Λίγο πιο πέρα από την Κόκκινη Πλατεία στη Μόσχα σε ένα κτίριο υψηλής ασφαλείας με αέρα… σοβιετικό στεγάζεται η Ομοσπονδιακή Υπηρεσίας Φορολογίας της Ρωσίας. Το κέλυφος του κτιρίου δεν έχει καμία σχέση με το εσωτερικό του, που δίνει την εικόνα ενός παρόντος ύψιστης τεχνολογίας κι ενός προηγμενου τεχνολογικά αύριο.
Από εδώ ο επικεφαλής της υπηρεσίας Mikhail Mishustin, παρακολουθεί την κίνηση όχι των ανθρώπων αλλά των… αποδείξεων που κόβονται ΠΑΝΤΟΥ στη Ρωσία. Και προβαίνει σε μια επίδειξη προς τον συντάκτη των FT που ανέδειξαν την ρωσική στρατηγική στην πάταξη της φοροδιαφυγής. «Που έμεινες χθες;», ρωτά τον συντάκτη Chris Giles. Με την απάντηση, το ενδιαφέρον στράφηκε στο ξενοδοχείο Budapest. «Ήπιες καφέ;» ρώτησε για να του εμφανίσουν οι υπάλληλοι της υπηρεσίας τις αποδείξεις για φαγητό και ποτά που έκοψε το ξενοδοχείο το προηγούμενο βράδυ. «Κοίτα πωλήθηκαν τρεις καπουτσίνο, ένας εσπρέσσο και ένας λάτε. Ενας εξ αυτών είναι δικός σου», δήλωσε με ικανοποίηση και είχε δίκιο.
Αυτό είναι το μέλλον της φορολογικής διοίκησης, ψηφιακό, σε πραγματικό χρόνο και χωρίς επιστροφές φόρου. Οι αρχές λαμβάνουν τις αποδείξεις για κάθε συναλλαγή στη Ρωσία, από την Αγία Πετρούπολη έως το Βλαδιβοστόκ, εντός 90 δευτερολέπτων.
Οι πληροφορίες όπως εισέρχονταν αποκάλυψαν λάθη, διαφυγή/αποφυγή και απάτες στην συλλογή του φόρου κατανάλωσης, του ΦΠΑ δηλαδή, και επέτρεψαν στην κυβέρνηση να αυξήσει τα έσοδα πιο γρήγορα από την γενικότερη απόδοση της ρωσικής οικονομίας.
Το νέο σύστημα είναι εστιασμένο περισσότερο στους καταστηματάρχες απ' όσο στους ολιγάρχες.
Η Ρωσία έχει ακόμα φτωχές επιδόσεις στις διεθνείς κατατάξεις σε ότι αφορά τη διαφθορά, βρίσκεται μόλις στην 138η θέση μεταξύ 180 χωρών στον δείκτη της Transparency International.
Οι προβληματισμοί και οι ανησυχίες κάνουν λόγο για νεποτισμό, έλλειψη ανεξαρτησίας στα ΜΜΕ και μεροληπτικό δικαστικό σώμα.
Μειώνοντας όμως την φοροδιαφυγή στις απλές καθημερινές συναλλαγές και αποκαλύπτοντας διεφθαρμένους εφοριακούς υπαλλήλους, επιτεύχθηκε η αύξηση των εσόδων και η εκκαθάριση του συστήματος.
Είναι αυτή ακριβώς η τεχνολογία, λέει ο Pascal Saint-Amans, που υπόσχεται «να αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού».
Ο κος Saint-Amans είναι διευθυντής του Κέντρου Φορολογικής Πολιτικής στα κεντρικά γραφεία του ΟΟΣΑ στο Παρίσι και πιστεύει ότι χρειάζεται ακόμα πολύ δουλειά για να εξασφαλιστεί ότι η ψηφιακές πληροφορίες που καταφτάνουν από τις φορολογικές αρχές παραμένουν ασφαλείς και δεν χρησιμοποιούνται για να μετατραπούν σε «Μεγάλο Αδελφό ή μια συνθήκη καταπίεσης».
Ωστόσο, όπως υποστηρίζει, υπάρχουν τεράστια πλεονεκτήματα για τις φορολογικές αρχές που συγκεντρώνουν online πληροφορίες για να εξασφαλίζουν ότι καταβάλλονται τα χρήματα που οφείλονται.
«Μιλάμε για εκατοντάδες δισεκατομμύρια παγκοσμίως», προσθέτει.
Η συγκέντρωση πληροφοριών «ήταν πάντα το όνειρο κάθε εφοριακού».
Αυτή η αισιοδοξία όσον αφορά στη συγκέντρωση και διασταύρωση πληροφοριών έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με την συνήθη κατήφεια που περιβάλει την είσπραξη των εσόδων που απαιτείται για την χρηματοδότηση δημόσιων υπηρεσιών.
Σε μια εποχή όπου ο πληθυσμός γηράσκει και υπάρχουν αυξημένες ανάγκες για υπηρεσίες υγείας, συντάξεις και κοινωνική φροντίδα, υπάρχουν συχνά φόβοι για την ευκολία με την οποία γίγαντες της τεχνολογίας μπορούν να μεταφέρουν κέρδη ανά τον κόσμο για να αποφύγουν τη φορολόγηση των εταιριών τους.
Στον κόσμο της φορολογικής διοίκησης, όμως, υπάρχει πολύ περισσότερη ελπίδα.
Ο Chris Sanger που ηγείται του τομέα συμβουλευτικής για τους φόρους ανά τον κόσμο στην ΕΥ υποστηρίζει:
«Τα οφέλη της τεχνολογίας για τις φορολογικές αρχές στους έμμεσους φόρους [όπως ο ΦΠΑ] μπορούν να υπερκαλύψουν τα προβλήματα που φέρνει στους άμεσους φόρους [όπως των εταιριών]».
Με την υπερεξάρτηση από τα έσοδα που προσφέρει το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο και σοβαρές ανησυχίες για διεφθαρμένους αξιωματούχους, το φορολογικό σύστημα της Ρωσίας ήταν έτοιμο για μεταρρυθμίσεις.
Προσωπική επιλογή του προέδρου Vladimir Putin για τη θέση του επικεφαλής της φορολογικής διοίκησης, ο Mishustin ήταν ένας ειδικός στην τεχνολογία, όχι πολιτικός και επέλεξε να βελτιώσει τα έσοδα, υιοθετώντας και βελτιώνοντας τα πλέον σύγχρονα συστήματα παγκοσμίως, εξετάζοντας τα φορολογικά συστήματα που χρησιμοποιούν πολλά κράτη παγκοσμίως.
Συνήθως οι οικονομολόγοι και οι πολιτικοί μαθαίνουν την τεχνολογία.
Ο Mishustin λέει ότι «χτίζουμε την τεχνολογία και τώρα γινόμαστε οικονομολόγοι».
O ΦΠΑ ήταν ο πρώτος στόχος.
Αυτός ο φόρος επεκτάθηκε σε όλο τον κόσμο αφότου η Γαλλία τον λανσάρισε τη δεκαετία του 1950.
Ισχύει σε πάνω από 165 χώρες, αντιστοιχώντας σε πάνω από 20% των ετήσιων φορολογικών εσόδων παγκοσμίως και σε πάνω από 3 τρισ. δολάρια μόνο στις αναπτυγμένες οικονομίες.
Τα δυο βασικά πλεονεκτήματα του ΦΠΑ είναι το ποσό των εσόδων που μπορούν να αντλήσουν οι κυβερνήσεις και η θεωρούμενη «ανθεκτικότητα» στην απάτη σε σύγκριση με τον φόρο επί των πωλήσεων που εξακολουθούν να εφαρμόζουν οι ΗΠΑ.
Καθώς αντλείται σε όλη την έκταση της εφοδιαστικής αλυσίδας, με τις επιχειρήσεις να μπορούν να διεκδικήσουν επιστροφή του φόρου που πλήρωσαν για την τροφοδοσία τους και να τον χρεώσουν στις πωλήσεις, έχει ένα ενσωματωμένο στοιχείο «αυτό-επιβολής».
Όλες οι πλευρές θέλουν τα σωστά δικαιολογητικά για τις πωλήσεις και τις αγορές σε περίπτωση που υπάρξει φορολογικός έλεγχος.
Στην πραγματικότητα όμως, αυτό συμβαίνει σπάνια.
Υπάρχουν, ωστόσο, δυο σημεία επί των οποίων οι περισσότερες χώρες παρατηρούν σημαντικές απάτες με τον ΦΠΑ.
Πρώτο, κάποιοι έμποροι δεν πληρώνουν το φόρο που χρωστούν για τις πωλήσεις τους και εξαφανίζονται, έτσι οι αρχές χάνουν τα αντίστοιχα έσοδα. Δεύτερο, οι πελάτες λιανικής συναινούν με τους πωλητές στην αγορά αγαθών και υπηρεσιών (συνήθως υπηρεσιών) και δεν ζητούν απόδειξη, οπότε ο ΦΠΑ δεν χρεώνεται καθόλου στον τελικό καταναλωτή.
Το «κενό ΦΠΑ», η διαφορά μεταξύ οφειλόμενου εσόδου και εισπραττόμενου εσόδου ήταν περίπου 20% στη Ρωσία πριν από τις μεταρρυθμίσεις, σύμφωνα με τον κ. Mishustin και σε μια ώριμη οικονομία, όπως η Μεγάλη Βρετανία, η αντίστοιχη αρχή HM Revenue & Customs το υπολογίζει σε 9,1% στο διάστημα 2017-18.
(Στην Ελλάδα για παράδειγμα το κενό αυτό ανέρχεται σχεδόν στο 30% όπως φαίνεται στο γράφημα.)
Για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα η Ρωσία κατασκεύασε δυο τεράστια κέντρα δεδομένων (data centers) και ψήφισε νόμο ο οποίος προβλέπει, ότι οι εταιρείες πρέπει να υποβάλλουν κάθε τιμολόγιο των συναλλαγών τους με άλλες επιχειρήσεις.
Υποχρέωσε επίσης κάθε λιανέμπορο να αποκτήσει νέες ταμειακές μηχανές που συνδέονται απευθείας με τα data centers.
Σε πραγματικό χρόνο μπορεί τώρα να ελέγξει κάθε τιμολόγιο ώστε να εξασφαλίσει ότι οι επιστροφές ΦΠΑ που καταβάλλει είναι συνδεδεμένες με τιμολόγια στα οποία οι εταιρείες έχουν εμβάσει το σωστό ποσό στις αρχές.
Στη συνέχεια χρησιμοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη μπορεί γρήγορα να βρει μοντέλα στα δεδομένα και τις εταιρείες που έχουν πολλούς «σπασμένους συνδέσμους», επιτρέποντας στις αρχές να στοχεύσουν συγκεκριμένες επιχειρήσεις για έλεγχο. Δεδομένου ότι όλα είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους, μπορεί επίσης να εντοπίσει ελεγκτές της εφορίας με χαμηλά ποσοστά εισπράξεων από τις εταιρείες για τις οποίες είναι υπεύθυνοι.
Το «κενό ΦΠΑ» του 20% έχει τώρα πέσει στο 1% και καθώς η συλλογή γίνεται περισσότερο αποτελεσματική, οι αποδείξεις έχουν πολλαπλασιαστεί.
Μεταξύ 2014 και 2018 τα χρήματα που εισπράχθηκαν από τον ΦΠΑ αυξήθηκαν κατά 64% έναντι 21% αύξησης της ονομαστικής κατανάλωσης των νοικοκυριών την ίδια περίοδο.
Με λίγα κλικ αφότου κοίταξε τον καφέ στο ξενοδοχείο το ρωσικό σύστημα μπορεί να δείξει τις πωλήσεις και τις τιμές για όλους τους καφέδες που πωλήθηκαν στη χώρα ή οποιοδήποτε άλλο αγαθό ή υπηρεσία.
Το σύστημα χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη όχι μόνο για να ταυτοποιήσει λιανέμπορους ή ρεστοράν που ίσως πωλούν λιγότερο απ’ όσο αναμένεται, γιατί κάνουν συναλλαγές με μετρητά εκτός βιβλίων, αλλά επίσης να «διαβάσει» τις αποδείξεις ώστε να προκύψουν πανεθνικά στατιστικά.
«Πώς μετράτε τον πληθωρισμό στη Μεγάλη Βρετανία;» αναρωτήθηκε ο επικεφαλής της Εφορίας.
Αφού άκουσε μια εξήγηση για το πώς μια στρατιά ανθρώπων με ντοσιέ εφορμά μια φορά το μήνα ανά τη χώρα τσεκάροντας τιμές για αγαθά και υπηρεσίες φώναξε «Βλακείες! Αυτά είναι βλακείες.
Μπορούμε να δούμε οτιδήποτε αγοράστηκε οπουδήποτε», δηλώνει ο Mishustin που επιδεικνύει το σύστημα για πρώτη φορά σε διεθνές μέσο ενημέρωσης.
Οι ρωσικές αρχές επιδιώκουν να επεκτείνουν την είσπραξη των φόρων με βάση την τεχνολογία στην άτυπη οικονομία, όπου χαμηλού εισοδήματος αυτοαπασχολούμενοι -όπως νταντάδες ή περιστασιακά εργαζόμενοι- κερδίζουν μικρά ποσά τα οποία σπάνια ελέγχονται εξονυχιστικά, αν και αυτές οι απολαβές υπόκεινται σε φόρο εισοδήματος.
Αυτοί που θα εγγραφούν σε μια νέα εφαρμογή έξυπνου τηλεφώνου πληρώνουν 4% του τζίρου – ο οποίος αφαιρείται αυτόματα από τον τραπεζικό τους λογαριασμό - για την υπηρεσία.
Η συμμετοχή ως τώρα έχει ξεπεράσει τις προσδοκίες, καθώς η συμμόρφωση εξασφαλίζει ότι οι αρχές δεν θα τους κυνηγήσουν περαιτέρω για απλήρωτους φόρους.
«Οι περισσότεροι θέλουν να είναι «καθαροί», υποστηρίζει ο Mishustin, ο οποίος έχει κάνει συμφωνίες με εταιρείες όπως η Uber και η Airbnb ώστε να εκπίπτουν τις πληρωμές απευθείας από την εφαρμογή.
«Θέλουμε να εισέλθουμε στο εθνικό οικοσύστημα των φορολογουμένων και μετά να μην τους ξαναενοχλήσουμε».
Ενώ η Ρωσία βρίσκεται στην αιχμή με το σύστημα φορολογικής διοίκησης που διαθέτει, δεν είναι η μόνη χώρα που αναζητά στοιχεία σε πραγματικό χρόνο για να περιορίσει την απάτη και την φοροδιαφυγή.
Πολλές άλλες συνδέουν τώρα τις ταμιακές μηχανές με τα φορολογικά συστήματα, ειδικά όπου η φοροδιαφυγή ήταν διαδεδομένη στο παρελθόν.
Η Πορτογαλία, μια χώρα που το υιοθέτησε νωρίς, προσέθεσε ένα επιπλέον κίνητρο ώστε οι αγοραστές να πληρώνουν ΦΠΑ και οι λιανέμποροι να κάνουν το ίδιο.
Αν οι καταναλωτές βάλουν το ΑΦΜ τους σε μια ηλεκτρονική απόδειξη, αυτή προστίθεται σε μια μηνιαία λοταρία για ένα σημαντικό έπαθλο, όπως ένα καινούργιο αυτοκίνητο.
Σύμφωνα με την Rita de la Feria, καθηγήτρια φορολογικής νομοθεσίας στο πανεπιστήμιο του Leeds, ο καταναλωτής σε τομείς με υψηλή φοροδιαφυγή στον ΦΠΑ, για παράδειγμα τα εστιατόρια, μπορεί να κερδίσει 15% μείωση του ΦΠΑ που πλήρωσε στην ετήσια φορολογική δήλωση.
«Εχει αλλάξει τη νοοτροπία και τον τρόπο που η κοινωνία βλέπει την ανεπισημότητα», υποστηρίζει.
«Τώρα στην Πορτογαλία, οι λιανέμποροι συστηματικά ρωτούν αν θέλεις να βάλεις το ΑΦΜ σου σε οποιαδήποτε απόδειξη».
Σε πολλές σκανδιναβικές χώρες, οι αρχές έχουν επαρκή και επαληθευμένα στοιχεία και μπορούν να προσυμπληρώσουν φορολογικές επιστροφές και να ζητήσουν από τους φορολογούμενους απλά να τα επικυρώσουν.
Αντί για ένα απαράδεκτο τύπου Big Brother κράτος, «η πρόκληση είναι να κάνεις τον κόσμο να ασχοληθεί με το να ελέγξει».
Τα παραδείγματα, ωστόσο, δεν διασκεδάζουν τις σοβαρές ανησυχίες σε ότι αφορά την προστασία δεδομένων και την ιδιωτικότητα.
Στην Πορτογαλία, σε αντίθεση με τη Ρωσία, αν οι άνθρωποι προσθέσουν το ΑΦΜ τους στις αποδείξεις, το κράτος μπορεί να δει όλα όσα κερδίζει ο κάθε ένας και όσα ξοδεύει.
«Οι φορολογικές αρχές έχουν πληροφορίες κυριολεκτικά για ότι έχεις κάνει», σημειώνει η καθηγήτρια de la Feria. Συμπληρώνει ωστόσο, ότι οι αρχικές ανησυχίες του κοινού καθησυχάστηκαν από την έλλειψη διαρροών και την άποψη ότι απλά συμμετέχουν στη φορολογική συμμόρφωση.
Αυτό είναι το πεδίο στο οποίο ο ΟΟΣΑ επιδιώκει να καταρτίσει βασικά πρότυπα έτσι ώστε, τουλάχιστον στις συμμορφούμενες χώρες, τα στοιχεία να παραμένουν ασφαλή και να μην τυγχάνουν εσφαλμένης χρήσης.
Ακόμα και έτσι, ο Saint- Amans υποστηρίζει ότι τα στοιχεία δεν υποδεικνύουν ότι το κοινό ανησυχεί πολύ για την ιδιωτικότητα.
«Θυμηθείτε, οι άνθρωποι έχουν παραδώσει δωρεάν στοιχεία στη Google, την Amazon και άλλες μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες».
Σε κάποιες περιοχές, ειδικά αυτές που δεν υπέφεραν μια κρίση εσόδων που θα πίεζε για ταχεία αλλαγή, υπάρχουν ανησυχίες για το κατά πόσο το κοινό θα δεχτεί ότι μια νέα τόσο αδιάκριτη κρατική τεχνολογία είναι απαραίτητη για τα φορολογικά συστήματα που ήδη δουλεύουν καλά.
Ο Edward Troup, επικεφαλής της βρετανικής HMRC μέχρι το 2018, υποστηρίζει ότι σε χώρες, όπως η Μεγάλη Βρετανία, θα μπορούσε να αποδειχτεί δύσκολο να εφαρμοστεί με καθολικό τρόπο, χωρίς εξαιρέσεις για πιο πολύπλοκες υποθέσεις.
«Οι ώριμες δημοκρατίες δυσκολεύονται ολοένα και περισσότερο να επιβάλλουν τη βούληση τους αδιαφορώντας για τις προσδοκίες των πολιτών σε σχέση με τη Ρωσία και την Κίνα – τόσο επειδή δεν είναι διατεθειμένες να προβούν σε αυστηρή καταστολή, αλλά και επειδή υπάρχει η προσδοκία της ανθρώπινης μεταχείρισης των δύσκολων υποθέσεων» σημειώνει.
Εξακολουθεί να βλέπει την τεχνολογία ως την μακροπρόθεσμη απάντηση για μια περισσότερο αποδοτική είσπραξη φόρων.
Αναφερόμενος στο βρετανικό πρόγραμμα «κάνουμε τους φόρους ψηφιακούς», που απαιτεί μόνο από τις επιχειρήσεις να υποβάλουν τις επιστροφές ΦΠΑ ηλεκτρονικά, υποστηρίζει ότι μόλις μπει σε λειτουργία θα ενσωματώσει εταιρικές ταμειακές μηχανές και συστήματα πωλήσεων που θα δίνουν στοιχεία απευθείας στην HMRC. «Πιστεύω ότι αυτή είναι η απάντηση», συμπληρώνει, «αλλά θέλω να αποφύγω ένα πρόχειρο λανσάρισμα που θα καθυστερήσει την πρόοδο για δεκαετίες».
Αν αυτά τα προβλήματα επιλυθούν και πολλές χώρες περάσουν στην ψηφιακή και στην αυτόματη φορολογική διοίκηση και συλλογή, η καθηγήτρια de la Feria πιστεύει ότι το επόμενο βήμα θα είναι να βελτιωθεί η αποδοτικότητα των φορολογικών συστημάτων με τρόπους που σήμερα θεωρούνται αδύνατοι.
Οι περισσότερες χώρες έχουν άθλια συστήματα ΦΠΑ, για παράδειγμα, εξαιτίας του ότι έχουν πολλές εξαιρέσεις και μηδενικούς συντελεστές για είδη όπως τα τρόφιμα ή τα παιδικά ρούχα, οι οποίοι δικαιολογούνται επειδή βοηθούν τις φτωχότερες οικογένειες.
Αυτή είναι πολύ αναποτελεσματική αναδιανομή, υποστηρίζει, καθώς «δεν φορολογείς πολλούς ανθρώπους που μπορούν να πληρώσουν ΦΠΑ για αυτά τα είδη και ξέρεις ότι η συντριπτική πλειονότητα της κατανάλωσης τροφίμων, για παράδειγμα, γίνεται από πελάτες με υψηλό εισόδημα».
Μόλις οι Αριθμοί Φορολογικού Μητρώου των φορολογουμένων αντιστοιχηθούν με τις αποδείξεις, η de la Feria βλέπει ένα σύστημα όπου οι φτωχές οικογένειες θα μπορούν αυτόματα να έχουν επιστροφή ΦΠΑ μέσω κοινωνικής ασφάλισης και «μ’αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεις στοχευμένη προστασία για τα χαμηλά εισοδήματα».
Αυτόματες και εξατομικευμένες φορολογικές πληρωμές με βάση το εισόδημα του νοικοκυριού είναι ακόμα στο πεδίο της επιστημονικής φαντασίας.
Κι όμως η ανάγκη να συγκεντρωθούν περισσότερα έσοδα χωρίς να αυξηθούν οι φορολογικοί συντελεστές είναι ένα οξύ πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πολλές οικονομίες, το οποίο και θα αυξάνεται καθώς η πίεση στους κρατικούς προϋπολογισμούς εντείνεται στις γηράσκουσες κοινωνίες.
Ακόμα και αν οι φορολογικές αρχές δεν βλέπουν σήμερα που ξοδεύουν οι πολίτες όλα τους τα χρήματα, η τεχνολογία υπάρχει ήδη και διαδίδεται ταχέως ανά τον κόσμο.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών