATION, η κατεξοχήν δεξαμενή σκέψης των ΗΠΑ και ειδικά τον πυρήνα των εκπληκτικών μαθηματικών της.
Το Παιγνίδι της Κόττας
Κατά το 1960 η RAND φθάνει να απασχολεί 500 μόνιμους ερευνητές-αναλυτές και 300 συνεργαζόμενους με ειδικές συμβάσεις, οι περισσότεροι από τους οποίους προέρχονται από τα μεγάλα αμερικανικά πανεπιστήμια, ασχολούμενη με μεθόδους μαθηματικής εκπαίδευσης, αναλύσεις νευρώσεων, ή την κοινωνική διαστρωμάτωση στον αραβικό κόσμο.
Πολλοί στους ανώτατους κύκλους του Πενταγώνου θεωρούν ότι το μεγαλύτερο μέρος των ερευνών της είναι ανόητο και άχρηστο, αν και οι υποστηρικτές της αντιτείνουν πως πολλές από τις κατά τα άλλα ανόητες έρευνες, αποδίδουν απρόσμενα οφέλη, όπως λόγου χάρη η έρευνα του 1947 στα βαλλιστικά όπλα και ο σχεδιασμός των κεφαλών επανεισόδου στην ατμόσφαιρα, που αξιοποιείται αργότερα στο επανδρωμένο διαστημικό πρόγραμμα της NASA. Μεγάλο βάρος της RAND μετατοπίζεται παράλληλα προς τις έρευνες σε κοινωνικές επιστήμες, ενώ η έρευνα για την σπουδή της Ρωσσίας προσλαμβάνει τρομακτικές διαστάσεις, καθώς τα δεδομένα που αναζητά είναι πρακτικά ανύπαρκτα και δεν εντάσσονται στο συνηθισμένο φάσμα των μυστικών υπηρεσιών.
Η διάσημη καθηγήτρια της κοινωνικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Columbia, Margaret Mead, που συνεργάζεται με την RAND για την διεξαγωγή μίας ειδικής μελέτης για την κοινωνική συμπεριφορά των Ρώσσων πολιτών έναντι των αρχών της χώρας τους (Association for Cultural Equity)
Στα πλαίσια αυτά σχηματίζεται ειδική ερμηνευτική ομάδα που με εφαρμογή των ευρημάτων της θεωρίας παιγνίων αναλύει τα γραπτά κείμενα των Lenin και Stalin, ενώ στην έδρα της στην Santa Monica, οργανώνει ένα εικονικό ρωσσικό υπουργείο οικονομικών.
Με βάση τα οικονομικά στοιχεία και τις πληροφορίες, από το κατασχεθέν μετά τον ΙΙ Παγκόσμιο Πόλεμο τεράστιο αρχείο των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών χάρη στην συνδρομή του Γερμανού αρχικατασκόπου και στρατηγού της γερμανικής αντικατασκοπείας Reinhard Gehlen, σχεδιάζει την οικονομική εικόνα της Ρωσσίας, προβλέποντας με μεγάλη ακρίβεια τις κινήσεις της σε οικονομικό επίπεδο, όπως και τις δυνατότητές της στον τομέα των εξοπλισμών.
Επιπλέον φθάνει στο σημείο να συνεργασθεί με την διάσημη καθηγήτρια της κοινωνικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Columbia, Margaret Mead, για την διεξαγωγή μίας ειδικής μελέτης για την κοινωνική συμπεριφορά των Ρώσσων πολιτών έναντι των αρχών της χώρας τους.
Στα πλαίσια αυτά διαμορφώνεται μία αντίληψη κλιμάκωσης των αντιπαραθέσεων με την Ρωσσία, με την αντιγραφή μεθόδων που μεταφέρουν το παιγνίδι της κόττας από την μεγάλη οθόνη στην γεωπολιτική κονίστρα. Ο στόχος επικεντρώνεται στην εμπλοκή των ΗΠΑ σε πορεία σύγκρουσης με την Ρωσσία, με τελική προσδοκία τις υπαναχωρήσεις και την αναδίπλωση των Ρώσσων σε διεθνές επίπεδο, λόγω της επαπειλούμενης πυρηνικής σύρραξης και της συνεπακόλουθης καταστροφής τους.
Ο Γερμανός αρχικατάσκοπος και στρατηγός της ABWEHR Reinhard Gehlen, γενικός διευθυντής του κλάδου Fremde Heere Ost-FHO της γερμανικής αντικατασκοπείας του στρατού ABWEHR, που ασχολείται με την ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια και την Ρωσσία. Μεταπολεμικά ηγείται του διαβόητου Gehlen Organisation, που τροφοδοτεί τους Αμερικανούς με πακτωλό πληροφοριών για την Ρωσσία χάρη στα δίκτυά του, ενώ από το 1956 έως το 1968 ορίζεται πρώτος πρόεδρος των μυστικών υπηρεσιών του ομοσπονδιακού γερμανικού κράτους (Bundesarchiv, Bild 183-72237-0001)
Το Παιγνίδι και οι Επιλογές
Απλοποιημένος πίνακας κερδών των δύο παικτών σε παιγνίδι κόττας, με μηδενισμένα κέρδη σε περίπτωση σύγκρουσης (Γ. Ζ. Η.)
Σύμφωνα με την ανάλυση του λαμπρού μαθηματικού John Nash (γνωστού στο ευρύ κοινό από την κινηματογραφική ταινία με τίτλο A BEAUTIFUL MIND με πρωταγωνιστή τον διάσημο ηθοποιό Russell Crow), το παιγνίδι εμφανίζει δύο σημεία ισορροπίας, το κελί επάνω δεξιά και το κελί κάτω αριστερά. Στο πρώτο (επάνω δεξιά), ο Παίκτης Α προτιμά την στροφή, ενώ ο Παίκτης Β την ευθεία, ενώ στο δεύτερο (κάτω αριστερά) οι όροι αντιστρέφονται και ο Παίκτης Α προτιμά την ευθεία, ενώ ο Παίκτης Β την στροφή.
Η επιλογή της στροφής συνιστά φυσικά την στρατηγική που χαρακτηρίζεται γραφικά ως «κόττα» και είναι η στρατηγική του χαμένου, ενώ η επιλογή της ευθείας είναι η στρατηγική του νικητή και αυτή που μεγιστοποιεί το κέρδος. Εάν και οι δύο παίκτες επιλέξουν την στροφή (επάνω αριστερά), τα κέρδη διανέμονται εξίσου και στις δύο πλευρές, ενώ εάν τελικά επιλέξουν την ευθεία που συνεπάγεται σύγκρουση και μάλλον βέβαιο θάνατο, τα οφέλη μηδενίζονται.
Το παιγνίδι κυριαρχείται από την αβεβαιότητα της τελικής επιλογής του αντιπάλου και από το στοιχείο ότι κάθε πλευρά διακατέχεται από την επιθυμία να κινηθεί εντελώς αντίθετα από την άλλη.
Εάν ο Παίκτης Α γνωρίζει ότι ο αντίπαλός του πρόκειται να κινηθεί στην ευθεία, τότε βέβαια επιλέγει την στροφή-καλύτερα «κόττα», παρά νεκρός, και το ίδιο ισχύει και για τον Παίκτη Β. Με δεδομένο όμως ότι οι τελικές επιλογές των παικτών είναι άγνωστες, το πρόβλημα της τελικής απόφασης, απλοποιείται σε μία εξαιρετικά δύσκολη επιλογή μεταξύ ζωής και θανάτου με πιθανότητες 50%-50%.
Ο διάσημος Αμερικανός μαθηματικός John Forbes Nash που αναλύει διεξοδικά το διαβόητο Παιγνίδι της Κόττας. Μέρος της πολυτάραχης ζωής του αποδίδεται αν και με αρκετή δόση υπερβολής στην ταινία του 2001 A BEAUTIFUL MIND και ελληνικό τίτλο Ένας Υπέροχος Άνθρωπος, με πρωταγωνιστή τον δημοφιλή ηθοποιό Russell Crow (MIT Museum)
Αξιοποίηση
Το 1959 ο διάσημος μαθηματικός Bertrand Russell αξιοποιεί το παιγνίδι στο δοκίμιό του με τίτλο COMMON SENSE AND NUCLEAR WARFARE, ως μεταφορά του αδιεξόδου στον αγώνα των πυρηνικών εξοπλισμών, συμπεριλαμβάνοντας πένθιμα σχόλια για τους πολιτικούς και ειδικά για τον διευθυντή της CIA Allen Dulles, που τολμούν ανεύθυνα ακόμα και να σκέπτονται να παίξουν με την Ρωσσία το συγκεκριμμένο παιγνίδι.
Ο Ουαλός πολιτικός και βραχύβιος πρωθυπουργός Aneurin Bevan, που θα φέρει υπό την έγκριση της βρεταννικής κυβέρνησης την οποιαδήποτε επιχειρησιακή χρήση αμερικανικών πυρηνικών όπλων από εδάφη ελεγχόμενα από την Μεγάλη Βρεταννία (Marc Stone, People's History Museum, Manchester)
Τα πικρόχολα σχόλια του Russell δεν είναι τυχαία, καθώς ήδη στην RAND μία ομάδα αναλυτών με προεξέχοντα τον Herman Kahn, το μελετά συστηματικά και μάλιστα ο Kahn στο δοκίμιο με τίτλο ON THERMONUCLEAR WAR, που εμφανίζεται το 1960, πιστώνει με κάποια αδιόρατη κακεντρέχεια στον Russell την ιδέα της μεταφοράς του παιγνιδιού στην αντιπαράθεση των δύο υπερδυνάμεων. Ήδη οι ΗΠΑ διατηρούν βάσεις στην Περσία και το 1960 προχωρούν στην εγκατάσταση πυραύλων τύπου Thor εξοπλισμένων με πυρηνικές κεφαλές στην Τουρκία.
Από το 1957 υποβάλλουν συνεχώς προτάσεις στην Μεγάλη Βρεταννία για την εγκατάσταση αναλόγων πυραύλων, αλλά ευτυχώς o τότε σκιώδης Υπουργός Εξωτερικών, ο Ουαλός Aneurin Bevan και αργότερα πρωθυπουργός από τις 4 Μαΐου του 1959 έως τον αιφνίδιο θάνατό του στις 6 Ιουλίου του 1960, αποκρούει με έντεχνο τρόπο τις προτάσεις, υποχρεώνοντας τους Αμερικανούς να δεχθούν πως οποιαδήποτε απόφαση για την επιχειρησιακή χρήση τους υπόκειται στην έγκριση της βρεταννικής κυβέρνησης.
Οι σχετικά χλιαρές αντιδράσεις των Ρώσσων στις επιθετικές αυτές κινήσεις, παρασύρουν τους θιασώτες του παιγνιδιού στην ψευδαίσθηση ότι εάν συνεχίσουν την σκληρή γραμμή (δηλαδή ακολουθώντας την επιλογή της ευθείας), τα τελικά οφέλη θα μεγιστοποιηθούν προς το συμφέρον των ΗΠΑ. Το 1961 επιχειρείται η καταστροφική απόπειρα ανατροπής του ηγέτη της Κούβας με την απόβαση στον Κόλπο των Χοίρων και κατά την θερινή περίοδο του ιδίου έτους αμερικανικά κατασκοπευτικά αεροσκάφη εντοπίζουν κινήσεις των Ρώσσων στην Κούβα για την κατασκευή βάσεων πυραύλων.
Η κυβέρνηση Kennedy και ειδικά ο ίδιος ο πρόεδρος που είναι ιδιαίτερα δεκτικός στην επιρροή των κύκλων της RAND και ιδιαίτερα στις απόψεις των Herman Kahn και Daniel Elsberg, αποδέχεται τις παραινέσεις τους για κλιμάκωση της αντιπαράθεσης. Μάλιστα ο δεύτερος γίνεται αργότερα γνωστός από την στάση του στις μεταγενέστερες αποκαλύψεις των εγγράφων του Πενταγώνου το 1971, όταν δημοσιοποιεί 7.000 σελίδες απορρήτων εγγράφων που αποκαλύπτουν πως από το στάδιο της πρώτης εμπλοκής της κυβέρνησης Kennedy στην Ινδοκίνα είναι γνωστό πως ο πόλεμος είναι αποτυχημένος και πως οι απώλειες προβλέπονται πολύ μεγάλες.
Ο στρατηγικός αναλυτής της RAND CORPORATION, Daniel Elsberg, ένθερμος υποστηρικτήςτου Παιγνιδιού της Κόττας. Εμφανίζεται αργότερα με τον μανδύα ενός μεταμελημένου ειρηνιστή, φροντίζοντας το 1971 για την δημοσιοποίηση 7.000 άκρως απορρήτων εγγράφων της RAND που κοινοποιούνται στο Πεντάγωνο (κυρίως αναφορές και μελέτες) για να αποτελέσει με την ενέργειά του την αφετηρία για την ταινία του διάσημου σκηνοθέτη Steven Spielberg THE POST του 2017 και ελληνικό τίτλο THE POST: Απαγορευμένα Μυστικά, που με αφορμή την διαρροή αφηγείται τις αγωνιώδεις προσπάθειες της εφημερίδας The Washington Post να δημοσιεύσει τα απόρρητα έγγραφα που έχει υπεξαιρέσει (ABC Photo/Getty Images)
Ο Αμερικανός πρόεδρος πάντως απαντά τον Οκτώβριο του 1962 με ναυτικό αποκλεισμό της Κούβας, συνεχίζοντας την στάση της σκληρής γραμμής, αλλά αυτή την φορά οι Ρώσσοι δηλώνουν πως κάθε απόπειρα διεξαγωγής νηοψιών συνεπάγεται εχθρική στάση και πρόκειται να αντιμετωπισθεί με τα αναγκαία και απαραίτητα αντίμετρα.
Η Παρέμβαση Russell
Στο κρίσιμο αυτό σημείο ο Russell παρεμβαίνει καθοριστικά, με ένα σχεδόν υστερικό φυλλάδιο υπέρ της ειρήνης και κατά των κινήσεων της κυβέρνησης Kennedy, αποστέλλοντας ταυτόχρονα 5 τηλεγραφήματα με αποδέκτες τον πρόεδρο του ΟΗΕ, τον πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρεταννίας, τον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας, τον ηγέτη της Ρωσσίας και τον ίδιο τον Kennedy. Τα 4 τηλεγραφήματα είναι διατυπωμένα με εξαιρετικά προσεκτικό και ήπιο ύφος και μάλιστα εκείνο προς τον Niketa Krushchev είναι ιδιαίτερα ευγενικό, αλλά εκείνο προς τον Αμερικανό πρόεδρο είναι αγριότατο και απίστευτα σκληρό. Στο τηλεγράφημα ο Russell τον κατηγορεί με δριμύτητα πως οι πράξεις του είναι απελπισμένες, απειλώντας την επιβίωση του ανθρώπινου είδους.
Ο λαμπρός μαθηματικός και ειρηνιστής Bertrand Russell που αξιοποιεί το Παιγνίδι της Κόττας στο δοκίμιό του με τίτλο COMMON SENSE AND NUCLEAR WARFARE, ως μεταφορά του αδιεξόδου στον αγώνα των πυρηνικών εξοπλισμών, συμπεριλαμβάνοντας πένθιμα σχόλια για τους πολιτικούς που υποτιμούν τις συνέπειές του (Trinity College Archive, Oxford University)
Δεν έχουν καμμία ηθική δικαίωση και κάθε πολιτισμένος άνθρωπος τις καταδικάζει, καθώς δεν υπάρχει ανοχή στην μαζική δολοφονία, ενώ κάθε τελεσίγραφο συνεπάγεται πόλεμο.
Ο Krushchev απαντά δημόσια στον Russell στις 24 Οκτωβρίου μέσω του ειδησεογραφικού πρακτορείου Tass, διαβεβαιώνοντας τον μεγάλο μαθηματικό και ειρηνιστή για τις αγαθές προθέσεις της Ρωσσίας, εφόσον δεν εμπλακούν πυρηνικά όπλα στο παιγνίδι των δύο υπερδυνάμεων. Δύο ημέρες αργότερα, στις 26 Οκτωβρίου, απαντά ο Kennedy, κατηγορώντας ουσιαστικά τον μεγάλο μαθηματικό πως αντί να στρέφεται εναντίον αυτών που με τις ενέργειές τους οξύνουν το πρόβλημα της αντιπαράθεσης (των Ρώσσων), κατακεραυνώνει αυτούς που αποκαλύπτουν τις δόλιες προθέσεις τους, δηλαδή τις ΗΠΑ.
Την ίδια ημέρα ο Russell τηλεγραφεί εκ νέου στον Ρώσσο ηγέτη, προτείνοντας μονομερή κίνηση καλής θέλησης της χώρας του με εγκατάλειψη του Συμφώνου της Βαρσοβίας και διάλυση των βάσεων της Κούβας, και αντάλλαγμα την σταδιακή εγκατάλειψη των πυρηνικών βάσεων των ΗΠΑ στην Τουρκία, την Περσία, την Δυτική Γερμανία και την Μεγάλη Βρεταννία.
Η πρόταση σκόπιμα παρέχει τα μεγαλύτερα οφέλη στην Ρωσσία, ώστε να την εμπλέξει στο παιγνίδι της συναίνεσης και της συνεργασίας (ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΟΥ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥ), αποφορτίζοντας την κατάσταση, και πραγματικά αποδεικνύεται σωστός, καθώς οι Ρώσσοι απαιτούν αρχικά την διάλυση υπό την εποπτεία του ΟΗΕ των πυρηνικών βάσεων στην Florida που απειλούν την Κούβα, εγκαταλείποντας παράλληλα τις βάσεις τους στην νήσο. Στις 28 Οκτωβρίου ο Krushchev δηλώνει στον Russell πως αποσύρεται από την Κούβα χωρίς ανταλλάγματα, τερματίζοντας την κρίση, αν και αργότερα με την αλλαγή ηγεσίας οι Ρώσσοι επιτυγχάνουν την διάλυση των βάσεων στην Florida και την απομάκρυνση των πυραύλων τύπου Thor από την Τουρκία.
Παρά το γεγονός ότι η αμερικανική πλευρά υποβαθμίζει τις ενέργειες του Russell στην υπόθεση της κρίσης, στα απομνημονεύματά του ο πρόεδρος του ΟΗΕ U Thant, αλλά και ο Krushchev στις επιστολές του, δηλώνουν απερίφραστα πως η καταλυτική παρουσία αυτού του ανθρώπου και η θαρραλέα στάση του, συνιστούν κομβικά στοιχεία στην επίλυσή της και στην αποφυγή μίας εφιαλτικής πυρηνικής σύγκρουσης.
Το πόσο πραγματικά επικίνδυνα κινούνται εκείνη την περίοδο οι Αμερικανοί διαφαίνεται στο δοκίμιο του Herman Kahn, με τίτλο ON THERMONUCLEAR WAR, που εμφανίζεται το 1960, όπου προϊδεάζοντας την αμερικανική κοινή γνώμη για το ενδεχόμενο πυρηνικού πολέμου ο Kahn διατυπώνει το ερώτημα ως προς το εάν και κατά πόσον οι Αμερικανοί θα συνεχίσουν να ζούν μετά από μία πυρηνική σύγκρουση κατά τον ίδιο τρόπο, για να απαντήσει ο ίδιος πως θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν αυτοκίνητα, τηλεοράσεις, πολυτελείς κατοικίες, ψυγεία, τηλέφωνα, δηλαδή υποστηρίζει πως δεν πρόκειται να αλλοιωθεί δραστικά το πρότυπο της καταναλωτικής κοινωνίας, με στόχο να διατηρήσει τον εφησυχασμό της.
Όμως εκτός από την φαινομενικά απλοϊκή επίδραση της ταινίας του Elia Kazan στους κύκλους της RAND, μία άλλη αθέατη παράμετρος επηρεάζει δραματικά τους γεωπολιτικούς και τους στρατηγικούς αναλυτές της, δημιουργώντας κυριολεκτικά ατμόσφαιρα παραλογισμού.
O πρόεδρος του ΟΗΕ U Thant την εποχή της μεγάλης κρίσης του 1963, που δηλώνει απερίφραστα στα απομνημονεύματά του πως η καταλυτική παρουσία και η θαρραλέα στάση του Bertrand Russell, συνιστούν κομβικά στοιχεία στην επίλυσή της και στην αποφυγή μίας εφιαλτικής πυρηνικής σύγκρουσης, άποψη που επιβεβαιώνεται και από τον τότε Ρώσσο ηγέτη Niketa Krushchev (Jac. de Nijs /Anefo - Nationaal Archief)
H Αθέατη Παράμετρος
Στις 4 Ιανουαρίου του 1946, ο Γερμανός καθηγητής Dr. Helmuth Walther και επτά συνεργάτες του αποβιβάζονται από αντιτορπιλλικό του βρετανικού στόλου στο Barrow-in-Furness. Ήδη στα ναυπηγεία της VICKERS-ARMSTRONG βρίσκεται ένα υποβρύχιο νέας τεχνολογίας του δαιμόνιου καθηγητή (λειτουργεί με αναερόβιο σύστημα αποσύνθεσης υπεροξειδίου του υδρογόνου με καταλύτη υπερμαγγανικό κάλιο), το οποίο έχει βυθισθεί στα αβαθή από τους Γερμανούς μετά την λήξη των εχθροπραξιών, σε αντίθεση με την διαταγή παράδοσης του Dönitz.
Το υποβρύχιο έχει ανελκυσθεί και ρυμουλκηθεί από μονάδες του βρετανικού στόλου και καθελκύεται για δοκιμές πλεύσης μετά την μετασκευή του με κύριο χαρακτηριστικό την αφαίρεση των τορπιλλοσωλήνων του, στις 25 Σεπτεμβρίου του 1945, μετονομασμένο σε HMS METEORITE. Η ομάδα του Walther συνεχίζει να εργάζεται για την VICKERS-ARMSTRONG σχεδιάζοντας ακόμα δύο υποβρύχια έως τα τέλη του 1948 (HMS EXPLORER και HMS EXCALIBUR), αλλά τα προβλήματα συνεργασίας γίνονται ανυπέρβλητα.
Η αποδέσμευση του Walther από τους Βρετανούς, που θεωρούν ότι έχουν απομυζήσει τον ιδιοφυή καθηγητή, είναι πλέον δεδομένη. Το Ναυαρχείο όμως αγνοεί ότι οι Αμερικανοί έχουν καταχωρήσει τον Walther στον απόρρητο φάκελλο των προσώπων "υψίστης εθνικής ασφαλείας" που απαγορεύεται με κάθε τρόπο να εκχωρηθούν σε άλλες κυβερνήσεις.
Η άφιξη του Walther στις ΗΠΑ, ανακοινώνεται στις αρχές του 1949, ενώ παράλληλα αποκαλύπτεται και η πρόσληψή του από τον όμιλο της WESTINGHOUSE, ως ειδικού συμβούλου, ταυτόχρονα με την άφιξη του μάλλον απρόθυμου να συνεργασθεί με τους Αμερικανούς ευρηματικού μηχανολόγου Theodore Rakula που προσλαμβάνεται με την ιδιότητα του ειδικού μηχανολογικού συμβούλου από το αμερικανικό πολεμικό ναυτικό (Από το 1926 ο Theodor Rakula είναι ο αρχιμηχανικός της γνωστής RHEINMETALL BORSIG, υπεύθυνος για πολλές επαναστατικές καινοτομίες στους αυτοματισμούς ελαφρών αεροπορικών και ναυτικών πυροβόλων με αρκετές διεθνώς κατοχυρωμένες ευρεσιτεχνίες.
Επάνω το πειραματικό βρεταννικό υποβρύχιο HM Explorer που σχεδιάζεται το 1947 και καθελκύεται το 1954 και κάτω το αδελφό σκάφος HM Exacalibur καθέλκυσησης επίσης του 1954, που λειτουργούν με τον αναερόβιο στροβιλοκινητήρα του Walther αναπτύσσοντας ταχύτητες σχεδόν 30 κόμβων σε κατάδυση, επίδοση που τα καθιστά ιδανικά για να συμμετέχουν ως "θηράματα" στις ανθυποβρυχιακές ασκήσεις του βρεταννικού στόλου (Imperial War Museum-IWM A 33764 & A 33765)
Μαζί με τον γενικό διευθυντή της εταιρείας Fritz Herlach, αναλαμβάνει το βιομηχανοστάσιο Solothurn στην Ελβετία, μετά την εξαγορά του από την RHEINMETALL BORSIG, όπου ανασχεδιάζει μεταξύ των άλλων και το αυτόματο αεροπορικό πυροβόλο των 20mm. Ταυτόχρονα είναι καταχωρημένος ως πρόσωπο υψίστης σημασίας στο απόρρητο σχέδιο PAPERCLIP που αφορά την μεταφορά Γερμανών επιστημόνων στις ΗΠΑ).
Η Δυνατότητα Δευτέρου Πλήγματος
Η έλευση του Helmuth Walther στις ΗΠΑ και η πρόσληψή του από τον όμιλο της WESTINGHOUSE, αλλά και η εμφάνισή του το 1950 με την ιδιότητα του αντιπροέδρου έρευνας και ανάπτυξης του ομίλου WORTHINGTON PUMP CORPORATION του New Jersey που εξειδικεύεται σε έρευνες τεχνολογίας αιχμής στην υδροδυναμική, την θερμοδυναμική, την μηχανική και την αντοχή υλικών, έχει απροσδόκητες παρενέργειες.
Από τα τέλη του 1947 ο όμιλος της WESTINGHOUSE μαζί με την GENERAL DYNAMICS και υπεργολάβο την WORTHINGTON PUMP CORPORATION, ηγείται ενός κοινοπρακτικού σχήματος που έχει αναλάβει με άκρα μυστικότητα το συμβόλαιο για την σχεδίαση, ανάπτυξη και ναυπήγηση ενός πυρηνικού υποβρυχίου για το πολεμικό ναυτικό των ΗΠΑ, το οποίο βασίζεται στο σύστημα του στροβίλου του Walther, με την διαφορά ότι για την κίνηση του στροβίλου προβλέπεται η χρήση πυρηνικού αντιδραστήρα αντί του υπεροξειδίου του υδρογόνου.
Ο καθηγητής Dr. Helmuth Walther που αρχικά αρνείται να αποκαλύψει το οτιδήποτε τεχνολογικά αξιοποιήσιμο στους Συμμάχους, έως ότου ο ναύαρχος Dönitz μονογράφει 40 αντίγραφα μιας διαταγής προς τον ίδιο με την εντολή να παραδώσει τα πάντα (WALTER WERK Archiv)
Η εμπλοκή του ευρηματικού καθηγητή στην εφαρμογή της σχεδίασης αυτής έχει ως αποτέλεσμα την καθέλκυση το 1954 του εκτοπίσματος 3.200 τόννων NAUTILUS, του πρώτου πυρηνοκίνητου υποβρυχίου του κόσμου, σε κλίμα γενικού ενθουσιασμού κα στις 10 Ιουνίου του 1959 την καθέλκυση του εκτοπίσματος 5.400 τόννων πυρηνοκίνητου υποβρυχίου GEORGE WASHINGTON, το οποίο είναι το πρώτο υποβρύχιο στον κόσμο που φέρει 16 βαλλιστικούς πυραύλους Pοlaris.
Η ουσιαστική παρέμβαση του Walther στον αγώνα εξοπλισμού των ΗΠΑ, σύντομα οδηγεί στις πρώτες απροσδόκητες εξελίξεις στην ψυχροπολεμική ισορροπία του τρόμου, καθώς οι Ρώσσοι καθελκύουν μεν με αφετηρία τον Νοέμβριο του 1960 το πρώτο από τα πυρηνικά τους υποβρύχια με βαλλιστικές δυνατότητες της κλάσης Hotel I (K-19), αλλά το σκάφος μεταφέρει μόνον 3 πυραύλους R-13 (έναντι των 16 Polaris του αμερικανικού GEORGE WASHINGTON) και επιπλέον αδυνατεί να επιχειρεί εκτοξεύσεις πλέοντας σε κατάδυση.
Το πειραματικό υποβρύχιο V.80 στην κλίνη του, πρίν από την καθέλκυσή του στις 19 Ιανουαρίου του 1940 από τα ναυπηγεία GERMANIA WERFT του ομίλου KRUPP στο Κίελο. Το σκάφος αποτελεί πρωτότυπο δοκιμών για τα υποβρύχια του Walther που κινούνται με αναερόβιο σύστημα στροβίλου χωρίς συμβατικά καύσιμα, χάρη στην αποσύνθεση του υπεροξειδίου του υδρογόνου σε οξυγόνο και υδρογόνο, επιτυγχάνοντας σε κατάδυση ταχύτητες της τάξης των 30 κόμβων (Collection of Robert C. Stern)
Το εκτοπίσματος 5.400 τόννων πυρηνοκίνητο υποβρύχιο GEORGE WASHINGTON (SSBN-598), το πρώτο υποβρύχιο στον κόσμο που φέρει 16 βαλλιστικούς πυραύλους Pοlaris. Η ομοιότητα με την σχεδίαση του πειραματικού V.80 είναι προφανής (United States Navy, ID 590609-N-XXXXX-001)
Η αναμφισβήτητα υπαρκτή δυνατότητα πρόκλησης μέσω υποβρυχίων ενός δευτέρου αποφασιστικού πλήγματος με βαλλιστικά όπλα σε μία πυρηνική σύγκρουση, οδηγεί τον στρατηγικό αναλυτή της RAND CORPORATION (η δεξαμενή σκέψεων των ΗΠΑ) Herman Kahn, στο να πείσει τελικά τον πρόεδρο Kennedy, πως σε αντίθεση με όσα πρεσβεύει μία μεγάλη μορφή της διεθνούς κοινότητας των μαθηματικών, ο Bertrand Russell, μία πυρηνική σύγκρουση με τη Ρωσσία δεν οδηγεί στην καταστροφή του κόσμου, αλλά απλώς στην απώλεια του 20% του πληθυσμού και στην κοσμοκρατορία των ΗΠΑ.
Ο φυσικός, γεωπολιτικός, στρατηγικός αναλυτής και μελλοντολόγος Herman Kahn σε μία διάλεξη στο Πανεπιστήμιο του Princeton τον Μάρτιο του 1959. Οι δραστηριότητές του καταλήγουν να εμπνεύσουν τον διάσημο σκηνοθέτη Stanley Kubrick για να σκιαγραφήσει τον παρονοϊκό χαρακτήρα του κεντρικού του ήρωα Dr. Strangelove στην σατυρική μαύρη κωμωδία του 1964 με τίτλο DR. STRANGELOVE ή ΣΟΣ: ΠΕΝΤΑΓΩΝΟ ΚΑΛΕΙ ΜΟΣΧΑ στην ελληνική της έκδοση (Library of Congress's Prints and Photographs Division, ID cph.3c34156)
Ο άνευ προηγουμένου αυτός παραλογισμός ωθεί στη φρενήρη κατασκευή πυρηνικών καταφυγίων και στην κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με τη Ρωσσία (επιθετική επίσκεψη του προέδρου Kennedy στο Βερολίνο, εμπλοκή στην Ινδοκίνα, εγκατάσταση βαλλιστικών πυραύλων Thor στην Τουρκία, κρίση της Κούβας). Σε ένα δοκίμιό του ο Kahn ερωτά: "Θα ζούν οι επιζώντες ενός πυρηνικού πολέμου όπως οι σύγχρονοι Αμερικανοί, με αυτοκίνητα, τηλεοράσεις, ψυγεία και άλλα καταναλωτικά αγαθά;" και συμπληρώνει: "Αν και κανείς δεν απαντά με βεβαιότητα, προσωπικά πιστεύω πως δεν θα διαφοροποιηθούν οι συνθήκες διαβίωσης". Κατά περίεργο τρόπο η τάση ευφορίας που καλλιεργείται με το αδιαφιλονίκητο ενδεχόμενο της νίκης των ΗΠΑ σε έναν πυρηνικό πόλεμο, ανακόπτεται με την δολοφονία του προέδρου Kennedy.
Grexit και Ελληνοτουρκικές Σχέσεις
Πάντως αν και το παιγνίδι παραμένει επί δεκαετίες στην αφάνεια, λόγω των τρομερών επιπλοκών και των σχεδόν ανεπανόρθωτων αρνητικών συνεπειών που έχει την δυνατότητα να προκαλέσει, επαναλαμβάνεται από την ελληνική κυβέρνηση κατά την διάρκεια του πρώτου εξαμήνου του 2015, καθώς ορισμένοι κυβερνητικοί κύκλοι, επερεκτιμούν το οπλοστάσιο του Grexit, θεωρώντας πως το ενδεχόμενο ενός τρομακτικών διαστάσεων οικονομικού πλήγματος στην Ευρωζώνη, θα υποχρεώσει τους Ευρωπαίους σε αλλαγή πλεύσης.
Δυστυχώς οι εκτιμήσεις αποδεικνύονται τραγικά λανθασμένες και τουλάχιστον αφελείς, με αποτέλεσμα η περίοδος της επιτήρησης και της εποπτείας που επιβάλλουν οι δανειστές της χώρας να παραταθεί, υποχρεώνοντας την κυβέρνηση να προσφύγει κατά κύριο λόγο σε νέα φοροεισπρακτικά μέτρα, εξοντώνοντας την πραγματική οικονομία. Απόδειξη των λανθασμένων εκτιμήσεων (αν και εκ των υστέρων) αποτελεί το βρεταννικό δημοψήφισμα, όπου παρά τις αρχικές πομπώδεις δηλώσεις, οι παλινωδίες των Βρεταννών και η αδυναμία διατύπωσης συγκεκριμμένων και συμπαγών προτάσεων στοιχειοθετούν πως μόνον και μόνον το μέγεθος των εμπορικών συναλλαγών και ο κίνδυνος δραστικής συρρίκωνωσής τους αποτελεί παραγματικό εφιάλτη.
Οι βρεταννικές εξαγωγές προς τις χώρες της Ε.Ε. πριν από το δημοψήφισμα ανέρχονται σε £240 δισεκατομμύρια (€290 δισεκατομμύρια), αποτελώντας το 44% των συνολικών εξαγωγών, ενώ οι εισαγωγές από την Ε.Ε. ανέρχονται σε £264 δισεκατομμύρια (€317 δισεκατομμύρια). Τα αντίστοιχα ελληνικά μεγέθη αποτελούν μικρά και σχεδόν αμελητέα κλάσματα σε σύγκριση με αυτές τις συναλλαγές, αλλά και στις δύο περιπτώσεις, οι φωστήρες των σχεδιασμών αυτών (και ειδικά των ελληνικών) παραβλέπουν το γεγονός ότι η Ε.Ε. διατηρεί το βασικό πλεονέκτημα της συμπληρωματικότητας των οικονομιών και της παραγωγής των μελών της, που της επιτρέπει μεγάλη ευελιξία σε πολλά θέματα, αυξάνοντας τα όρια των αντοχών της.
Η παταγώδης ελληνική αποτυχία του 2015, θα εμπνεύσει πάντως κατά τα φαινόμενα μία διετία αργότερα, έναν άσπονδο γείτονα, την Τουρκία, να σχεδιάσει ένα νέο γύρο με γνώμονα το ίδιο παιγνίδι και αντικείμενο αυτή την φορά την κατά τα φαινόμενα απαίτηση συνεκμετάλλευσης όχι μόνον του Αιγαίου, αλλά και των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων των κυπριακών ΑΟΖ..
Η κλιμάκωση εντείνεται απότομα κατά την διάρκεια του πρώτου διμήνου του 2018, αν και η εμπλοκή των Τούρκων σε ένα ακόμα μέτωπο, αυτό της παραμεθορίου τους ζώνης με την Συρία, προδίδει ότι πρόκειται για απεγνωσμένες κινήσεις απελπισίας που στοχεύουν σε μία έστω και υποτυπώδη αλλά ταχύτατη νίκη, επικοινωνιακά εκμεταλλεύσιμη σε εκθετικό βαθμό, ώστε να διατηρηθεί με κάθε θυσία το ισχύον καθεστώς στην εξουσία. Μέσα στην απελπισία του το καθεστώς εμφανίζεται να αγνοεί επιδεικτικά το γεγονός ότι σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις οι παίκτες παραμένουν αυστηρά δύο και ποτέ περισσότεροι, καθώς πολλαπλασιάζονται οι παράγοντες της αβεβαιότητας και οι ασύμμετρες απειλές.
Εντελώς συμπτωματικά τα αδιέξοδα της Τουρκίας την οδηγούν σε μία θέση ανάλογη με την αντίστοιχη του 1920, όταν το ανώτατο στέλεχος και Πρώτος Γραμματέας του Foreign Office, Sir Harold George Nicholson (αργότερα ιδιαίτερος γραμματέας του Sir James Eric Drummond, πρώτου Γενικού Γραμματέα της Κοινωνίας των Εθνών), παρατηρεί πως,
"Το βασικό κίνητρο για την υποστήριξη των Ελλήνων δεν πηγάζει από συναισθηματικούς παράγοντες, αλλά από την φυσική συνέχεια της ιστορικής γεωστρατηγικής θέσης της αυτοκρατορίας, με πρωταρχικό στόχο την υπεράσπιση της Ινδίας και της διώρυγας του Σουέζ. Επί έναν και πλέον αιώνα η βρεταννική εξωτερική πολιτική έχει υποστηρίξει την Τουρκία, με την έννοια της πρώτης γραμμής άμυνας στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων πως το στήριγμα είναι σαθρό και ασταθές σε επικίνδυνο βαθμό. Κατά συνέπεια αποτελεί φυσιολογική εξέλιξη η υποχώρηση στην δεύτερη γραμμή άμυνας, την γραμμή Κύπρου-Σμύρνης, με την Ελλάδα να αποτελεί γεωγραφικά τον μοναδικό παράγοντα που εκπληρώνει αυτό τον γεωστρατηγικό στόχο. Πολιτικά η χώρα είναι αρκετά ισχυρή για να εξοικονομήσει σημαντικές και επαχθείς δαπάνες για την αυτοκρατορία, υποκαθιστώντας την βρεταννική παρουσία και στρατιωτικά δεν διαθέτει την απαιτούμενη ισχύ ώστε να αυτονομήσει τις ενέργειές της σε μία σύγκρουση. Με το πρίσμα αυτό η Συνθήκη των Σεβρών αποτελεί μία τεράστια επιτυχία, εάν δεν οδηγηθεί σε πλήρη κατάρρευση" .
Στην εποχή μας φυσικά δεν υπαρχει βρεταννική αυτοκρατορία, αλλά υπάρχει κατά πρώτο λόγο η Ε.Ε. και κατά δεύτερον οι ΗΠΑ, με τα γεωστρατηγικά συμφέροντα να υποκαθίστανται από γεωοικονομικά, λόγω των τεραστίων ενεργειακών αποθεμάτων σε φυσικό αέριο του διπόλου Ελλάδας-Κύπρου. Κατά συνέπεια πέραν της ενεργειακής αυτονομίας της Ε.Ε. από την Ρωσσία, η Ελλάδα οφείλει να αντιγράψει σχεδόν λέξη προς λέξη το πόρισμα του Nicholson, πείθοντας για την αδήριτη αναγκαιότητα της πρωτοκαθεδρίας της στην ανατολική Μεσόγειο σε αγαστή συνεργασία με τους συμμάχους της.
Ο Έλληνας Υπουργός Οικονομικών Γιάννης Βαρουφάκης στις 5 Φεβρουαρίου του 2015 στο Βερολίνο, εμπνευστής (;) ενός Παιγνιδιού της Κόττας με την Ε.Ε., με δυστυχώς τραγελαφικά αποτελέσματα (Photo Jörg Rüger)
Περισσότερο ενδιαφέροντα στοιχεία,
-J. D. Williams, THE COMPLEAT STRATEGYST, McGraw-Hill, New York, 1954.
-Bruce Smith, THE RAND CORPORATION, Harvard University Press, Cambridge, Massachussets, 1966.
-Herman Kahn, ON THERMONUCLEAR WAR, Princeton University Press, Princeton N.J., 1960.
-Herman Kahn, ON ESCALATION, METAPHORS AND SCENARIOS, Praeger, New York, 1965.
-Joseph Kraft, RAND, ARSENAL FOR IDEAS, Harper’s Magazine, July 1960.
-Bertrand Russell, COMMON SENSE AND NUCLEAR WARFARE, Simon & Shuster, New York, 1959.
-Bertrand Russell, UNARMED VICTORY, Simon & Shuster, New York, 1963.
-Bertrand Russell, THE AUTOBIOGRAPHY OF BERTRAND RUSSELL, Liitle, Brown, Boston, 1967-69.
-John von Neumann, CAN WE SURVIVE TECHNOLOGY? Fortune Magazine, June 1955.
-John von Neumann, THE COMPUTER AND THE BRAIN, Yale University Press, New Haven, 1958.
-John von Neumann & Oscar Morgenstern, THEORY OF GAMES AND ECONOMIC BEHAVIOR, Princeton University Press, Princeton N.J., 1944.
-Tom Bower, THE PAPERCLIP CONSPIRACY – THE BATTLE FOR THE SPOILS AND SECRETS OF NAZI GERMANY, Paladin – Crafton Books, 1988.
-William Poundstone, PRISONER’S DILEMMA, Doubleday, New York, 1992.
-Robert Gardiner & Stephen Chumbley, CONWAY’S ALL THE WORLD’S FIGHTING SHIPS 1947–1995, Conway Maritime Press, London, 1995.
-Memorandum, 20 December 1920, Mr. Nicholson, On Future Policy towards King Constantine, DOCUMENTS ON BRITISH FOREIGN POLICY, 1919-1939, First Series-DBFP, XII, No 488, sir Ernest Llewellyn Woodward, Rohan d'Olier Butler, Foreign Office, H. M. Stationery Office, 1947, σελις 551.
Γ. Ζ. Η.
www.bankingnews.gr
Η πλοκή της ταινίας αφιερώνει σημαντικό μέρος στην συμπεριφορά κάποιων κακομαθημένων εφήβων που οδηγούν κλεμμένα αυτοκίνητα κατά την διάρκεια της νύκτας, αφοσιωμένοι σε ένα παράξενο και παράλογο παιγνίδι θάρρους, καταγγέλλοντας ουσιαστικά με την συμπεριφορά τους τον αποπροσανατολισμό και τον εκφυλισμό της αμερικανικής νεολαίας.
Ο διάσημος Ελληνοαμερικανός σκηνοθέτης Elia Kazan. Με την ταινία του REBEL WITHOUT A CAUSE και ελληνικό τίτλο Επαναστάτης χωρίς Αιτία, προκαλεί παρενέργειες που του είναι αδύνατον να φαντασθεί (Photo by James Kavallines, World Journal Tribune, Library of Congress Prints and Photographs Division)
Σύμφωνα με τους όρους του παιγνιδιού, δύο νέοι οδηγούν ταυτόχρονα και με μεγάλη ταχύτητα τα αυτοκίνητά τους προς το χείλος μίας απότομης χαράδρας, πηδώντας την τελευταία στιγμή από τα οχήματά τους, πριν αυτά καταλήξουν στο κενό. Αυτός που εγκαταλείπει πρώτος είναι φυσικά ο χαμμένος ή η «κόττα», χαρακτηρισμός που ορίζει και το παιγνίδι με την έκφραση ΠΑΙΓΝΙΔΙ ΤΗΣ ΚΟΤΤΑΣ. Για σημαντικό χρονικό διάστημα το παιγνίδι παραμένει αγαπητό μόνον στους κύκλους του Hollywood, που φροντίζουν να αξιοποιούν παραλλαγές του σε ταινίες χαμηλού κόστους, όταν οι σεναριογράφοι επιλέγουν με αυτό τον θεαματικό τρόπο να εξαφανίσουν κάποιον από τους αρνητικούς χαρακτήρες της πλοκής.
Μία απλή μεταφορά του παιγνιδιού που προβλέπει κατά μέτωπο σύγκρουση των οχημάτων, μεγιστοποιώντας τον κίνδυνο θανάτου για τους οδηγούς, βασίζεται στην επιλογή της στροφής (βέβαιη σωτηρία) ή της ευθείας (πιθανός θάνατος).
RAND CORPORATION
Το παιγνίδι θέτει το ζήτημα της επιλογής μεταξύ ζωής και θανάτου, με τις πιθανές λύσεις αυτού του διλήμματος να βασίζονται στο εάν και κατά πόσον κάποιος από τους δύο παίκτες θα επιχειρήσει έστω και στο τελευταίο δευτερόλεπτο να διασωθεί εγκαταλείποντας το παιγνίδι κα φυσικά τα οποιαδήποτε οφέλη που προκύπτουν εάν προηγηθεί ο άλλος παίκτης.
Είναι φυσικά ευνόητο πως δεν υπάρχουν ικανοποιητικές απαντήσεις σε προβλήματα και διλήμματα αυτού του τύπου αφού τα περισσότερα από αυτά τείνουν προς τα παιγνίδια συναναστροφών, όπου απλώς αποκαλύπτουν κάποιες πλευρές του ανθρώπινου χαρακτήρα, που συνήθως ενταφιάζονται στην ανούσια επανάληψη των καθημερινών αναγκών.
Κατά κανόνα μάλιστα οι απαντήσεις είναι πρακτικά αδύνατες, αφού δεν υπάρχει στην πραγματικότητα οδός διαφυγής. Όμως ελάχιστοι άνθρωποι αντιλαμβάνονται όταν έρχονται σε επαφή με τέτοιου τύπου διλήμματα είτε μέσω μίας ταινίας είτε μίας φιλικής συγκέντρωσης, πως πέραν μίας ευχάριστης συζήτησης στα πλαίσια της συναναστροφής, είναι δυνατόν να υπάρχουν κάποια πρόσωπα, τα οποία υιοθετώντας μία άλλη μαθηματικής υφής επεξεργασία, να διαμορφώνουν με όχημα διλήμματα αυτού του τύπου πιθανές λύσεις σε στρατηγικό και γεωπολιτικό επίπεδο.
Εναέρια άποψη του κτιριακού συγκροτήματος της RAND CORPORATION, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού, που αποτελεί επί δεκαετίες την κυρίαρχη δεξαμενή σκέψης των ΗΠΑ, στο δημόσιο πάρκο της Santa Monica (Photo by Adrian Glick Kudler, Curbed LA)
Οι λύσεις θεωρούνται ικανές να διασφαλίζουν σε μία μεγάλη δύναμη την απρόσκοπτη επιβίωσή της και την άσκηση ελέγχου σε γεωγραφικά τεράστιες ή γεωπολιτικά ευαίσθητες περιοχές, με υπεύθυνη για την εξέλιξη αυτή κατά την διάρκεια των τελευταίων επτά και πλέον δεκαετιών την RAND CORPORATION, η κατεξοχήν δεξαμενή σκέψης των ΗΠΑ και ειδικά τον πυρήνα των εκπληκτικών μαθηματικών της.
Το Παιγνίδι της Κόττας
Κατά το 1960 η RAND φθάνει να απασχολεί 500 μόνιμους ερευνητές-αναλυτές και 300 συνεργαζόμενους με ειδικές συμβάσεις, οι περισσότεροι από τους οποίους προέρχονται από τα μεγάλα αμερικανικά πανεπιστήμια, ασχολούμενη με μεθόδους μαθηματικής εκπαίδευσης, αναλύσεις νευρώσεων, ή την κοινωνική διαστρωμάτωση στον αραβικό κόσμο.
Πολλοί στους ανώτατους κύκλους του Πενταγώνου θεωρούν ότι το μεγαλύτερο μέρος των ερευνών της είναι ανόητο και άχρηστο, αν και οι υποστηρικτές της αντιτείνουν πως πολλές από τις κατά τα άλλα ανόητες έρευνες, αποδίδουν απρόσμενα οφέλη, όπως λόγου χάρη η έρευνα του 1947 στα βαλλιστικά όπλα και ο σχεδιασμός των κεφαλών επανεισόδου στην ατμόσφαιρα, που αξιοποιείται αργότερα στο επανδρωμένο διαστημικό πρόγραμμα της NASA. Μεγάλο βάρος της RAND μετατοπίζεται παράλληλα προς τις έρευνες σε κοινωνικές επιστήμες, ενώ η έρευνα για την σπουδή της Ρωσσίας προσλαμβάνει τρομακτικές διαστάσεις, καθώς τα δεδομένα που αναζητά είναι πρακτικά ανύπαρκτα και δεν εντάσσονται στο συνηθισμένο φάσμα των μυστικών υπηρεσιών.
Η διάσημη καθηγήτρια της κοινωνικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Columbia, Margaret Mead, που συνεργάζεται με την RAND για την διεξαγωγή μίας ειδικής μελέτης για την κοινωνική συμπεριφορά των Ρώσσων πολιτών έναντι των αρχών της χώρας τους (Association for Cultural Equity)
Στα πλαίσια αυτά σχηματίζεται ειδική ερμηνευτική ομάδα που με εφαρμογή των ευρημάτων της θεωρίας παιγνίων αναλύει τα γραπτά κείμενα των Lenin και Stalin, ενώ στην έδρα της στην Santa Monica, οργανώνει ένα εικονικό ρωσσικό υπουργείο οικονομικών.
Με βάση τα οικονομικά στοιχεία και τις πληροφορίες, από το κατασχεθέν μετά τον ΙΙ Παγκόσμιο Πόλεμο τεράστιο αρχείο των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών χάρη στην συνδρομή του Γερμανού αρχικατασκόπου και στρατηγού της γερμανικής αντικατασκοπείας Reinhard Gehlen, σχεδιάζει την οικονομική εικόνα της Ρωσσίας, προβλέποντας με μεγάλη ακρίβεια τις κινήσεις της σε οικονομικό επίπεδο, όπως και τις δυνατότητές της στον τομέα των εξοπλισμών.
Επιπλέον φθάνει στο σημείο να συνεργασθεί με την διάσημη καθηγήτρια της κοινωνικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Columbia, Margaret Mead, για την διεξαγωγή μίας ειδικής μελέτης για την κοινωνική συμπεριφορά των Ρώσσων πολιτών έναντι των αρχών της χώρας τους.
Στα πλαίσια αυτά διαμορφώνεται μία αντίληψη κλιμάκωσης των αντιπαραθέσεων με την Ρωσσία, με την αντιγραφή μεθόδων που μεταφέρουν το παιγνίδι της κόττας από την μεγάλη οθόνη στην γεωπολιτική κονίστρα. Ο στόχος επικεντρώνεται στην εμπλοκή των ΗΠΑ σε πορεία σύγκρουσης με την Ρωσσία, με τελική προσδοκία τις υπαναχωρήσεις και την αναδίπλωση των Ρώσσων σε διεθνές επίπεδο, λόγω της επαπειλούμενης πυρηνικής σύρραξης και της συνεπακόλουθης καταστροφής τους.
Ο Γερμανός αρχικατάσκοπος και στρατηγός της ABWEHR Reinhard Gehlen, γενικός διευθυντής του κλάδου Fremde Heere Ost-FHO της γερμανικής αντικατασκοπείας του στρατού ABWEHR, που ασχολείται με την ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια και την Ρωσσία. Μεταπολεμικά ηγείται του διαβόητου Gehlen Organisation, που τροφοδοτεί τους Αμερικανούς με πακτωλό πληροφοριών για την Ρωσσία χάρη στα δίκτυά του, ενώ από το 1956 έως το 1968 ορίζεται πρώτος πρόεδρος των μυστικών υπηρεσιών του ομοσπονδιακού γερμανικού κράτους (Bundesarchiv, Bild 183-72237-0001)
Το Παιγνίδι και οι Επιλογές
Απλοποιημένος πίνακας κερδών των δύο παικτών σε παιγνίδι κόττας, με μηδενισμένα κέρδη σε περίπτωση σύγκρουσης (Γ. Ζ. Η.)
Σύμφωνα με την ανάλυση του λαμπρού μαθηματικού John Nash (γνωστού στο ευρύ κοινό από την κινηματογραφική ταινία με τίτλο A BEAUTIFUL MIND με πρωταγωνιστή τον διάσημο ηθοποιό Russell Crow), το παιγνίδι εμφανίζει δύο σημεία ισορροπίας, το κελί επάνω δεξιά και το κελί κάτω αριστερά. Στο πρώτο (επάνω δεξιά), ο Παίκτης Α προτιμά την στροφή, ενώ ο Παίκτης Β την ευθεία, ενώ στο δεύτερο (κάτω αριστερά) οι όροι αντιστρέφονται και ο Παίκτης Α προτιμά την ευθεία, ενώ ο Παίκτης Β την στροφή.
Η επιλογή της στροφής συνιστά φυσικά την στρατηγική που χαρακτηρίζεται γραφικά ως «κόττα» και είναι η στρατηγική του χαμένου, ενώ η επιλογή της ευθείας είναι η στρατηγική του νικητή και αυτή που μεγιστοποιεί το κέρδος. Εάν και οι δύο παίκτες επιλέξουν την στροφή (επάνω αριστερά), τα κέρδη διανέμονται εξίσου και στις δύο πλευρές, ενώ εάν τελικά επιλέξουν την ευθεία που συνεπάγεται σύγκρουση και μάλλον βέβαιο θάνατο, τα οφέλη μηδενίζονται.
Το παιγνίδι κυριαρχείται από την αβεβαιότητα της τελικής επιλογής του αντιπάλου και από το στοιχείο ότι κάθε πλευρά διακατέχεται από την επιθυμία να κινηθεί εντελώς αντίθετα από την άλλη.
Εάν ο Παίκτης Α γνωρίζει ότι ο αντίπαλός του πρόκειται να κινηθεί στην ευθεία, τότε βέβαια επιλέγει την στροφή-καλύτερα «κόττα», παρά νεκρός, και το ίδιο ισχύει και για τον Παίκτη Β. Με δεδομένο όμως ότι οι τελικές επιλογές των παικτών είναι άγνωστες, το πρόβλημα της τελικής απόφασης, απλοποιείται σε μία εξαιρετικά δύσκολη επιλογή μεταξύ ζωής και θανάτου με πιθανότητες 50%-50%.
Ο διάσημος Αμερικανός μαθηματικός John Forbes Nash που αναλύει διεξοδικά το διαβόητο Παιγνίδι της Κόττας. Μέρος της πολυτάραχης ζωής του αποδίδεται αν και με αρκετή δόση υπερβολής στην ταινία του 2001 A BEAUTIFUL MIND και ελληνικό τίτλο Ένας Υπέροχος Άνθρωπος, με πρωταγωνιστή τον δημοφιλή ηθοποιό Russell Crow (MIT Museum)
Αξιοποίηση
Το 1959 ο διάσημος μαθηματικός Bertrand Russell αξιοποιεί το παιγνίδι στο δοκίμιό του με τίτλο COMMON SENSE AND NUCLEAR WARFARE, ως μεταφορά του αδιεξόδου στον αγώνα των πυρηνικών εξοπλισμών, συμπεριλαμβάνοντας πένθιμα σχόλια για τους πολιτικούς και ειδικά για τον διευθυντή της CIA Allen Dulles, που τολμούν ανεύθυνα ακόμα και να σκέπτονται να παίξουν με την Ρωσσία το συγκεκριμμένο παιγνίδι.
Ο Ουαλός πολιτικός και βραχύβιος πρωθυπουργός Aneurin Bevan, που θα φέρει υπό την έγκριση της βρεταννικής κυβέρνησης την οποιαδήποτε επιχειρησιακή χρήση αμερικανικών πυρηνικών όπλων από εδάφη ελεγχόμενα από την Μεγάλη Βρεταννία (Marc Stone, People's History Museum, Manchester)
Τα πικρόχολα σχόλια του Russell δεν είναι τυχαία, καθώς ήδη στην RAND μία ομάδα αναλυτών με προεξέχοντα τον Herman Kahn, το μελετά συστηματικά και μάλιστα ο Kahn στο δοκίμιο με τίτλο ON THERMONUCLEAR WAR, που εμφανίζεται το 1960, πιστώνει με κάποια αδιόρατη κακεντρέχεια στον Russell την ιδέα της μεταφοράς του παιγνιδιού στην αντιπαράθεση των δύο υπερδυνάμεων. Ήδη οι ΗΠΑ διατηρούν βάσεις στην Περσία και το 1960 προχωρούν στην εγκατάσταση πυραύλων τύπου Thor εξοπλισμένων με πυρηνικές κεφαλές στην Τουρκία.
Από το 1957 υποβάλλουν συνεχώς προτάσεις στην Μεγάλη Βρεταννία για την εγκατάσταση αναλόγων πυραύλων, αλλά ευτυχώς o τότε σκιώδης Υπουργός Εξωτερικών, ο Ουαλός Aneurin Bevan και αργότερα πρωθυπουργός από τις 4 Μαΐου του 1959 έως τον αιφνίδιο θάνατό του στις 6 Ιουλίου του 1960, αποκρούει με έντεχνο τρόπο τις προτάσεις, υποχρεώνοντας τους Αμερικανούς να δεχθούν πως οποιαδήποτε απόφαση για την επιχειρησιακή χρήση τους υπόκειται στην έγκριση της βρεταννικής κυβέρνησης.
Οι σχετικά χλιαρές αντιδράσεις των Ρώσσων στις επιθετικές αυτές κινήσεις, παρασύρουν τους θιασώτες του παιγνιδιού στην ψευδαίσθηση ότι εάν συνεχίσουν την σκληρή γραμμή (δηλαδή ακολουθώντας την επιλογή της ευθείας), τα τελικά οφέλη θα μεγιστοποιηθούν προς το συμφέρον των ΗΠΑ. Το 1961 επιχειρείται η καταστροφική απόπειρα ανατροπής του ηγέτη της Κούβας με την απόβαση στον Κόλπο των Χοίρων και κατά την θερινή περίοδο του ιδίου έτους αμερικανικά κατασκοπευτικά αεροσκάφη εντοπίζουν κινήσεις των Ρώσσων στην Κούβα για την κατασκευή βάσεων πυραύλων.
Η κυβέρνηση Kennedy και ειδικά ο ίδιος ο πρόεδρος που είναι ιδιαίτερα δεκτικός στην επιρροή των κύκλων της RAND και ιδιαίτερα στις απόψεις των Herman Kahn και Daniel Elsberg, αποδέχεται τις παραινέσεις τους για κλιμάκωση της αντιπαράθεσης. Μάλιστα ο δεύτερος γίνεται αργότερα γνωστός από την στάση του στις μεταγενέστερες αποκαλύψεις των εγγράφων του Πενταγώνου το 1971, όταν δημοσιοποιεί 7.000 σελίδες απορρήτων εγγράφων που αποκαλύπτουν πως από το στάδιο της πρώτης εμπλοκής της κυβέρνησης Kennedy στην Ινδοκίνα είναι γνωστό πως ο πόλεμος είναι αποτυχημένος και πως οι απώλειες προβλέπονται πολύ μεγάλες.
Ο στρατηγικός αναλυτής της RAND CORPORATION, Daniel Elsberg, ένθερμος υποστηρικτήςτου Παιγνιδιού της Κόττας. Εμφανίζεται αργότερα με τον μανδύα ενός μεταμελημένου ειρηνιστή, φροντίζοντας το 1971 για την δημοσιοποίηση 7.000 άκρως απορρήτων εγγράφων της RAND που κοινοποιούνται στο Πεντάγωνο (κυρίως αναφορές και μελέτες) για να αποτελέσει με την ενέργειά του την αφετηρία για την ταινία του διάσημου σκηνοθέτη Steven Spielberg THE POST του 2017 και ελληνικό τίτλο THE POST: Απαγορευμένα Μυστικά, που με αφορμή την διαρροή αφηγείται τις αγωνιώδεις προσπάθειες της εφημερίδας The Washington Post να δημοσιεύσει τα απόρρητα έγγραφα που έχει υπεξαιρέσει (ABC Photo/Getty Images)
Ο Αμερικανός πρόεδρος πάντως απαντά τον Οκτώβριο του 1962 με ναυτικό αποκλεισμό της Κούβας, συνεχίζοντας την στάση της σκληρής γραμμής, αλλά αυτή την φορά οι Ρώσσοι δηλώνουν πως κάθε απόπειρα διεξαγωγής νηοψιών συνεπάγεται εχθρική στάση και πρόκειται να αντιμετωπισθεί με τα αναγκαία και απαραίτητα αντίμετρα.
Η Παρέμβαση Russell
Στο κρίσιμο αυτό σημείο ο Russell παρεμβαίνει καθοριστικά, με ένα σχεδόν υστερικό φυλλάδιο υπέρ της ειρήνης και κατά των κινήσεων της κυβέρνησης Kennedy, αποστέλλοντας ταυτόχρονα 5 τηλεγραφήματα με αποδέκτες τον πρόεδρο του ΟΗΕ, τον πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρεταννίας, τον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας, τον ηγέτη της Ρωσσίας και τον ίδιο τον Kennedy. Τα 4 τηλεγραφήματα είναι διατυπωμένα με εξαιρετικά προσεκτικό και ήπιο ύφος και μάλιστα εκείνο προς τον Niketa Krushchev είναι ιδιαίτερα ευγενικό, αλλά εκείνο προς τον Αμερικανό πρόεδρο είναι αγριότατο και απίστευτα σκληρό. Στο τηλεγράφημα ο Russell τον κατηγορεί με δριμύτητα πως οι πράξεις του είναι απελπισμένες, απειλώντας την επιβίωση του ανθρώπινου είδους.
Ο λαμπρός μαθηματικός και ειρηνιστής Bertrand Russell που αξιοποιεί το Παιγνίδι της Κόττας στο δοκίμιό του με τίτλο COMMON SENSE AND NUCLEAR WARFARE, ως μεταφορά του αδιεξόδου στον αγώνα των πυρηνικών εξοπλισμών, συμπεριλαμβάνοντας πένθιμα σχόλια για τους πολιτικούς που υποτιμούν τις συνέπειές του (Trinity College Archive, Oxford University)
Δεν έχουν καμμία ηθική δικαίωση και κάθε πολιτισμένος άνθρωπος τις καταδικάζει, καθώς δεν υπάρχει ανοχή στην μαζική δολοφονία, ενώ κάθε τελεσίγραφο συνεπάγεται πόλεμο.
Ο Krushchev απαντά δημόσια στον Russell στις 24 Οκτωβρίου μέσω του ειδησεογραφικού πρακτορείου Tass, διαβεβαιώνοντας τον μεγάλο μαθηματικό και ειρηνιστή για τις αγαθές προθέσεις της Ρωσσίας, εφόσον δεν εμπλακούν πυρηνικά όπλα στο παιγνίδι των δύο υπερδυνάμεων. Δύο ημέρες αργότερα, στις 26 Οκτωβρίου, απαντά ο Kennedy, κατηγορώντας ουσιαστικά τον μεγάλο μαθηματικό πως αντί να στρέφεται εναντίον αυτών που με τις ενέργειές τους οξύνουν το πρόβλημα της αντιπαράθεσης (των Ρώσσων), κατακεραυνώνει αυτούς που αποκαλύπτουν τις δόλιες προθέσεις τους, δηλαδή τις ΗΠΑ.
Την ίδια ημέρα ο Russell τηλεγραφεί εκ νέου στον Ρώσσο ηγέτη, προτείνοντας μονομερή κίνηση καλής θέλησης της χώρας του με εγκατάλειψη του Συμφώνου της Βαρσοβίας και διάλυση των βάσεων της Κούβας, και αντάλλαγμα την σταδιακή εγκατάλειψη των πυρηνικών βάσεων των ΗΠΑ στην Τουρκία, την Περσία, την Δυτική Γερμανία και την Μεγάλη Βρεταννία.
Η πρόταση σκόπιμα παρέχει τα μεγαλύτερα οφέλη στην Ρωσσία, ώστε να την εμπλέξει στο παιγνίδι της συναίνεσης και της συνεργασίας (ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΟΥ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥ), αποφορτίζοντας την κατάσταση, και πραγματικά αποδεικνύεται σωστός, καθώς οι Ρώσσοι απαιτούν αρχικά την διάλυση υπό την εποπτεία του ΟΗΕ των πυρηνικών βάσεων στην Florida που απειλούν την Κούβα, εγκαταλείποντας παράλληλα τις βάσεις τους στην νήσο. Στις 28 Οκτωβρίου ο Krushchev δηλώνει στον Russell πως αποσύρεται από την Κούβα χωρίς ανταλλάγματα, τερματίζοντας την κρίση, αν και αργότερα με την αλλαγή ηγεσίας οι Ρώσσοι επιτυγχάνουν την διάλυση των βάσεων στην Florida και την απομάκρυνση των πυραύλων τύπου Thor από την Τουρκία.
Παρά το γεγονός ότι η αμερικανική πλευρά υποβαθμίζει τις ενέργειες του Russell στην υπόθεση της κρίσης, στα απομνημονεύματά του ο πρόεδρος του ΟΗΕ U Thant, αλλά και ο Krushchev στις επιστολές του, δηλώνουν απερίφραστα πως η καταλυτική παρουσία αυτού του ανθρώπου και η θαρραλέα στάση του, συνιστούν κομβικά στοιχεία στην επίλυσή της και στην αποφυγή μίας εφιαλτικής πυρηνικής σύγκρουσης.
Το πόσο πραγματικά επικίνδυνα κινούνται εκείνη την περίοδο οι Αμερικανοί διαφαίνεται στο δοκίμιο του Herman Kahn, με τίτλο ON THERMONUCLEAR WAR, που εμφανίζεται το 1960, όπου προϊδεάζοντας την αμερικανική κοινή γνώμη για το ενδεχόμενο πυρηνικού πολέμου ο Kahn διατυπώνει το ερώτημα ως προς το εάν και κατά πόσον οι Αμερικανοί θα συνεχίσουν να ζούν μετά από μία πυρηνική σύγκρουση κατά τον ίδιο τρόπο, για να απαντήσει ο ίδιος πως θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν αυτοκίνητα, τηλεοράσεις, πολυτελείς κατοικίες, ψυγεία, τηλέφωνα, δηλαδή υποστηρίζει πως δεν πρόκειται να αλλοιωθεί δραστικά το πρότυπο της καταναλωτικής κοινωνίας, με στόχο να διατηρήσει τον εφησυχασμό της.
Όμως εκτός από την φαινομενικά απλοϊκή επίδραση της ταινίας του Elia Kazan στους κύκλους της RAND, μία άλλη αθέατη παράμετρος επηρεάζει δραματικά τους γεωπολιτικούς και τους στρατηγικούς αναλυτές της, δημιουργώντας κυριολεκτικά ατμόσφαιρα παραλογισμού.
O πρόεδρος του ΟΗΕ U Thant την εποχή της μεγάλης κρίσης του 1963, που δηλώνει απερίφραστα στα απομνημονεύματά του πως η καταλυτική παρουσία και η θαρραλέα στάση του Bertrand Russell, συνιστούν κομβικά στοιχεία στην επίλυσή της και στην αποφυγή μίας εφιαλτικής πυρηνικής σύγκρουσης, άποψη που επιβεβαιώνεται και από τον τότε Ρώσσο ηγέτη Niketa Krushchev (Jac. de Nijs /Anefo - Nationaal Archief)
H Αθέατη Παράμετρος
Στις 4 Ιανουαρίου του 1946, ο Γερμανός καθηγητής Dr. Helmuth Walther και επτά συνεργάτες του αποβιβάζονται από αντιτορπιλλικό του βρετανικού στόλου στο Barrow-in-Furness. Ήδη στα ναυπηγεία της VICKERS-ARMSTRONG βρίσκεται ένα υποβρύχιο νέας τεχνολογίας του δαιμόνιου καθηγητή (λειτουργεί με αναερόβιο σύστημα αποσύνθεσης υπεροξειδίου του υδρογόνου με καταλύτη υπερμαγγανικό κάλιο), το οποίο έχει βυθισθεί στα αβαθή από τους Γερμανούς μετά την λήξη των εχθροπραξιών, σε αντίθεση με την διαταγή παράδοσης του Dönitz.
Το υποβρύχιο έχει ανελκυσθεί και ρυμουλκηθεί από μονάδες του βρετανικού στόλου και καθελκύεται για δοκιμές πλεύσης μετά την μετασκευή του με κύριο χαρακτηριστικό την αφαίρεση των τορπιλλοσωλήνων του, στις 25 Σεπτεμβρίου του 1945, μετονομασμένο σε HMS METEORITE. Η ομάδα του Walther συνεχίζει να εργάζεται για την VICKERS-ARMSTRONG σχεδιάζοντας ακόμα δύο υποβρύχια έως τα τέλη του 1948 (HMS EXPLORER και HMS EXCALIBUR), αλλά τα προβλήματα συνεργασίας γίνονται ανυπέρβλητα.
Η αποδέσμευση του Walther από τους Βρετανούς, που θεωρούν ότι έχουν απομυζήσει τον ιδιοφυή καθηγητή, είναι πλέον δεδομένη. Το Ναυαρχείο όμως αγνοεί ότι οι Αμερικανοί έχουν καταχωρήσει τον Walther στον απόρρητο φάκελλο των προσώπων "υψίστης εθνικής ασφαλείας" που απαγορεύεται με κάθε τρόπο να εκχωρηθούν σε άλλες κυβερνήσεις.
Η άφιξη του Walther στις ΗΠΑ, ανακοινώνεται στις αρχές του 1949, ενώ παράλληλα αποκαλύπτεται και η πρόσληψή του από τον όμιλο της WESTINGHOUSE, ως ειδικού συμβούλου, ταυτόχρονα με την άφιξη του μάλλον απρόθυμου να συνεργασθεί με τους Αμερικανούς ευρηματικού μηχανολόγου Theodore Rakula που προσλαμβάνεται με την ιδιότητα του ειδικού μηχανολογικού συμβούλου από το αμερικανικό πολεμικό ναυτικό (Από το 1926 ο Theodor Rakula είναι ο αρχιμηχανικός της γνωστής RHEINMETALL BORSIG, υπεύθυνος για πολλές επαναστατικές καινοτομίες στους αυτοματισμούς ελαφρών αεροπορικών και ναυτικών πυροβόλων με αρκετές διεθνώς κατοχυρωμένες ευρεσιτεχνίες.
Επάνω το πειραματικό βρεταννικό υποβρύχιο HM Explorer που σχεδιάζεται το 1947 και καθελκύεται το 1954 και κάτω το αδελφό σκάφος HM Exacalibur καθέλκυσησης επίσης του 1954, που λειτουργούν με τον αναερόβιο στροβιλοκινητήρα του Walther αναπτύσσοντας ταχύτητες σχεδόν 30 κόμβων σε κατάδυση, επίδοση που τα καθιστά ιδανικά για να συμμετέχουν ως "θηράματα" στις ανθυποβρυχιακές ασκήσεις του βρεταννικού στόλου (Imperial War Museum-IWM A 33764 & A 33765)
Μαζί με τον γενικό διευθυντή της εταιρείας Fritz Herlach, αναλαμβάνει το βιομηχανοστάσιο Solothurn στην Ελβετία, μετά την εξαγορά του από την RHEINMETALL BORSIG, όπου ανασχεδιάζει μεταξύ των άλλων και το αυτόματο αεροπορικό πυροβόλο των 20mm. Ταυτόχρονα είναι καταχωρημένος ως πρόσωπο υψίστης σημασίας στο απόρρητο σχέδιο PAPERCLIP που αφορά την μεταφορά Γερμανών επιστημόνων στις ΗΠΑ).
Η Δυνατότητα Δευτέρου Πλήγματος
Η έλευση του Helmuth Walther στις ΗΠΑ και η πρόσληψή του από τον όμιλο της WESTINGHOUSE, αλλά και η εμφάνισή του το 1950 με την ιδιότητα του αντιπροέδρου έρευνας και ανάπτυξης του ομίλου WORTHINGTON PUMP CORPORATION του New Jersey που εξειδικεύεται σε έρευνες τεχνολογίας αιχμής στην υδροδυναμική, την θερμοδυναμική, την μηχανική και την αντοχή υλικών, έχει απροσδόκητες παρενέργειες.
Από τα τέλη του 1947 ο όμιλος της WESTINGHOUSE μαζί με την GENERAL DYNAMICS και υπεργολάβο την WORTHINGTON PUMP CORPORATION, ηγείται ενός κοινοπρακτικού σχήματος που έχει αναλάβει με άκρα μυστικότητα το συμβόλαιο για την σχεδίαση, ανάπτυξη και ναυπήγηση ενός πυρηνικού υποβρυχίου για το πολεμικό ναυτικό των ΗΠΑ, το οποίο βασίζεται στο σύστημα του στροβίλου του Walther, με την διαφορά ότι για την κίνηση του στροβίλου προβλέπεται η χρήση πυρηνικού αντιδραστήρα αντί του υπεροξειδίου του υδρογόνου.
Ο καθηγητής Dr. Helmuth Walther που αρχικά αρνείται να αποκαλύψει το οτιδήποτε τεχνολογικά αξιοποιήσιμο στους Συμμάχους, έως ότου ο ναύαρχος Dönitz μονογράφει 40 αντίγραφα μιας διαταγής προς τον ίδιο με την εντολή να παραδώσει τα πάντα (WALTER WERK Archiv)
Η εμπλοκή του ευρηματικού καθηγητή στην εφαρμογή της σχεδίασης αυτής έχει ως αποτέλεσμα την καθέλκυση το 1954 του εκτοπίσματος 3.200 τόννων NAUTILUS, του πρώτου πυρηνοκίνητου υποβρυχίου του κόσμου, σε κλίμα γενικού ενθουσιασμού κα στις 10 Ιουνίου του 1959 την καθέλκυση του εκτοπίσματος 5.400 τόννων πυρηνοκίνητου υποβρυχίου GEORGE WASHINGTON, το οποίο είναι το πρώτο υποβρύχιο στον κόσμο που φέρει 16 βαλλιστικούς πυραύλους Pοlaris.
Η ουσιαστική παρέμβαση του Walther στον αγώνα εξοπλισμού των ΗΠΑ, σύντομα οδηγεί στις πρώτες απροσδόκητες εξελίξεις στην ψυχροπολεμική ισορροπία του τρόμου, καθώς οι Ρώσσοι καθελκύουν μεν με αφετηρία τον Νοέμβριο του 1960 το πρώτο από τα πυρηνικά τους υποβρύχια με βαλλιστικές δυνατότητες της κλάσης Hotel I (K-19), αλλά το σκάφος μεταφέρει μόνον 3 πυραύλους R-13 (έναντι των 16 Polaris του αμερικανικού GEORGE WASHINGTON) και επιπλέον αδυνατεί να επιχειρεί εκτοξεύσεις πλέοντας σε κατάδυση.
Το πειραματικό υποβρύχιο V.80 στην κλίνη του, πρίν από την καθέλκυσή του στις 19 Ιανουαρίου του 1940 από τα ναυπηγεία GERMANIA WERFT του ομίλου KRUPP στο Κίελο. Το σκάφος αποτελεί πρωτότυπο δοκιμών για τα υποβρύχια του Walther που κινούνται με αναερόβιο σύστημα στροβίλου χωρίς συμβατικά καύσιμα, χάρη στην αποσύνθεση του υπεροξειδίου του υδρογόνου σε οξυγόνο και υδρογόνο, επιτυγχάνοντας σε κατάδυση ταχύτητες της τάξης των 30 κόμβων (Collection of Robert C. Stern)
Το εκτοπίσματος 5.400 τόννων πυρηνοκίνητο υποβρύχιο GEORGE WASHINGTON (SSBN-598), το πρώτο υποβρύχιο στον κόσμο που φέρει 16 βαλλιστικούς πυραύλους Pοlaris. Η ομοιότητα με την σχεδίαση του πειραματικού V.80 είναι προφανής (United States Navy, ID 590609-N-XXXXX-001)
Η αναμφισβήτητα υπαρκτή δυνατότητα πρόκλησης μέσω υποβρυχίων ενός δευτέρου αποφασιστικού πλήγματος με βαλλιστικά όπλα σε μία πυρηνική σύγκρουση, οδηγεί τον στρατηγικό αναλυτή της RAND CORPORATION (η δεξαμενή σκέψεων των ΗΠΑ) Herman Kahn, στο να πείσει τελικά τον πρόεδρο Kennedy, πως σε αντίθεση με όσα πρεσβεύει μία μεγάλη μορφή της διεθνούς κοινότητας των μαθηματικών, ο Bertrand Russell, μία πυρηνική σύγκρουση με τη Ρωσσία δεν οδηγεί στην καταστροφή του κόσμου, αλλά απλώς στην απώλεια του 20% του πληθυσμού και στην κοσμοκρατορία των ΗΠΑ.
Ο φυσικός, γεωπολιτικός, στρατηγικός αναλυτής και μελλοντολόγος Herman Kahn σε μία διάλεξη στο Πανεπιστήμιο του Princeton τον Μάρτιο του 1959. Οι δραστηριότητές του καταλήγουν να εμπνεύσουν τον διάσημο σκηνοθέτη Stanley Kubrick για να σκιαγραφήσει τον παρονοϊκό χαρακτήρα του κεντρικού του ήρωα Dr. Strangelove στην σατυρική μαύρη κωμωδία του 1964 με τίτλο DR. STRANGELOVE ή ΣΟΣ: ΠΕΝΤΑΓΩΝΟ ΚΑΛΕΙ ΜΟΣΧΑ στην ελληνική της έκδοση (Library of Congress's Prints and Photographs Division, ID cph.3c34156)
Ο άνευ προηγουμένου αυτός παραλογισμός ωθεί στη φρενήρη κατασκευή πυρηνικών καταφυγίων και στην κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με τη Ρωσσία (επιθετική επίσκεψη του προέδρου Kennedy στο Βερολίνο, εμπλοκή στην Ινδοκίνα, εγκατάσταση βαλλιστικών πυραύλων Thor στην Τουρκία, κρίση της Κούβας). Σε ένα δοκίμιό του ο Kahn ερωτά: "Θα ζούν οι επιζώντες ενός πυρηνικού πολέμου όπως οι σύγχρονοι Αμερικανοί, με αυτοκίνητα, τηλεοράσεις, ψυγεία και άλλα καταναλωτικά αγαθά;" και συμπληρώνει: "Αν και κανείς δεν απαντά με βεβαιότητα, προσωπικά πιστεύω πως δεν θα διαφοροποιηθούν οι συνθήκες διαβίωσης". Κατά περίεργο τρόπο η τάση ευφορίας που καλλιεργείται με το αδιαφιλονίκητο ενδεχόμενο της νίκης των ΗΠΑ σε έναν πυρηνικό πόλεμο, ανακόπτεται με την δολοφονία του προέδρου Kennedy.
Grexit και Ελληνοτουρκικές Σχέσεις
Πάντως αν και το παιγνίδι παραμένει επί δεκαετίες στην αφάνεια, λόγω των τρομερών επιπλοκών και των σχεδόν ανεπανόρθωτων αρνητικών συνεπειών που έχει την δυνατότητα να προκαλέσει, επαναλαμβάνεται από την ελληνική κυβέρνηση κατά την διάρκεια του πρώτου εξαμήνου του 2015, καθώς ορισμένοι κυβερνητικοί κύκλοι, επερεκτιμούν το οπλοστάσιο του Grexit, θεωρώντας πως το ενδεχόμενο ενός τρομακτικών διαστάσεων οικονομικού πλήγματος στην Ευρωζώνη, θα υποχρεώσει τους Ευρωπαίους σε αλλαγή πλεύσης.
Δυστυχώς οι εκτιμήσεις αποδεικνύονται τραγικά λανθασμένες και τουλάχιστον αφελείς, με αποτέλεσμα η περίοδος της επιτήρησης και της εποπτείας που επιβάλλουν οι δανειστές της χώρας να παραταθεί, υποχρεώνοντας την κυβέρνηση να προσφύγει κατά κύριο λόγο σε νέα φοροεισπρακτικά μέτρα, εξοντώνοντας την πραγματική οικονομία. Απόδειξη των λανθασμένων εκτιμήσεων (αν και εκ των υστέρων) αποτελεί το βρεταννικό δημοψήφισμα, όπου παρά τις αρχικές πομπώδεις δηλώσεις, οι παλινωδίες των Βρεταννών και η αδυναμία διατύπωσης συγκεκριμμένων και συμπαγών προτάσεων στοιχειοθετούν πως μόνον και μόνον το μέγεθος των εμπορικών συναλλαγών και ο κίνδυνος δραστικής συρρίκωνωσής τους αποτελεί παραγματικό εφιάλτη.
Οι βρεταννικές εξαγωγές προς τις χώρες της Ε.Ε. πριν από το δημοψήφισμα ανέρχονται σε £240 δισεκατομμύρια (€290 δισεκατομμύρια), αποτελώντας το 44% των συνολικών εξαγωγών, ενώ οι εισαγωγές από την Ε.Ε. ανέρχονται σε £264 δισεκατομμύρια (€317 δισεκατομμύρια). Τα αντίστοιχα ελληνικά μεγέθη αποτελούν μικρά και σχεδόν αμελητέα κλάσματα σε σύγκριση με αυτές τις συναλλαγές, αλλά και στις δύο περιπτώσεις, οι φωστήρες των σχεδιασμών αυτών (και ειδικά των ελληνικών) παραβλέπουν το γεγονός ότι η Ε.Ε. διατηρεί το βασικό πλεονέκτημα της συμπληρωματικότητας των οικονομιών και της παραγωγής των μελών της, που της επιτρέπει μεγάλη ευελιξία σε πολλά θέματα, αυξάνοντας τα όρια των αντοχών της.
Η παταγώδης ελληνική αποτυχία του 2015, θα εμπνεύσει πάντως κατά τα φαινόμενα μία διετία αργότερα, έναν άσπονδο γείτονα, την Τουρκία, να σχεδιάσει ένα νέο γύρο με γνώμονα το ίδιο παιγνίδι και αντικείμενο αυτή την φορά την κατά τα φαινόμενα απαίτηση συνεκμετάλλευσης όχι μόνον του Αιγαίου, αλλά και των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων των κυπριακών ΑΟΖ..
Η κλιμάκωση εντείνεται απότομα κατά την διάρκεια του πρώτου διμήνου του 2018, αν και η εμπλοκή των Τούρκων σε ένα ακόμα μέτωπο, αυτό της παραμεθορίου τους ζώνης με την Συρία, προδίδει ότι πρόκειται για απεγνωσμένες κινήσεις απελπισίας που στοχεύουν σε μία έστω και υποτυπώδη αλλά ταχύτατη νίκη, επικοινωνιακά εκμεταλλεύσιμη σε εκθετικό βαθμό, ώστε να διατηρηθεί με κάθε θυσία το ισχύον καθεστώς στην εξουσία. Μέσα στην απελπισία του το καθεστώς εμφανίζεται να αγνοεί επιδεικτικά το γεγονός ότι σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις οι παίκτες παραμένουν αυστηρά δύο και ποτέ περισσότεροι, καθώς πολλαπλασιάζονται οι παράγοντες της αβεβαιότητας και οι ασύμμετρες απειλές.
Εντελώς συμπτωματικά τα αδιέξοδα της Τουρκίας την οδηγούν σε μία θέση ανάλογη με την αντίστοιχη του 1920, όταν το ανώτατο στέλεχος και Πρώτος Γραμματέας του Foreign Office, Sir Harold George Nicholson (αργότερα ιδιαίτερος γραμματέας του Sir James Eric Drummond, πρώτου Γενικού Γραμματέα της Κοινωνίας των Εθνών), παρατηρεί πως,
"Το βασικό κίνητρο για την υποστήριξη των Ελλήνων δεν πηγάζει από συναισθηματικούς παράγοντες, αλλά από την φυσική συνέχεια της ιστορικής γεωστρατηγικής θέσης της αυτοκρατορίας, με πρωταρχικό στόχο την υπεράσπιση της Ινδίας και της διώρυγας του Σουέζ. Επί έναν και πλέον αιώνα η βρεταννική εξωτερική πολιτική έχει υποστηρίξει την Τουρκία, με την έννοια της πρώτης γραμμής άμυνας στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων πως το στήριγμα είναι σαθρό και ασταθές σε επικίνδυνο βαθμό. Κατά συνέπεια αποτελεί φυσιολογική εξέλιξη η υποχώρηση στην δεύτερη γραμμή άμυνας, την γραμμή Κύπρου-Σμύρνης, με την Ελλάδα να αποτελεί γεωγραφικά τον μοναδικό παράγοντα που εκπληρώνει αυτό τον γεωστρατηγικό στόχο. Πολιτικά η χώρα είναι αρκετά ισχυρή για να εξοικονομήσει σημαντικές και επαχθείς δαπάνες για την αυτοκρατορία, υποκαθιστώντας την βρεταννική παρουσία και στρατιωτικά δεν διαθέτει την απαιτούμενη ισχύ ώστε να αυτονομήσει τις ενέργειές της σε μία σύγκρουση. Με το πρίσμα αυτό η Συνθήκη των Σεβρών αποτελεί μία τεράστια επιτυχία, εάν δεν οδηγηθεί σε πλήρη κατάρρευση" .
Στην εποχή μας φυσικά δεν υπαρχει βρεταννική αυτοκρατορία, αλλά υπάρχει κατά πρώτο λόγο η Ε.Ε. και κατά δεύτερον οι ΗΠΑ, με τα γεωστρατηγικά συμφέροντα να υποκαθίστανται από γεωοικονομικά, λόγω των τεραστίων ενεργειακών αποθεμάτων σε φυσικό αέριο του διπόλου Ελλάδας-Κύπρου. Κατά συνέπεια πέραν της ενεργειακής αυτονομίας της Ε.Ε. από την Ρωσσία, η Ελλάδα οφείλει να αντιγράψει σχεδόν λέξη προς λέξη το πόρισμα του Nicholson, πείθοντας για την αδήριτη αναγκαιότητα της πρωτοκαθεδρίας της στην ανατολική Μεσόγειο σε αγαστή συνεργασία με τους συμμάχους της.
Ο Έλληνας Υπουργός Οικονομικών Γιάννης Βαρουφάκης στις 5 Φεβρουαρίου του 2015 στο Βερολίνο, εμπνευστής (;) ενός Παιγνιδιού της Κόττας με την Ε.Ε., με δυστυχώς τραγελαφικά αποτελέσματα (Photo Jörg Rüger)
Περισσότερο ενδιαφέροντα στοιχεία,
-J. D. Williams, THE COMPLEAT STRATEGYST, McGraw-Hill, New York, 1954.
-Bruce Smith, THE RAND CORPORATION, Harvard University Press, Cambridge, Massachussets, 1966.
-Herman Kahn, ON THERMONUCLEAR WAR, Princeton University Press, Princeton N.J., 1960.
-Herman Kahn, ON ESCALATION, METAPHORS AND SCENARIOS, Praeger, New York, 1965.
-Joseph Kraft, RAND, ARSENAL FOR IDEAS, Harper’s Magazine, July 1960.
-Bertrand Russell, COMMON SENSE AND NUCLEAR WARFARE, Simon & Shuster, New York, 1959.
-Bertrand Russell, UNARMED VICTORY, Simon & Shuster, New York, 1963.
-Bertrand Russell, THE AUTOBIOGRAPHY OF BERTRAND RUSSELL, Liitle, Brown, Boston, 1967-69.
-John von Neumann, CAN WE SURVIVE TECHNOLOGY? Fortune Magazine, June 1955.
-John von Neumann, THE COMPUTER AND THE BRAIN, Yale University Press, New Haven, 1958.
-John von Neumann & Oscar Morgenstern, THEORY OF GAMES AND ECONOMIC BEHAVIOR, Princeton University Press, Princeton N.J., 1944.
-Tom Bower, THE PAPERCLIP CONSPIRACY – THE BATTLE FOR THE SPOILS AND SECRETS OF NAZI GERMANY, Paladin – Crafton Books, 1988.
-William Poundstone, PRISONER’S DILEMMA, Doubleday, New York, 1992.
-Robert Gardiner & Stephen Chumbley, CONWAY’S ALL THE WORLD’S FIGHTING SHIPS 1947–1995, Conway Maritime Press, London, 1995.
-Memorandum, 20 December 1920, Mr. Nicholson, On Future Policy towards King Constantine, DOCUMENTS ON BRITISH FOREIGN POLICY, 1919-1939, First Series-DBFP, XII, No 488, sir Ernest Llewellyn Woodward, Rohan d'Olier Butler, Foreign Office, H. M. Stationery Office, 1947, σελις 551.
Γ. Ζ. Η.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών