Η πίστη στην αυτό-επιτήρηση των αγορών καταστράφηκε, δικαίως, μετά την κρίση του 2008, τονίζει ο Γ. Βαρουφάκης
Την άποψη ότι ο καπιταλισμός βρίσκεται σε πορεία στασιμότητας, εκφράζει σε άρθρο του στο Project Syndicate, ο πρώην υπουργός Οικονομικών, Γιάνης Βαρουφάκης.
Όπως σημειώνει «όταν η Μεγάλη Ύφεση ακολούθησε τη συντριβή το χρηματιστηρίου του 1929, σχεδόν όλοι αναγνώρισαν ότι ο καπιταλισμός ήταν ασταθής, αναξιόπιστος και επιρρεπής σε στασιμότητα.
Ωστόσο, κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν, η αντίληψη αυτή άλλαξε. Η αναζωογόνηση του καπιταλισμού μετά τον πόλεμο, και ειδικά η πορεία μετά τον Ψυχρό Πόλεμο στην οικονομικοποιημένη παγκοσμιοποίηση, ανέκαμψε την πίστη στις αυτορρυθμιζόμενες ικανότητες των αγορών.
Σήμερα, μετά από μια μακρά δεκαετία μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, αυτή η συγκινητική πίστη βρίσκεται και εδώ, καθώς η φυσική τάση του καπιταλισμού προς τη στασιμότητα επαναλαμβάνεται.
Η άνοδος των ρατσιστών, ο κατακερματισμός του πολιτικού κέντρου και οι αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις είναι απλά συμπτώματα του μιάσματος του καπιταλισμού.
Μια ισορροπημένη καπιταλιστική οικονομία απαιτεί έναν μαγικό αριθμό, που λαμβάνει τη μορφή του πραγματικού (προσαρμοσμένου σε πληθωρισμό) επιτόκιο.
Είναι μαγικός επειδή πρέπει να σκοτώσει δύο πολύ διαφορετικά πουλιά, που πετούν σε δύο πολύ διαφορετικούς ουρανούς, με μια ενιαία πέτρα. Πρώτον, πρέπει να εξισορροπήσει τη ζήτηση των εργοδοτών για μισθωτή εργασία με τη διαθέσιμη προσφορά εργασίας.
Δεύτερον, πρέπει να εξισώσει τις εξοικονομήσεις και τις επενδύσεις.
Αν το κυρίαρχο πραγματικό επιτόκιο δεν καταφέρει να εξισορροπήσει την αγορά εργασίας, καταλήγουμε στην ανεργία, την επισφάλεια, το χαμένο ανθρώπινο δυναμικό και τη φτώχεια.
Εάν αποτύχει να φέρει επενδύσεις μέχρι το επίπεδο εξοικονόμησης, ο αποπληθωρισμός εισέρχεται και οδηγεί σε ακόμα χαμηλότερες επενδύσεις.
Χρειάζεται μια ηρωική διάθεση να υποθέσουμε ότι αυτός ο μαγικός αριθμός υπάρχει ή ότι, ακόμα κι αν αυτό συμβαίνει, οι συλλογικές μας προσπάθειες θα οδηγήσουν σε ένα πραγματικό επιτόκιο κοντά στον επιθυμητό στόχο.
Πώς οι ελεύθεροι έμποροι πιστεύουν ότι υπάρχει ένα πραγματικό επιτόκιο (πχ. 2%) που θα εμπνεύσει τους επενδυτές να τροφοδοτήσουν όλες τις υπάρχουσες εξοικονομήσεις σε παραγωγικές επενδύσεις και θα ωθήσει τους εργοδότες να προσλάβουν όλους όσους επιθυμούν να εργαστούν με τον επικρατέστερο μισθό;
Η πίστη στην ικανότητα του καπιταλισμού να παράγει αυτόν τον μαγικό αριθμό προέρχεται από μια αλήθεια.
Ο Milton Friedman αρέσκονταν να λέει ότι εάν ένα εμπόρευμα δεν είναι σπάνιο, τότε δεν έχει αξία και η τιμή του πρέπει να είναι μηδέν. Επομένως, εάν η τιμή του δεν είναι μηδενική, πρέπει να είναι ιδιαίτερη και, ως εκ τούτου, πρέπει να υπάρχει μια τιμή στην οποία καμία μονάδα αυτού του προϊόντος δεν θα παραμείνει απούλητη.
Ομοίως, εάν ο ισχύων μισθός δεν είναι μηδέν, όλοι όσοι θέλουν να εργαστούν θα βρουν δουλειά.
Εφαρμόζοντας την ίδια λογική στις αποταμιεύσεις, στο βαθμό που τα χρήματα μπορούν να χρηματοδοτήσουν την παραγωγή μηχανών που θα παράγουν πολύτιμα gadgets, πρέπει να υπάρχει ένα αρκετά χαμηλό επιτόκιο στο οποίο κάποιος θα δανειστεί με κέρδος για να προχωρήσει στην κατασκευή αυτών των μηχανών.
Εξ ορισμού, συμπέρανε ο Friedman, το πραγματικό επιτόκιο καταργείται, αυτόματα, στο μαγικό επίπεδο που εξαλείφει τόσο την ανεργία όσο και τις υπερβολικές αποταμιεύσεις.
Εάν αυτό ήταν αλήθεια, ο καπιταλισμός δεν θα καθυστερούσε ποτέ - εκτός αν μια μπερδεμένη κυβέρνηση που ή κάποιο συνδικάτο κατέστρεψε τον εκθαμβωτικό μηχανισμό του.
Φυσικά, δεν είναι αλήθεια, για τρεις λόγους.
Πρώτον, ο μαγικός αριθμός δεν υπάρχει.
Δεύτερον, ακόμη και αν το έπρατταν, δεν υπάρχει μηχανισμός που θα βοηθούσε το πραγματικό επιτόκιο να συγκλίνει προς το ζητούμενο επίπεδο.
Και, τρίτον, ο καπιταλισμός έχει μια φυσική τάση να σφετεριστεί τις αγορές μέσω της ενίσχυσης αυτού που ο John Kenneth Galbraith αποκαλούσε τη διαχειριστική "τεχνολογική δομή" σαν καρτέλ.
Η σημερινή κατάσταση της Ευρώπης αποδεικνύει ικανοποιητικά την ανυπαρξία του μαγικού πραγματικού επιτοκίου.
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα της ΕΕ διατηρεί ένα ποσό τριών τρισ. ευρώ, το οποίο αρνείται να επενδύσει παραγωγικά, στα ταμεία της ΕΚΤ, ακόμη και εάν η ΕΚΤ του προσφέρει αρνητικό επιτόκιο -0,4%.
Εν τω μεταξύ, το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2018 ανήλθε στο τεράστιο ποσό 450 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Για να αποδυναμωθεί η συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ ώστε να εξαλειφθεί το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το επιτόκιο της ΕΚΤ πρέπει να πέσει τουλάχιστον στο -5%, αριθμός που θα καταστρέψει τις τράπεζες και τα συνταξιοδοτικά ταμεία στην Ευρώπη ταχύτατα.
Αντίθετα με τη μη ύπαρξη του μαγικού επιτοκίου, η φυσική τάση του καπιταλισμού στη στασιμότητα αντανακλά επίσης την αποτυχία των χρηματαγορών να προσαρμοστούν.
Οι ελεύθεροι έμποροι υποθέτουν ότι όλες οι τιμές προσαρμόζονται μαγικά, έως ότου αντανακλούν τη σχετική έλλειψη των βασικών προϊόντων.
Στην πραγματικότητα, δεν το κάνουν.
Όταν οι επενδυτές μάθουν ότι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ ή η ΕΚΤ σκέφτονται να αντιστρέψουν την πρότερη πρόθεσή της να αυξήσει τα επιτόκια, ανησυχούν ότι η απόφαση αντανακλά μια σκοτεινή προοπτική όσον αφορά τη συνολική ζήτηση.
Έτσι, αντί να ενισχύσουν τις επενδύσεις, τις μειώνουν.
Αντί να επενδύσουν, προχωρούν σε περισσότερες συγχωνεύσεις και εξαγορές, οι οποίες ενισχύουν την ικανότητα της τεχνικής να καθορίζει τις τιμές, να μειώνει τους μισθούς και να ξοδεύει τα μετρητά που αγοράζουν τις μετοχές των εταιρειών τους για να αυξήσουν τα μπόνους τους.
Συνεπώς, οι υπερβολικές αποταμιεύσεις αυξάνονται περαιτέρω και οι τιμές δεν αντανακλούν τη σχετική έλλειψη ή, ακριβέστερα, η μόνη έλλειψη που καταλήγουν οι τιμές, οι μισθοί και τα επιτόκια είναι η έλλειψη συνολικής ζήτησης για αγαθά, εργασία και αποταμιεύσεις.
Στη δεκαετία του 1970, προέβλεπαν ότι η ανεργία θα εξαφανιζόταν εάν ο πληθωρισμός ήταν υποτονικός.
Όταν, κατά τη δεκαετία του 1980, η ανεργία παρέμεινε πεισματικά ψηλά παρά τον χαμηλό πληθωρισμό, διακήρυξαν ότι όποια και αν ήταν η ανεργία, έπρεπε να ήταν "φυσική".
Ομοίως, οι σημερινοί φιλελεύθεροι αποδίδουν την αποτυχία του πληθωρισμού να αυξάνεται, παρά την αύξηση των μισθών και τη χαμηλή ανεργία, σε ένα νέο φυσιολογικό - ένα νέο "φυσικό" ποσοστό πληθωρισμού.
Αλλά ο καπιταλισμός έχει μόνο μία φυσική τάση: στασιμότητα.
Όπως όλες οι τάσεις, είναι δυνατόν να ξεπεραστούν με ερεθίσματα.
Το ένα είναι η τεράστια οικονομικοποίηση, η οποία παράγει τεράστια μεσοπρόθεσμη ανάπτυξη.
Ο άλλος είναι ένας πολιτικός μηχανισμός ανακύκλωσης του πλεονάσματος, όπως κατά τη διάρκεια της οικονομίας της εποχής του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου ή της μεταπολεμικής επέκτασής της, του συστήματος του Bretton Woods.
Αλλά σε μια εποχή που η πολιτική είναι τόσο κατακερματισμένη όσο και η χρηματοδότηση, ο κόσμος δεν χρειαζόταν ποτέ άλλο ένα μετακαπιταλιστικό όραμα.
Ίσως η μεγαλύτερη συμβολή της αυτοματοποίησης που προστίθεται σήμερα στα δεινά μας θα είναι να εμπνεύσει ένα νέο όραμα.
www.bankingnews.gr
Όπως σημειώνει «όταν η Μεγάλη Ύφεση ακολούθησε τη συντριβή το χρηματιστηρίου του 1929, σχεδόν όλοι αναγνώρισαν ότι ο καπιταλισμός ήταν ασταθής, αναξιόπιστος και επιρρεπής σε στασιμότητα.
Ωστόσο, κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν, η αντίληψη αυτή άλλαξε. Η αναζωογόνηση του καπιταλισμού μετά τον πόλεμο, και ειδικά η πορεία μετά τον Ψυχρό Πόλεμο στην οικονομικοποιημένη παγκοσμιοποίηση, ανέκαμψε την πίστη στις αυτορρυθμιζόμενες ικανότητες των αγορών.
Σήμερα, μετά από μια μακρά δεκαετία μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, αυτή η συγκινητική πίστη βρίσκεται και εδώ, καθώς η φυσική τάση του καπιταλισμού προς τη στασιμότητα επαναλαμβάνεται.
Η άνοδος των ρατσιστών, ο κατακερματισμός του πολιτικού κέντρου και οι αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις είναι απλά συμπτώματα του μιάσματος του καπιταλισμού.
Μια ισορροπημένη καπιταλιστική οικονομία απαιτεί έναν μαγικό αριθμό, που λαμβάνει τη μορφή του πραγματικού (προσαρμοσμένου σε πληθωρισμό) επιτόκιο.
Είναι μαγικός επειδή πρέπει να σκοτώσει δύο πολύ διαφορετικά πουλιά, που πετούν σε δύο πολύ διαφορετικούς ουρανούς, με μια ενιαία πέτρα. Πρώτον, πρέπει να εξισορροπήσει τη ζήτηση των εργοδοτών για μισθωτή εργασία με τη διαθέσιμη προσφορά εργασίας.
Δεύτερον, πρέπει να εξισώσει τις εξοικονομήσεις και τις επενδύσεις.
Αν το κυρίαρχο πραγματικό επιτόκιο δεν καταφέρει να εξισορροπήσει την αγορά εργασίας, καταλήγουμε στην ανεργία, την επισφάλεια, το χαμένο ανθρώπινο δυναμικό και τη φτώχεια.
Εάν αποτύχει να φέρει επενδύσεις μέχρι το επίπεδο εξοικονόμησης, ο αποπληθωρισμός εισέρχεται και οδηγεί σε ακόμα χαμηλότερες επενδύσεις.
Χρειάζεται μια ηρωική διάθεση να υποθέσουμε ότι αυτός ο μαγικός αριθμός υπάρχει ή ότι, ακόμα κι αν αυτό συμβαίνει, οι συλλογικές μας προσπάθειες θα οδηγήσουν σε ένα πραγματικό επιτόκιο κοντά στον επιθυμητό στόχο.
Πώς οι ελεύθεροι έμποροι πιστεύουν ότι υπάρχει ένα πραγματικό επιτόκιο (πχ. 2%) που θα εμπνεύσει τους επενδυτές να τροφοδοτήσουν όλες τις υπάρχουσες εξοικονομήσεις σε παραγωγικές επενδύσεις και θα ωθήσει τους εργοδότες να προσλάβουν όλους όσους επιθυμούν να εργαστούν με τον επικρατέστερο μισθό;
Η πίστη στην ικανότητα του καπιταλισμού να παράγει αυτόν τον μαγικό αριθμό προέρχεται από μια αλήθεια.
Ο Milton Friedman αρέσκονταν να λέει ότι εάν ένα εμπόρευμα δεν είναι σπάνιο, τότε δεν έχει αξία και η τιμή του πρέπει να είναι μηδέν. Επομένως, εάν η τιμή του δεν είναι μηδενική, πρέπει να είναι ιδιαίτερη και, ως εκ τούτου, πρέπει να υπάρχει μια τιμή στην οποία καμία μονάδα αυτού του προϊόντος δεν θα παραμείνει απούλητη.
Ομοίως, εάν ο ισχύων μισθός δεν είναι μηδέν, όλοι όσοι θέλουν να εργαστούν θα βρουν δουλειά.
Εφαρμόζοντας την ίδια λογική στις αποταμιεύσεις, στο βαθμό που τα χρήματα μπορούν να χρηματοδοτήσουν την παραγωγή μηχανών που θα παράγουν πολύτιμα gadgets, πρέπει να υπάρχει ένα αρκετά χαμηλό επιτόκιο στο οποίο κάποιος θα δανειστεί με κέρδος για να προχωρήσει στην κατασκευή αυτών των μηχανών.
Εξ ορισμού, συμπέρανε ο Friedman, το πραγματικό επιτόκιο καταργείται, αυτόματα, στο μαγικό επίπεδο που εξαλείφει τόσο την ανεργία όσο και τις υπερβολικές αποταμιεύσεις.
Εάν αυτό ήταν αλήθεια, ο καπιταλισμός δεν θα καθυστερούσε ποτέ - εκτός αν μια μπερδεμένη κυβέρνηση που ή κάποιο συνδικάτο κατέστρεψε τον εκθαμβωτικό μηχανισμό του.
Φυσικά, δεν είναι αλήθεια, για τρεις λόγους.
Πρώτον, ο μαγικός αριθμός δεν υπάρχει.
Δεύτερον, ακόμη και αν το έπρατταν, δεν υπάρχει μηχανισμός που θα βοηθούσε το πραγματικό επιτόκιο να συγκλίνει προς το ζητούμενο επίπεδο.
Και, τρίτον, ο καπιταλισμός έχει μια φυσική τάση να σφετεριστεί τις αγορές μέσω της ενίσχυσης αυτού που ο John Kenneth Galbraith αποκαλούσε τη διαχειριστική "τεχνολογική δομή" σαν καρτέλ.
Η σημερινή κατάσταση της Ευρώπης αποδεικνύει ικανοποιητικά την ανυπαρξία του μαγικού πραγματικού επιτοκίου.
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα της ΕΕ διατηρεί ένα ποσό τριών τρισ. ευρώ, το οποίο αρνείται να επενδύσει παραγωγικά, στα ταμεία της ΕΚΤ, ακόμη και εάν η ΕΚΤ του προσφέρει αρνητικό επιτόκιο -0,4%.
Εν τω μεταξύ, το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2018 ανήλθε στο τεράστιο ποσό 450 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Για να αποδυναμωθεί η συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ ώστε να εξαλειφθεί το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το επιτόκιο της ΕΚΤ πρέπει να πέσει τουλάχιστον στο -5%, αριθμός που θα καταστρέψει τις τράπεζες και τα συνταξιοδοτικά ταμεία στην Ευρώπη ταχύτατα.
Αντίθετα με τη μη ύπαρξη του μαγικού επιτοκίου, η φυσική τάση του καπιταλισμού στη στασιμότητα αντανακλά επίσης την αποτυχία των χρηματαγορών να προσαρμοστούν.
Οι ελεύθεροι έμποροι υποθέτουν ότι όλες οι τιμές προσαρμόζονται μαγικά, έως ότου αντανακλούν τη σχετική έλλειψη των βασικών προϊόντων.
Στην πραγματικότητα, δεν το κάνουν.
Όταν οι επενδυτές μάθουν ότι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ ή η ΕΚΤ σκέφτονται να αντιστρέψουν την πρότερη πρόθεσή της να αυξήσει τα επιτόκια, ανησυχούν ότι η απόφαση αντανακλά μια σκοτεινή προοπτική όσον αφορά τη συνολική ζήτηση.
Έτσι, αντί να ενισχύσουν τις επενδύσεις, τις μειώνουν.
Αντί να επενδύσουν, προχωρούν σε περισσότερες συγχωνεύσεις και εξαγορές, οι οποίες ενισχύουν την ικανότητα της τεχνικής να καθορίζει τις τιμές, να μειώνει τους μισθούς και να ξοδεύει τα μετρητά που αγοράζουν τις μετοχές των εταιρειών τους για να αυξήσουν τα μπόνους τους.
Συνεπώς, οι υπερβολικές αποταμιεύσεις αυξάνονται περαιτέρω και οι τιμές δεν αντανακλούν τη σχετική έλλειψη ή, ακριβέστερα, η μόνη έλλειψη που καταλήγουν οι τιμές, οι μισθοί και τα επιτόκια είναι η έλλειψη συνολικής ζήτησης για αγαθά, εργασία και αποταμιεύσεις.
Στη δεκαετία του 1970, προέβλεπαν ότι η ανεργία θα εξαφανιζόταν εάν ο πληθωρισμός ήταν υποτονικός.
Όταν, κατά τη δεκαετία του 1980, η ανεργία παρέμεινε πεισματικά ψηλά παρά τον χαμηλό πληθωρισμό, διακήρυξαν ότι όποια και αν ήταν η ανεργία, έπρεπε να ήταν "φυσική".
Ομοίως, οι σημερινοί φιλελεύθεροι αποδίδουν την αποτυχία του πληθωρισμού να αυξάνεται, παρά την αύξηση των μισθών και τη χαμηλή ανεργία, σε ένα νέο φυσιολογικό - ένα νέο "φυσικό" ποσοστό πληθωρισμού.
Αλλά ο καπιταλισμός έχει μόνο μία φυσική τάση: στασιμότητα.
Όπως όλες οι τάσεις, είναι δυνατόν να ξεπεραστούν με ερεθίσματα.
Το ένα είναι η τεράστια οικονομικοποίηση, η οποία παράγει τεράστια μεσοπρόθεσμη ανάπτυξη.
Ο άλλος είναι ένας πολιτικός μηχανισμός ανακύκλωσης του πλεονάσματος, όπως κατά τη διάρκεια της οικονομίας της εποχής του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου ή της μεταπολεμικής επέκτασής της, του συστήματος του Bretton Woods.
Αλλά σε μια εποχή που η πολιτική είναι τόσο κατακερματισμένη όσο και η χρηματοδότηση, ο κόσμος δεν χρειαζόταν ποτέ άλλο ένα μετακαπιταλιστικό όραμα.
Ίσως η μεγαλύτερη συμβολή της αυτοματοποίησης που προστίθεται σήμερα στα δεινά μας θα είναι να εμπνεύσει ένα νέο όραμα.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών