Η μεγαλομανία του Erdogan ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για να ξεπεράσει την κρίση η Τουρκία
Για διάστημα άνω της 10ετίας οι αγορές είχαν δώσει περιθώριο στον Recep Tayyip Erdogan και στην οικονομική του πολιτική, η οποία είχε άλλωστε στο παρελθόν θετικά αποτελέσματα.
Όμως και στην περίπτωση της Τουρκίας η ανάπτυξη στηρίχθηκε στη συσσώρευση χρέους, δηλαδή ακολουθήθηκε μία πολιτική η οποία είθισται να έχει άσχημο τέλος.
Τελικά όλα δείχνουν ότι η πολιτική –και όχι μόνο οικονομική- που ακολουθεί ο Erdogan μπορεί να οδηγήσει στην απόλυτη καταστροφή της τουρκικής οικονομίας, όπως τουλάχιστον υποστηρίζουν σε άρθρο τους στο Project Syndicate οι Timur Kuran (Duke University) και Dani Rodrik (Harvard University).
Όπως υπογραμμίζουν το πολιτικό μοντέλο της Τουρκίας έχει χάσει εδώ και καιρό την αίγλη του, αλλά η εξελισσόμενη διπλωματική κρίση και η κόντρα με τον Donald Trump έχει οδηγήσει την οικονομία της γειτονικής χώρας σε μία εκτεταμένη κρίση.
Η τουρκική λίρα έχει χάσει σχεδόν το ήμισυ της αξίας της κατά τη διάρκεια των τελευταίων 12 μηνών.
Και επειδή οι τουρκικές τράπεζες και οι επιχειρήσεις έχουν δανειστεί σε μεγάλο βαθμό σε ξένο νόμισμα, η ελεύθερη πτώση της λίρας απειλεί να μειώσει το μεγαλύτερο μέρος του ιδιωτικού τομέα.
Ο Erdogan, έχοντας κερδίσει τις πρώτες εκλογές μετά την επίσημη αλλαγή της Τουρκίας από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό σύστημα τον Ιούνιο 2018, τώρα κυβερνά τη χώρα με διάθεση… αυτοκράτορα.
Στηρίζεται σε υπουργούς που επέλεξε περισσότερο για την πίστη τους (και τους οικογενειακούς δεσμούς μαζί του) παρά για την ικανότητά τους.
Για περισσότερο από μια δεκαετία, οι χρηματοπιστωτικές αγορές έδωσαν στον Erdogan, ο οποίος ήταν πρωθυπουργός μέχρι το 2014, αρκετές ευκαιρίες και προσέφεραν στην τουρκική οικονομία εύκολη πίστωση.
Η οικονομική ανάπτυξη εξαρτάται από τη σταθερή ροή ξένων κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση της εγχώριας κατανάλωσης και των φανταχτερών επενδύσεων σε κατοικίες, δρόμους, γέφυρες και αεροδρόμια.
Αυτή η οικονομική επέκταση σπάνια τελειώνει καλά.
Το μόνο πραγματικό ερώτημα ήταν πότε θα έρχονταν το τέλος.
Η αφορμή ήταν η απόφαση Trump να χρησιμοποιήσει κυρώσεις (και την απειλή περισσότερων) για να πιέσει την Τουρκία να απελευθερώσει τον Andrew Brunson, έναν Αμερικανό ευαγγελιστή ιερέα που ζούσε στη Σμύρνη κατά τη διάρκεια των «εκκαθαρίσεων» που ακολούθησαν το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του Erdoğan τον Ιούλιο του 2016.
Μετά το πραξικόπημα έγιναν 80.000 συλλήψεις, κλείσιμο 3.000 σχολείων, κολεγίων και πανεπιστημίων και απόλυση 4.400 δικαστών και εισαγγελέων.
Αυτά τα δρακόντεια μέτρα ελήφθησαν σύμφωνα με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που είχε επιβάλλει ο Erdogan.
Η αντίσταση στην αναστολή των βασικών ελευθεριών ήταν ελάχιστη, καθώς τα μέσα ενημέρωσης ελέγχονται σε μεγάλο βαθμό και η κοινωνία των πολιτών έχει «συνηθίσει» την καταστολή και σαφώς φοβάται.
Ο Brunson είναι ένας μόνο από τις πολλές χιλιάδες που κατηγορούνται για τρομοκρατία μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα.
Όπως κάθε οικονομική κρίση που προκαλείται από μη βιώσιμες οικονομικές πολιτικές, η εξεύρεση λύσης απαιτεί άμεσες και μεσοπρόθεσμες λύσεις. Βραχυπρόθεσμα, η οικονομία χρειάζεται μέτρα ενίσχυσης της εμπιστοσύνης για τη σταθεροποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών.
Η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας μπορεί να χρειαστεί να αυξήσει τα επιτόκια, παρά τη βαθιά αποστροφή της Erdoğan σε μια τέτοια κίνηση.
Απαιτείται ένα συγκεκριμένο και αξιόπιστο πρόγραμμα για την ενίσχυση της δημοσιονομικής πειθαρχίας και την αναδιάρθρωση του χρέους του ιδιωτικού τομέα. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ενδέχεται να χρειαστεί να συμβάλλει και με οικονομική βοήθεια.
Αυτά, όμως, είναι λύσεις που δίνουν μία βραχυπρόθεσμη ανακούφιση αλλά δεν αντιμετωπίζουν το δομικό πρόβλημα της Τουρκίας που έχει τις ρίζες του στην προσωπική αυτοκρατορία που έχει δημιουργήσει ο Erdogan.
Η Τουρκία δεν ήταν ποτέ μία «κανονική» δημοκρατία.
Πριν από την ανάληψη της εξουσίας του Erdogan το 2003, η δημοκρατία της διακόπτεται τέσσερις φορές με στρατιωτικά πραξικοπήματα.
Αλλά είχε πολιτικούς ελέγχους και ισορροπίες που περιόριζαν ακόμη και τον στρατό, και η εξουσία άλλαζε χέρια σε πολλές περιπτώσεις μέσω ολοένα και πιο δίκαιων και ελεύθερων εκλογών.
Κανένας άνθρωπος από το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου δεν απέκτησε ανεξέλεγκτες δυνάμεις.
Ξεκινώντας από μια αδύναμη βάση όταν ιδρύθηκε η πολυκομματική δημοκρατία το 1946, η κοινωνία των πολιτών εξελίχθηκε σε σημείο που οι κυβερνήσεις συνέβαλλαν με επιχειρηματικές ενώσεις, συνδικάτα, ακαδημαϊκούς, τον Τύπο και διάφορες άλλες ομάδες ιδιωτικών συμφερόντων.
Στα πρώτα του χρόνια, όταν εξακολουθούσε να αισθάνεται απειλούμενος από τον στρατό και τη λαϊκή ελίτ, ο Erdogan είχε στηρίξει τη δημοκρατία αλλά και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Έδωσε κάποιες ελευθερίες στη μακρά καταπιεσμένη κουρδική μειονότητα.
Ορισμένοι Τούρκοι, τόσο εντός όσο και εκτός, πίστεψαν σε αυτή τη δημοκρατία.
Αλλά ακόμα και όταν απέκτησε την αποδοχή της δύσης ο Erdogan είχε αρχίσει να στρέφεται ενάντια σε ορισμένα ΜΜΕ, επιβάλλοντας υπερβολικά πρόστιμα.
Η στροφή του Erdogan στον αυταρχισμό επιταχύνθηκε αφού τα έσπασε με τον σύμμαχό του, τον μουσουλμάνο κληρικό Fethullah Gülen, με τους Αμερικανούς και τους οπαδούς του, και ενισχύθηκε δραματικά μετά την απόπειρα πραξικοπήματος.
Μετά τις εκλογές του Ιουνίου 2018 ο Erdogan υποστήριξε ότι η «Νέα Τουρκία» πήρε τη θέση της «Παλιάς Τουρκίας»
Με τη νέα τάξη που θεσπίστηκε στο πλαίσιο αυτής της Δεύτερης Τουρκικής Δημοκρατίας, οποιαδήποτε πρόκληση στην εξουσία του μπορεί να θεωρηθεί ως προδοσία.
Ο Erdogan διεκδικεί την πίστωση για ό, τι συμβαίνει καλά και κατηγορεί τις σκοτεινές δυνάμεις - συχνά ανώνυμες ξένες συνωμότες - για αποτυχίες.
Η δοξασία του, η εμφάνιση του αλάθητου και τελικά η πολιτική επιβίωση απεικονίζονται ως οι υπέρτατοι στόχοι της Τουρκίας.
Κάθε άλλος στόχος, είτε η αύξηση της παραγωγικότητας, η διατήρηση ξένων φίλων, η βελτίωση της εκπαίδευσης ή η θεραπεία κοινωνικών τραυμάτων, υποχωρεί.
Η λογική του νέου πολιτικού συστήματος της Τουρκίας επιστρέφει στον οθωμανικό «κύκλο δικαιοσύνης» που διένειμε τον πληθυσμό σε μάζες που φορολογούν και μια μικρή ελλειμματική ελίτ με επικεφαλής τον σουλτάνο, ο οποίος ήταν υποταγμένος μόνο στη σαρία (ισλαμικό νόμο), αν και στην πράξη ο ίδιος ορίζει τι σήμαινε.
Ο «κύκλος της δικαιοσύνης» καταργήθηκε επισήμως το 1839, με ένα διάταγμα που καθιέρωσε μια εποχή αναδιάρθρωσης.
Σχεδόν δύο αιώνες αργότερα, ο Erdogan επέστρεψε την Τουρκία σε ένα παρελθόν που οι γενιές των μεταρρυθμιστών προσπάθησαν να εγκαταλείψουν.
Το σύστημα που ο Erdogan έχει θεσπίσει δεν αφήνει χώρο για τους αρμόδιους πολιτικούς ή γραφειοκράτες να αναλάβουν το τιμόνι της οικονομίας.
Ο φόβος αποτρέπει την ειλικρινή συζήτηση των θεμάτων.
Οι επιχειρηματίες, οι ακαδημαϊκοί και οι δημοσιογράφοι έχουν σιωπήσει ή έχουν αναγκαστεί να σιωπήσουν.
Ο κύκλος του είναι γεμάτος με ανθρώπους (άντρες και γυναίκες) που έχουν μάθει να λένε «ναι» και να ικανοποιούν την αίσθηση ότι ο ίδιος είναι παντογνώστης και μεγαλοπρεπής.
Ακόμη και οι ηγέτες της αντιπολίτευσης στο σημερινό κοινοβούλιο της Τουρκίας γίνονται μαζορέτες, καθώς καταλαβαίνουν ότι εάν δεν στηρίξουν τον Erdogan αυτό θα ληφθεί ως «συμμαχία» με τους εχθρούς.
Όπως και στη Ρωσία και τη Βενεζουέλα, επιτρέπεται να υπάρχουν λίγοι θαρραλέοι αντιφρονούντες στο περιθώριο του δημόσιου λόγου, για να προσδώσουν μια ελευθερία λόγου.
Σαφώς στο μέλλον οι οικονομικές πιέσεις θα αναγκάσουν την Τουρκία να υιοθετήσει διορθώσεις που θα σταθεροποιήσουν το νόμισμα και τις χρηματοπιστωτικές αγορές της.
Αλλά αυτό δεν θα αναζωογονήσει τις μακροπρόθεσμες ιδιωτικές επενδύσεις, δεν θα φέρει πίσω τα ταλέντα που φεύγουν από τη χώρα, ή δεν θα προωθήσει ένα κλίμα ελευθερίας που θα επιτρέψει στην Τουρκία να ευδοκιμήσει.
Όπως έδειξαν η Κίνα και άλλες ασιατικές χώρες, ορισμένες αυτοκρατορίες μπορούν να ευημερήσουν όταν οι ηγέτες τους δίνουν προτεραιότητα σε λογικές οικονομικές πολιτικές.
Αλλά όταν η οικονομία γίνεται απλώς ένα άλλο εργαλείο για την ενίσχυση της προσωπικής δύναμης του προέδρου, η οικονομία, όπως βλέπουμε τώρα, πληρώνει κατ 'ανάγκη την τιμή.
www.bankingnews.gr
Όμως και στην περίπτωση της Τουρκίας η ανάπτυξη στηρίχθηκε στη συσσώρευση χρέους, δηλαδή ακολουθήθηκε μία πολιτική η οποία είθισται να έχει άσχημο τέλος.
Τελικά όλα δείχνουν ότι η πολιτική –και όχι μόνο οικονομική- που ακολουθεί ο Erdogan μπορεί να οδηγήσει στην απόλυτη καταστροφή της τουρκικής οικονομίας, όπως τουλάχιστον υποστηρίζουν σε άρθρο τους στο Project Syndicate οι Timur Kuran (Duke University) και Dani Rodrik (Harvard University).
Όπως υπογραμμίζουν το πολιτικό μοντέλο της Τουρκίας έχει χάσει εδώ και καιρό την αίγλη του, αλλά η εξελισσόμενη διπλωματική κρίση και η κόντρα με τον Donald Trump έχει οδηγήσει την οικονομία της γειτονικής χώρας σε μία εκτεταμένη κρίση.
Η τουρκική λίρα έχει χάσει σχεδόν το ήμισυ της αξίας της κατά τη διάρκεια των τελευταίων 12 μηνών.
Και επειδή οι τουρκικές τράπεζες και οι επιχειρήσεις έχουν δανειστεί σε μεγάλο βαθμό σε ξένο νόμισμα, η ελεύθερη πτώση της λίρας απειλεί να μειώσει το μεγαλύτερο μέρος του ιδιωτικού τομέα.
Ο Erdogan, έχοντας κερδίσει τις πρώτες εκλογές μετά την επίσημη αλλαγή της Τουρκίας από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό σύστημα τον Ιούνιο 2018, τώρα κυβερνά τη χώρα με διάθεση… αυτοκράτορα.
Στηρίζεται σε υπουργούς που επέλεξε περισσότερο για την πίστη τους (και τους οικογενειακούς δεσμούς μαζί του) παρά για την ικανότητά τους.
Για περισσότερο από μια δεκαετία, οι χρηματοπιστωτικές αγορές έδωσαν στον Erdogan, ο οποίος ήταν πρωθυπουργός μέχρι το 2014, αρκετές ευκαιρίες και προσέφεραν στην τουρκική οικονομία εύκολη πίστωση.
Η οικονομική ανάπτυξη εξαρτάται από τη σταθερή ροή ξένων κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση της εγχώριας κατανάλωσης και των φανταχτερών επενδύσεων σε κατοικίες, δρόμους, γέφυρες και αεροδρόμια.
Αυτή η οικονομική επέκταση σπάνια τελειώνει καλά.
Το μόνο πραγματικό ερώτημα ήταν πότε θα έρχονταν το τέλος.
Η αφορμή ήταν η απόφαση Trump να χρησιμοποιήσει κυρώσεις (και την απειλή περισσότερων) για να πιέσει την Τουρκία να απελευθερώσει τον Andrew Brunson, έναν Αμερικανό ευαγγελιστή ιερέα που ζούσε στη Σμύρνη κατά τη διάρκεια των «εκκαθαρίσεων» που ακολούθησαν το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του Erdoğan τον Ιούλιο του 2016.
Μετά το πραξικόπημα έγιναν 80.000 συλλήψεις, κλείσιμο 3.000 σχολείων, κολεγίων και πανεπιστημίων και απόλυση 4.400 δικαστών και εισαγγελέων.
Αυτά τα δρακόντεια μέτρα ελήφθησαν σύμφωνα με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που είχε επιβάλλει ο Erdogan.
Η αντίσταση στην αναστολή των βασικών ελευθεριών ήταν ελάχιστη, καθώς τα μέσα ενημέρωσης ελέγχονται σε μεγάλο βαθμό και η κοινωνία των πολιτών έχει «συνηθίσει» την καταστολή και σαφώς φοβάται.
Ο Brunson είναι ένας μόνο από τις πολλές χιλιάδες που κατηγορούνται για τρομοκρατία μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα.
Όπως κάθε οικονομική κρίση που προκαλείται από μη βιώσιμες οικονομικές πολιτικές, η εξεύρεση λύσης απαιτεί άμεσες και μεσοπρόθεσμες λύσεις. Βραχυπρόθεσμα, η οικονομία χρειάζεται μέτρα ενίσχυσης της εμπιστοσύνης για τη σταθεροποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών.
Η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας μπορεί να χρειαστεί να αυξήσει τα επιτόκια, παρά τη βαθιά αποστροφή της Erdoğan σε μια τέτοια κίνηση.
Απαιτείται ένα συγκεκριμένο και αξιόπιστο πρόγραμμα για την ενίσχυση της δημοσιονομικής πειθαρχίας και την αναδιάρθρωση του χρέους του ιδιωτικού τομέα. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ενδέχεται να χρειαστεί να συμβάλλει και με οικονομική βοήθεια.
Αυτά, όμως, είναι λύσεις που δίνουν μία βραχυπρόθεσμη ανακούφιση αλλά δεν αντιμετωπίζουν το δομικό πρόβλημα της Τουρκίας που έχει τις ρίζες του στην προσωπική αυτοκρατορία που έχει δημιουργήσει ο Erdogan.
Η Τουρκία δεν ήταν ποτέ μία «κανονική» δημοκρατία.
Πριν από την ανάληψη της εξουσίας του Erdogan το 2003, η δημοκρατία της διακόπτεται τέσσερις φορές με στρατιωτικά πραξικοπήματα.
Αλλά είχε πολιτικούς ελέγχους και ισορροπίες που περιόριζαν ακόμη και τον στρατό, και η εξουσία άλλαζε χέρια σε πολλές περιπτώσεις μέσω ολοένα και πιο δίκαιων και ελεύθερων εκλογών.
Κανένας άνθρωπος από το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου δεν απέκτησε ανεξέλεγκτες δυνάμεις.
Ξεκινώντας από μια αδύναμη βάση όταν ιδρύθηκε η πολυκομματική δημοκρατία το 1946, η κοινωνία των πολιτών εξελίχθηκε σε σημείο που οι κυβερνήσεις συνέβαλλαν με επιχειρηματικές ενώσεις, συνδικάτα, ακαδημαϊκούς, τον Τύπο και διάφορες άλλες ομάδες ιδιωτικών συμφερόντων.
Στα πρώτα του χρόνια, όταν εξακολουθούσε να αισθάνεται απειλούμενος από τον στρατό και τη λαϊκή ελίτ, ο Erdogan είχε στηρίξει τη δημοκρατία αλλά και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Έδωσε κάποιες ελευθερίες στη μακρά καταπιεσμένη κουρδική μειονότητα.
Ορισμένοι Τούρκοι, τόσο εντός όσο και εκτός, πίστεψαν σε αυτή τη δημοκρατία.
Αλλά ακόμα και όταν απέκτησε την αποδοχή της δύσης ο Erdogan είχε αρχίσει να στρέφεται ενάντια σε ορισμένα ΜΜΕ, επιβάλλοντας υπερβολικά πρόστιμα.
Η στροφή του Erdogan στον αυταρχισμό επιταχύνθηκε αφού τα έσπασε με τον σύμμαχό του, τον μουσουλμάνο κληρικό Fethullah Gülen, με τους Αμερικανούς και τους οπαδούς του, και ενισχύθηκε δραματικά μετά την απόπειρα πραξικοπήματος.
Μετά τις εκλογές του Ιουνίου 2018 ο Erdogan υποστήριξε ότι η «Νέα Τουρκία» πήρε τη θέση της «Παλιάς Τουρκίας»
Με τη νέα τάξη που θεσπίστηκε στο πλαίσιο αυτής της Δεύτερης Τουρκικής Δημοκρατίας, οποιαδήποτε πρόκληση στην εξουσία του μπορεί να θεωρηθεί ως προδοσία.
Ο Erdogan διεκδικεί την πίστωση για ό, τι συμβαίνει καλά και κατηγορεί τις σκοτεινές δυνάμεις - συχνά ανώνυμες ξένες συνωμότες - για αποτυχίες.
Η δοξασία του, η εμφάνιση του αλάθητου και τελικά η πολιτική επιβίωση απεικονίζονται ως οι υπέρτατοι στόχοι της Τουρκίας.
Κάθε άλλος στόχος, είτε η αύξηση της παραγωγικότητας, η διατήρηση ξένων φίλων, η βελτίωση της εκπαίδευσης ή η θεραπεία κοινωνικών τραυμάτων, υποχωρεί.
Η λογική του νέου πολιτικού συστήματος της Τουρκίας επιστρέφει στον οθωμανικό «κύκλο δικαιοσύνης» που διένειμε τον πληθυσμό σε μάζες που φορολογούν και μια μικρή ελλειμματική ελίτ με επικεφαλής τον σουλτάνο, ο οποίος ήταν υποταγμένος μόνο στη σαρία (ισλαμικό νόμο), αν και στην πράξη ο ίδιος ορίζει τι σήμαινε.
Ο «κύκλος της δικαιοσύνης» καταργήθηκε επισήμως το 1839, με ένα διάταγμα που καθιέρωσε μια εποχή αναδιάρθρωσης.
Σχεδόν δύο αιώνες αργότερα, ο Erdogan επέστρεψε την Τουρκία σε ένα παρελθόν που οι γενιές των μεταρρυθμιστών προσπάθησαν να εγκαταλείψουν.
Το σύστημα που ο Erdogan έχει θεσπίσει δεν αφήνει χώρο για τους αρμόδιους πολιτικούς ή γραφειοκράτες να αναλάβουν το τιμόνι της οικονομίας.
Ο φόβος αποτρέπει την ειλικρινή συζήτηση των θεμάτων.
Οι επιχειρηματίες, οι ακαδημαϊκοί και οι δημοσιογράφοι έχουν σιωπήσει ή έχουν αναγκαστεί να σιωπήσουν.
Ο κύκλος του είναι γεμάτος με ανθρώπους (άντρες και γυναίκες) που έχουν μάθει να λένε «ναι» και να ικανοποιούν την αίσθηση ότι ο ίδιος είναι παντογνώστης και μεγαλοπρεπής.
Ακόμη και οι ηγέτες της αντιπολίτευσης στο σημερινό κοινοβούλιο της Τουρκίας γίνονται μαζορέτες, καθώς καταλαβαίνουν ότι εάν δεν στηρίξουν τον Erdogan αυτό θα ληφθεί ως «συμμαχία» με τους εχθρούς.
Όπως και στη Ρωσία και τη Βενεζουέλα, επιτρέπεται να υπάρχουν λίγοι θαρραλέοι αντιφρονούντες στο περιθώριο του δημόσιου λόγου, για να προσδώσουν μια ελευθερία λόγου.
Σαφώς στο μέλλον οι οικονομικές πιέσεις θα αναγκάσουν την Τουρκία να υιοθετήσει διορθώσεις που θα σταθεροποιήσουν το νόμισμα και τις χρηματοπιστωτικές αγορές της.
Αλλά αυτό δεν θα αναζωογονήσει τις μακροπρόθεσμες ιδιωτικές επενδύσεις, δεν θα φέρει πίσω τα ταλέντα που φεύγουν από τη χώρα, ή δεν θα προωθήσει ένα κλίμα ελευθερίας που θα επιτρέψει στην Τουρκία να ευδοκιμήσει.
Όπως έδειξαν η Κίνα και άλλες ασιατικές χώρες, ορισμένες αυτοκρατορίες μπορούν να ευημερήσουν όταν οι ηγέτες τους δίνουν προτεραιότητα σε λογικές οικονομικές πολιτικές.
Αλλά όταν η οικονομία γίνεται απλώς ένα άλλο εργαλείο για την ενίσχυση της προσωπικής δύναμης του προέδρου, η οικονομία, όπως βλέπουμε τώρα, πληρώνει κατ 'ανάγκη την τιμή.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών