Zούμε τις πολιτικές συνέπειες της μεγάλης εξαπάτησης του μοντέλου του νεοφιλελευθερισμού και των ελεύθερων αγορών, της δυτικής ανάπτυξης, που απέτυχε στους στόχους της, γιατί οδήγησε σε υπερπλουτισμό των ελαχίστων και σε φτωχοποίηση των κοινωνιών
Για 40 χρόνια, οι ελίτ σε πλούσιες και φτωχές χώρες υποσχέθηκαν ότι οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές θα οδηγούσαν σε ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη και ότι τα οφέλη θα μειώνονταν έτσι ώστε όλοι, συμπεριλαμβανομένων και των φτωχότερων, θα βελτίωναν την κατάστασή τους. Αυτό δεν συνέβη και σήμερα ζούμε τις πολιτικές συνέπειες της μεγάλης εξαπάτησης του μοντέλου του νεοφιλελευθερισμού και των ελεύθερων αγορών που στήριξε την δυτική ανάπτυξη αποτυγχάνοντας στους στόχους της, αφού οδήγησε σε υπερπλουτισμό των ελαχίστων και σε φτωχοποίηση των κοινωνιών.
Όπως γράφει ο βραβευμένος με Νόμπελ Καθηγητής στο πανεπιστήμιο Columbia Joseph Stiglitz σε άρθρο του, στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ο πολιτικός επιστήμονας Francis Fukuyama έγραψε ένα διάσημο δοκίμιο με τίτλο «Το τέλος της ιστορίας».
Η κατάρρευση του Κομμουνισμού, όπως ισχυρίστηκε, θα εξαφάνιζε και το τελευταίο εμπόδιο που χώριζε ολόκληρο τον κόσμο από τη μοίρα του για φιλελεύθερη δημοκρατία και οικονομίες της αγοράς.
Πολλοί άνθρωποι συμφώνησαν και με την πίστη στο νεοφιλελεύθερο οικονομικό δόγμα, στις αδέσμευτες αγορές ως τον πιο σίγουρο δρόμο προς την κοινή ευημερία να αποτελεί τη βάση της ζωής σήμερα, ο νεοφιλελευθερισμός επικράτησε για 40 χρόνια.
Σήμερα, ωστόσο με την υποχώρηση της φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης, με αυταρχικούς ηγέτες και δημαγωγούς να ηγούνται σε χώρες με σύνολο πληθυσμού όσο το ήμισυ του παγκόσμιου, η ιδέα του Fukuyama φαίνεται γραφική και αφελής, ενώ η ταυτόχρονη απώλεια της εμπιστοσύνης στον νεοφιλελευθερισμό και στη δημοκρατία δεν είναι σύμπτωση ή απλή συσχέτιση.
Τι συνέβη;
Ο νεοφιλελευθερισμός υπονόμευσε τη δημοκρατία αυτά τα 40 χρόνια.
Η μορφή της παγκοσμιοποίησης κατά τις προδιαγραφές του νεοφιλελευθερισμού, άφησε άτομα και ολόκληρες κοινωνίες να μην μπορούν να ελέγξουν ένα σημαντικό μέρος του δικού τους πεπρωμένου, όπως υποστηρίζει ο Dani Rodrik του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, όπως υποστηρίζω και εγώ.
Οι επιπτώσεις της απελευθέρωσης της κεφαλαιαγοράς ήταν ιδιαίτερα σκληρές: Εάν ένας κορυφαίος υποψήφιος πρόεδρος σε μια αναδυόμενη αγορά έχανε την εύνοια της Wall Street, οι τράπεζες θα έβγαζαν τα χρήματά τους έξω από τη χώρα.
Οι ψηφοφόροι τότε θα έρχονταν αντιμέτωποι με μια σκληρή επιλογή: Υποκύψτε στη Wall Street ή αντιμετωπίστε μια σοβαρή οικονομική κρίση.
Ήταν σαν ότι η Wall Street είχε περισσότερη πολιτική δύναμη απ' ό,τι οι πολίτες της χώρας.
Ακόμα και στις πλούσιες χώρες, ήταν σαν να έλεγαν στους απλούς πολίτες έλεγαν: «Δεν μπορείτε να ακολουθήσετε τις πολιτικές που θέλετε» - είτε κατάλληλη κοινωνική προστασία, αξιοπρεπείς μισθούς, προοδευτική φορολογία καλά ρυθμισμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα - «επειδή η χώρα θα χάσει την ανταγωνιστικότητά της, οι θέσεις εργασίας θα εξαφανιστούν και θα υποφέρετε.
«Σε πλούσιες και φτωχές χώρες, οι ελίτ υποσχέθηκαν ότι οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές θα οδηγήσουν σε ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη και ότι τα οφέλη θα είναι μεγαλύτερα, ώστε όλοι, συμπεριλαμβανομένων των φτωχότερων, να ζουν καλύτερα.
Ωστόσο, για να φτάσουν εκεί, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να αποδεχθούν χαμηλότερους μισθούς και περικοπές σε σημαντικά κυβερνητικά προγράμματα.
Οι ελίτ ισχυρίστηκαν ότι οι υποσχέσεις τους βασίστηκαν σε επιστημονικά οικονομικά μοντέλα και σε «έρευνα βασισμένη σε αποδεικτικά στοιχεία».
Λοιπόν, μετά από 40 χρόνια, οι αριθμοί είναι απλοί και ξεκάθαροι: η ανάπτυξη έχει επιβραδυνθεί και οι καρποί αυτής της αύξησης μεταπήδησαν συντριπτικά σε ελάχιστους στην κορυφή.
Καθώς οι μισθοί παρέμεναν στάσιμοι και η χρηματιστηριακή αγορά ανέβηκε, το εισόδημα και ο πλούτος συγκεντρώθηκαν στην κορυφή αντί να διασπαρθούν προς τα κάτω.
Πώς είναι δυνατόν οι συγκρατημένοι μισθοί – προκειμένου να επιτευχθεί ή διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας - και τα μειωμένα κυβερνητικά προγράμματα ενδεχομένως να συμβάλλουν στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου;
Οι απλοί πολίτες αισθάνθηκαν σαν να είχαν πουληθεί και έχουν κάθε δίκιο να αισθάνονται αγανακτισμένοι.
Τώρα βιώνουμε τις πολιτικές συνέπειες αυτής της μεγάλης εξαπάτησης: τη δυσπιστία απέναντι στις ελίτ, απέναντι στην οικονομική «επιστήμη» πάνω στην οποία βασίστηκε το νεοφιλελεύθερο μοντέλο και απέναντι στο διεφθαρμένο από το χρήμα πολιτικό σύστημα που έκανε όλο το παραπάνω παιχνίδι, δυνατό.
Ένας καθόλου... φιλελεύθερος, νεοφιλελευθερισμός!
Οι οικονομολόγοι με διαφορετικές/ετερόδοξες απόψεις αντιμετωπίστηκαν ως αιρετικοί και «θάφτηκαν» σε λίγους απομονωμένους θεσμούς.
Ο νεοφιλελευθερισμός δεν έμοιαζε πολύ με την «ανοικτή κοινωνία» που υποστήριζε ο Karl Popper.
Όπως τόνισε ο George Sorros, ο Popper αναγνώρισε ότι η κοινωνία μας είναι ένα πολύπλοκο και συνεχώς εξελισσόμενο σύστημα στο οποίο όσα περισσότερα μαθαίνουμε, τόσο περισσότερο η γνώση μας αλλάζει τη συμπεριφορά του συστήματος.
Πουθενά αλλού δεν φάνηκε αυτή η αδιαλλαξία και η μη ανοχή στη διαφορετική άποψη δεν ήταν περισσότερο έκδηλη από τη μακροοικονομία, όταν απέκλειε την πιθανότητα μιας κρίσης όπως αυτή που βιώσαμε το 2008.
Όταν το αδύνατο συνέβη, αντιμετωπίστηκε σαν να ήταν μια 500χρονη πλημμύρα - ένα φρικτό γεγονός που δεν μπορούσε να προβλεφθεί από κανένα μοντέλο.
Ακόμη και σήμερα, οι υποστηρικτές αυτών των θεωριών αρνούνται να δεχτούν ότι η πίστη τους στις αυτορρυθμιζόμενες αγορές και η απόρριψη των εξωτερικών παραγόντων, ως είτε ανύπαρκτων είτε ως ασήμαντων, οδήγησε στην απορρύθμιση η οποία ήταν ο κύριος παράγοντας που τροφοδότησε την κρίση.
Η θεωρία συνεχίζει να επιβιώνει, με Πτολεμαϊκές προσπάθειες να ταιριάξει η θεωρία με τα γεγονότα και την πραγματικότητα, γεγονός που επιβεβαιώνει την πίστη, ότι οι κακές ιδέες, όταν εδραιώνονται, αργούν πολύ να πεθάνουν.
Εάν η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 δεν μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε ότι οι απεριόριστες αγορές δεν αποδίδουν, ούτε είναι αποτελεσματικές, η κλιματική κρίση θα πρέπει σίγουρα να μας οδηγήσει να δούμε ότι ο νεοφιλελευθερισμός θα θέσει κυριολεκτικά τέλος στον πολιτισμό μας.
Αλλά είναι επίσης σαφές ότι οι δημαγωγοί πολιτικοί θα κάνουν τα πράγματα χειρότερα.
Ο μόνος τρόπος να προχωρήσουμε, ο μόνος τρόπος για να σώσουμε τον πλανήτη μας και τον πολιτισμό μας, είναι μια αναγέννηση της ιστορίας.
Πρέπει να αναζωογονήσουμε τον Διαφωτισμό και να επανεκτιμήσουμε τις αξίες της ελευθερίας, τον σεβασμό στη γνώση και τη δημοκρατία.
Όπως γράφει ο βραβευμένος με Νόμπελ Καθηγητής στο πανεπιστήμιο Columbia Joseph Stiglitz σε άρθρο του, στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ο πολιτικός επιστήμονας Francis Fukuyama έγραψε ένα διάσημο δοκίμιο με τίτλο «Το τέλος της ιστορίας».
Η κατάρρευση του Κομμουνισμού, όπως ισχυρίστηκε, θα εξαφάνιζε και το τελευταίο εμπόδιο που χώριζε ολόκληρο τον κόσμο από τη μοίρα του για φιλελεύθερη δημοκρατία και οικονομίες της αγοράς.
Πολλοί άνθρωποι συμφώνησαν και με την πίστη στο νεοφιλελεύθερο οικονομικό δόγμα, στις αδέσμευτες αγορές ως τον πιο σίγουρο δρόμο προς την κοινή ευημερία να αποτελεί τη βάση της ζωής σήμερα, ο νεοφιλελευθερισμός επικράτησε για 40 χρόνια.
Σήμερα, ωστόσο με την υποχώρηση της φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης, με αυταρχικούς ηγέτες και δημαγωγούς να ηγούνται σε χώρες με σύνολο πληθυσμού όσο το ήμισυ του παγκόσμιου, η ιδέα του Fukuyama φαίνεται γραφική και αφελής, ενώ η ταυτόχρονη απώλεια της εμπιστοσύνης στον νεοφιλελευθερισμό και στη δημοκρατία δεν είναι σύμπτωση ή απλή συσχέτιση.
Τι συνέβη;
Ο νεοφιλελευθερισμός υπονόμευσε τη δημοκρατία αυτά τα 40 χρόνια.
Η μορφή της παγκοσμιοποίησης κατά τις προδιαγραφές του νεοφιλελευθερισμού, άφησε άτομα και ολόκληρες κοινωνίες να μην μπορούν να ελέγξουν ένα σημαντικό μέρος του δικού τους πεπρωμένου, όπως υποστηρίζει ο Dani Rodrik του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, όπως υποστηρίζω και εγώ.
Οι επιπτώσεις της απελευθέρωσης της κεφαλαιαγοράς ήταν ιδιαίτερα σκληρές: Εάν ένας κορυφαίος υποψήφιος πρόεδρος σε μια αναδυόμενη αγορά έχανε την εύνοια της Wall Street, οι τράπεζες θα έβγαζαν τα χρήματά τους έξω από τη χώρα.
Οι ψηφοφόροι τότε θα έρχονταν αντιμέτωποι με μια σκληρή επιλογή: Υποκύψτε στη Wall Street ή αντιμετωπίστε μια σοβαρή οικονομική κρίση.
Ήταν σαν ότι η Wall Street είχε περισσότερη πολιτική δύναμη απ' ό,τι οι πολίτες της χώρας.
Ακόμα και στις πλούσιες χώρες, ήταν σαν να έλεγαν στους απλούς πολίτες έλεγαν: «Δεν μπορείτε να ακολουθήσετε τις πολιτικές που θέλετε» - είτε κατάλληλη κοινωνική προστασία, αξιοπρεπείς μισθούς, προοδευτική φορολογία καλά ρυθμισμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα - «επειδή η χώρα θα χάσει την ανταγωνιστικότητά της, οι θέσεις εργασίας θα εξαφανιστούν και θα υποφέρετε.
«Σε πλούσιες και φτωχές χώρες, οι ελίτ υποσχέθηκαν ότι οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές θα οδηγήσουν σε ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη και ότι τα οφέλη θα είναι μεγαλύτερα, ώστε όλοι, συμπεριλαμβανομένων των φτωχότερων, να ζουν καλύτερα.
Ωστόσο, για να φτάσουν εκεί, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να αποδεχθούν χαμηλότερους μισθούς και περικοπές σε σημαντικά κυβερνητικά προγράμματα.
Οι ελίτ ισχυρίστηκαν ότι οι υποσχέσεις τους βασίστηκαν σε επιστημονικά οικονομικά μοντέλα και σε «έρευνα βασισμένη σε αποδεικτικά στοιχεία».
Λοιπόν, μετά από 40 χρόνια, οι αριθμοί είναι απλοί και ξεκάθαροι: η ανάπτυξη έχει επιβραδυνθεί και οι καρποί αυτής της αύξησης μεταπήδησαν συντριπτικά σε ελάχιστους στην κορυφή.
Καθώς οι μισθοί παρέμεναν στάσιμοι και η χρηματιστηριακή αγορά ανέβηκε, το εισόδημα και ο πλούτος συγκεντρώθηκαν στην κορυφή αντί να διασπαρθούν προς τα κάτω.
Πώς είναι δυνατόν οι συγκρατημένοι μισθοί – προκειμένου να επιτευχθεί ή διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας - και τα μειωμένα κυβερνητικά προγράμματα ενδεχομένως να συμβάλλουν στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου;
Οι απλοί πολίτες αισθάνθηκαν σαν να είχαν πουληθεί και έχουν κάθε δίκιο να αισθάνονται αγανακτισμένοι.
Τώρα βιώνουμε τις πολιτικές συνέπειες αυτής της μεγάλης εξαπάτησης: τη δυσπιστία απέναντι στις ελίτ, απέναντι στην οικονομική «επιστήμη» πάνω στην οποία βασίστηκε το νεοφιλελεύθερο μοντέλο και απέναντι στο διεφθαρμένο από το χρήμα πολιτικό σύστημα που έκανε όλο το παραπάνω παιχνίδι, δυνατό.
Ένας καθόλου... φιλελεύθερος, νεοφιλελευθερισμός!
Η πραγματικότητα είναι ότι, παρά το όνομά της, η εποχή του νεοφιλελευθερισμού δεν ήταν καθόλου φιλελεύθερη.
Επιβάλλει μια πνευματική ορθοδοξία της οποίας οι κηδεμόνες πάτασσαν κάθε διαφωνία. Οι οικονομολόγοι με διαφορετικές/ετερόδοξες απόψεις αντιμετωπίστηκαν ως αιρετικοί και «θάφτηκαν» σε λίγους απομονωμένους θεσμούς.
Ο νεοφιλελευθερισμός δεν έμοιαζε πολύ με την «ανοικτή κοινωνία» που υποστήριζε ο Karl Popper.
Όπως τόνισε ο George Sorros, ο Popper αναγνώρισε ότι η κοινωνία μας είναι ένα πολύπλοκο και συνεχώς εξελισσόμενο σύστημα στο οποίο όσα περισσότερα μαθαίνουμε, τόσο περισσότερο η γνώση μας αλλάζει τη συμπεριφορά του συστήματος.
Πουθενά αλλού δεν φάνηκε αυτή η αδιαλλαξία και η μη ανοχή στη διαφορετική άποψη δεν ήταν περισσότερο έκδηλη από τη μακροοικονομία, όταν απέκλειε την πιθανότητα μιας κρίσης όπως αυτή που βιώσαμε το 2008.
Όταν το αδύνατο συνέβη, αντιμετωπίστηκε σαν να ήταν μια 500χρονη πλημμύρα - ένα φρικτό γεγονός που δεν μπορούσε να προβλεφθεί από κανένα μοντέλο.
Ακόμη και σήμερα, οι υποστηρικτές αυτών των θεωριών αρνούνται να δεχτούν ότι η πίστη τους στις αυτορρυθμιζόμενες αγορές και η απόρριψη των εξωτερικών παραγόντων, ως είτε ανύπαρκτων είτε ως ασήμαντων, οδήγησε στην απορρύθμιση η οποία ήταν ο κύριος παράγοντας που τροφοδότησε την κρίση.
Η θεωρία συνεχίζει να επιβιώνει, με Πτολεμαϊκές προσπάθειες να ταιριάξει η θεωρία με τα γεγονότα και την πραγματικότητα, γεγονός που επιβεβαιώνει την πίστη, ότι οι κακές ιδέες, όταν εδραιώνονται, αργούν πολύ να πεθάνουν.
Εάν η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 δεν μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε ότι οι απεριόριστες αγορές δεν αποδίδουν, ούτε είναι αποτελεσματικές, η κλιματική κρίση θα πρέπει σίγουρα να μας οδηγήσει να δούμε ότι ο νεοφιλελευθερισμός θα θέσει κυριολεκτικά τέλος στον πολιτισμό μας.
Αλλά είναι επίσης σαφές ότι οι δημαγωγοί πολιτικοί θα κάνουν τα πράγματα χειρότερα.
Ο μόνος τρόπος να προχωρήσουμε, ο μόνος τρόπος για να σώσουμε τον πλανήτη μας και τον πολιτισμό μας, είναι μια αναγέννηση της ιστορίας.
Πρέπει να αναζωογονήσουμε τον Διαφωτισμό και να επανεκτιμήσουμε τις αξίες της ελευθερίας, τον σεβασμό στη γνώση και τη δημοκρατία.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών