Τελευταία Νέα
Οικονομία

Ας ξεκινήσουν οι χοροί… - Τα σενάρια για το ελληνικό χρέος και η Λέσχη των Παρισίων

tags :
Ας ξεκινήσουν οι χοροί… - Τα σενάρια για το ελληνικό χρέος και η Λέσχη των Παρισίων
Άρθρο του οικονομολόγου Πέτρου Βαρβιτσιώτη
Η διεθνής οικονομική θεωρία υιοθετεί τρεις προσεγγίσεις που αφορά την εξέταση της νομικής φύσης του δημόσιου χρέους μιας χώρας και τις συνέπειές του σε περίπτωση αδυναμίας αποπληρωμής του.
Η πρώτη, που υιοθετείται από το ΔΝΤ και μεγάλο μέρος των Αγγλοσαξόνων θεωρητικών, αντιμετωπίζει το χρέος (debt) ως μία εμπορική σχέση που σε περίπτωση αδυναμίας πληρωμής των χρεών (debt default) θα πρέπει να εφαρμοστεί το πτωχευτικό δίκαιο (bankruptcy law) με σκοπό την εξόφληση των δανειστών. Έτσι, τα κράτη είναι υποχρεωμένα για την υλοποίηση των απαραίτητων μέτρων για την εξασφάλιση των πόρων που θα αποπληρώσουν το χρέος. Με βάση το καταστατικό του ΔΝΤ θα πρέπει οι αρχές της χώρας και το ΔΝΤ –εφόσον ζητηθεί η βοήθειά του- να συμφωνήσουν σε συγκεκριμένο πρόγραμμα οικονομικής πολιτικής και δημοσιονομικής προσαρμογής. Οι δεσμεύσεις που αναλαμβάνει μία χώρα αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της διαδικασίας δανεισμού του ΔΝΤ αφού η  επιστροφή της χώρας σε κατάσταση οικονομικής και χρηματοοικονομικής σταθερότητας και σε διαχειρίσιμο - εξυπηρετήσιμο χρέος (sustainable debt ) εξασφαλίζει την επιστροφή των κεφαλαίων στο ΔΝΤ ώστε να μπορούν να διατεθούν –μελλοντικά- και σε άλλα κράτη μέλη.  Όμως, εάν ένα κράτος λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που λειτουργεί μία επιχείρηση –τότε μέσω των δραστικών προσαρμογών που υιοθετούνται και διαχέονται στην οικονομία και σε ολόκληρη την κοινωνία-  ενδέχεται να απολεσθεί η εκπλήρωση του κοινωνικού ρόλου του κράτους με συνέπειες  στην υποβάθμιση του επιπέδου ζωής, στην κοινωνική δικαιοσύνη και στην κοινωνική συνοχή.
H δεύτερη προσέγγιση δίνει την δυνατότητα στα κράτη να έχουν το δικαίωμα άρνησης ή αναστολής πληρωμής του χρέους όταν βρίσκονται σε «κατάσταση ανάγκης» (state of necessity), δίνοντας την δυνατότητα στα κράτη να αρνηθούν την αποπληρωμή των δανείων. H θέση αυτή έγινε δεκτή το 1980 τόσο από την «Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου» του ΟΗΕ ως «εθιμικός κανόνας», όσο και από το «Διεθνές Δικαστήριο» της Χάγης (1997). Χρησιμοποιώντας την δυνατότητα αυτή η κυβέρνηση της Αργεντινής κήρυξε την χώρα το 2002 σε κατάσταση «έκτακτης ανάγκης στην κοινωνική, οικονομική, διοικητική, οικονομική και συναλλαγματική πολιτική» αναστέλλοντας την πληρωμή του εξωτερικού της χρέους. Όμως, η αδυναμία της Αργεντινής  να καλύψει τις δανειακές υποχρεώσεις της, την έθεσαν εκτός διεθνών αγορών, σταματώντας απότομα τη ροή των επενδύσεων προς τη χώρα. Οι διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές είχαν ως αποτέλεσμα την διαγραφή του 70% του χρέους ενώ –αρχικά- εθνικά και διεθνή δικαστήρια κρίνανε τις πράξεις της Αργεντινής σύμφωνες με το διεθνές δίκαιο. Ταυτόχρονα, τα περισσότερα Hedge Funds απαιτούσαν την ολική αποπληρωμή του οφειλόμενου ποσού και κατέθεσαν αγωγές σε δικαστήρια των ΗΠΑ – ενώ η κυβέρνηση της Αργεντινής προχωρούσε σε αποπληρωμή των δανείων του ΔΝΤ που με βάση το καταστατικό του δεν μπορούν να κουρευτούν. Όμως, το 2014 η κυβέρνηση της Αργεντινής αναγκάστηκε να προχωρήσει για δεύτερη φορά σε στάση πληρωμών (επιλεκτική στάση πληρωμών) λόγω αδυναμίας συμφωνίας με τους πιστωτές, ενώ  Αμερικάνικα δικαστήρια έπαιρναν αποφάσεις υπέρ των πιστωτών.
Η τρίτη προσέγγιση συνδέεται με την απόφαση της κυβέρνησης της Σοβιετικής Ένωσης το 1921 που διέγραψε όλα τα χρέη που προερχόντουσαν από την τσαρική περίοδο διακυβέρνησης της χώρας με την αιτιολογία ότι «κανένας λαός δεν είναι υποχρεωμένος να πληρώσει την αξία αυτών των αλυσίδων που ο ίδιος ο λαός φορούσε στη διάρκεια των αιώνων». Κυριότερο επιχείρημα που προβάλλεται από τους υποστηρικτές της προσέγγισης είναι ότι δεν πρέπει να πληρωθεί το «απεχθές χρέος» (odious dept). Το  «απεχθές χρέος» μπορεί να θεωρηθεί το χρέος που είναι σε βάρος του λαού μιας χώρας, το οποίο χρέος δεν δημιουργήθηκε με την συναίνεση του λαού, αλλά το γνώριζαν όμως οι πιστωτές. Στην διευρυμένη έννοια του «απεχθούς χρέους» μπορούν να ενταχθούν όλα τα δάνεια που  παραβιάζουν βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου (άδικος πλουτισμός, δόλος, υπερβολικό κόστος δανεισμού) που πηγάζουν από τη Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών και τη Συνθήκη της Βιέννης που διέπει το δίκαιο των διεθνών συμβάσεων και άλλες συνθήκες. Όμως, σύμφωνα με τον King J. (2002) αιτία δημιουργίας «απεχθούς χρέους» δεν προέρχεται μόνο σε περίπτωση τυραννικών ή δικτατορικών καθεστώτων. Ακόμα, και στην περίπτωση εκλεγμένης κυβέρνησης η οποία θα προβεί σε μη νόμιμες ενέργειες και σε αντιπαράθεση της λαϊκής εντολής και εμφανιστούν φαινόμενα διαφθοράς και προσωπικού πλουτισμού,  ή η παροχή προνομίων  που ωφελούν συγκεκριμένες κοινωνικές – επαγγελματικές ομάδες μπορούν να θεωρηθούν αιτίες δημιουργίας «απεχθούς χρέους». Στα πλαίσια ενός διεθνούς δικαστηρίου θα πρέπει η κυβέρνηση να αποδείξει ότι ένα μέρος ή το συνολικό χρέος που δημιουργήθηκε από τις προηγούμενες κυβερνήσεις ανήκει στην κατηγορία του «απεχθούς χρέους» ενώ οι πιστωτές θα πρέπει να είναι σε θέση να αποδείξουν ότι οι απαιτήσεις τους δεν ανήκουν στην κατηγορία του «απεχθούς χρέους» και ότι το κράτος – οφειλέτης μπορούσε να ανταποκριθεί στις δανειακές του υποχρεώσεις. Η Επιτροπή Αλήθειας Δημοσίου Χρέους που συστάθηκε από την Βουλή των Ελλήνων τον Απρίλιο του 2015 κατέληξε στην Προκαταρτική της Έκθεση τον Ιούνιο του 2015 ότι «το ελληνικό δημόσιο χρέος σήμερα, τον Ιούνιο του 2015, είναι μη βιώσιμο, διότι η Ελλάδα δεν είναι σε θέση να το εξυπηρετήσει χωρίς να πλήξει καίρια την ικανότητά της να ανταποκρίνεται στις βασικές υποχρεώσεις της για προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Επιπλέον, υπάρχουν  στοιχεία για ενδεικτικές περιπτώσεις παράνομου, αθέμιτου, και επονείδιστου χρέους προς κάθε έναν δανειστή. (immoral and illegitimate obligations)». Όμως, παρά την εντατική συζήτηση στην πολιτική και στην ακαδημαϊκή κοινότητα η προσέγγιση του «απεχθούς χρέους» δεν έχει ποτέ χρησιμοποιηθεί σε ένα Διεθνές Δικαστήριο. Όμως, μέλη της επιτροπής που στο παρελθόν υπήρξαν υπεύθυνοι της οικονομικής πολιτικής χωρών με αντίστοιχα προβλήματα  -όπως  ο Ισημερινός – είχαν προβεί σε χρήση του όρου «απεχθούς χρέους» σε ρητορικό επίπεδο με αποτέλεσμα την πιθανή φοβία στους ιδιώτες-κατόχους των κρατικώ ομολόγων για την μή-πληρωμή τους.  Στην πράξη το κράτος του Ισημερινού είχε προχωρήσει σε επαναγορά ομολόγων –με καλύτερους όρους από την δευτερογενή αγορά – που σε θεωρητικό επίπεδο μπορεί να αποδοθεί ο όρος κούρεμα χρέους ή σε μή πληρωμή του «απεχθούς χρέους».
Έρευνα της Κεντρικής Τράπεζας Ισπανίας (2008) διαπιστώνει ότι τα κράτη που προχώρησαν σε αναδιάρθρωση χρέους είχαν μικρή μείωση του ΑΕΠ, μικρό «κούρεμα» και σημαντική επιμήκυνση του χρόνου εξόφλησης. Αντίθετα, οι χώρες που προχώρησαν σε στάση πληρωμών και μετά σε αναδιάρθρωση το «κούρεμα» ήταν μεγαλύτερο. Η έρευνα αποδεικνύει ότι οι χώρες που προχώρησαν σε στάση πληρωμών είχαν μείωση χρέους κατά μέσο όρο 41,8%, μεγάλη πτώση του ΑΕΠ (7,5%) αλλά και θεαματική ανάκαμψη την επόμενη χρονιά (6%). Ενώ, οι χώρες που προχώρησαν σε αναδιάρθρωση παρουσίασαν μείωση χρέους κατά μέσο όρο 19,2%, μικρή πτώση του ΑΕΠ (3,6%) αλλά και μικρότερη ανάκαμψη (1%). Σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα της Ισπανίας (2008) η διαφορά οφείλεται στο γεγονός ότι «η πράξη της στάσης πληρωμών τείνει να αυξάνει τη διαπραγματευτική δύναμη του κράτους και να μειώνει την ισχύ των πιστωτών» Όμως, τα κράτη που προέβησαν σε αναδιάρθρωση μπορούν να έχουν γρηγορότερη πρόσβαση στις αγορές για την χρηματοδότησή τους σε αντίθεση με τα κράτη που παρουσίασαν στάση πληρωμών.
 Στην εποχή μας, η κυβέρνηση υπερηφανεύεται για την υπέρβαση του στόχου στο πρωτογενές πλεόνασμα αφού με βάση την ανακοίνωση της ΕΛΣΤΑΤ το πρωτογενές πλεόνασμα –για το 2016- έφτασε στο 3,9% αντί για 0,5% που ήταν η πρόβλεψη. Η επίτευξη του συγκεκριμένου πλεονάσματος υπερβαίνει τους μνημονιακούς στόχους (ή τους στόχους των θεσμών) ως επακόλουθο της υπερφορολόγησης των επιχειρήσεων, των πολιτών και των κοινωνικών περικοπών. Τα στοιχεία αποδεικνύουν πως η συμμετοχή των φόρων στη διαμόρφωση του πρωτογενούς πλεονάσματος διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο αφού  αυξήθηκαν κατά τουλάχιστον 2,8 δισ. συγκριτικά με το 2015. Όμως, πλήθος ερευνών έχουν καταλήξει –σε αντίθεση με τις απόψεις των  αξιωματούχων- στο συμπέρασμα πως  η αύξηση των φόρων ως τρόπος μείωσης των ελλειμμάτων δεν επιφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα αφού συνήθως οι φόροι δημιουργούν στρεβλώσεις στην οικονομική δραστηριότητα με την ύπαρξη αντικινήτρων στην εργασία, στην αποταμίευση και στην επένδυση.  ‘Ήδη, σε έρευνά  της η Γενική Συνομοσπονδία Επαγγελματιών Εμπόρων Ελλάδος (ΓΣΕΒΕΕ, 2017)  αναφέρεται πως «συνεχίστηκε και το 2016 η φτωχοποίηση της ελληνικής κοινωνίας,  και είναι ενδεικτικό ότι περισσότερα από επτά στα 10 νοικοκυριά παρουσίασαν μείωση των εισοδημάτων τους τη χρονιά που έφυγε» ενώ και τα πρώτα ερωτήματα έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους για την επίτευξη και των μελλοντικών πρωτογενών πλεονασμάτων αφού κατά  το πρώτο τρίμηνο του 2017 όλοι οι κωδικοί των φορολογικών εσόδων υστερούν έναντι των στόχων που έχουν τεθεί. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις (flash estimates) της ελληνικής στατιστικής αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), το πραγματικό ΑΕΠ διαμορφώθηκε στα €45,76 δις το 1ο τρίμηνο 2017 από €45,82 δις το 4ο τρίμηνο 2016 και €45,99 δις το 1ο τρίμηνο 2016 με συνέπεια να παρουσιάζεται συρρίκνωση του πραγματικού ΑΕΠ το 1ο τρίμηνο 2017.
Τα συγκεκριμένα πλεονάσματα καλούνται να σηκώσουν το κύριο βάρος της συμφωνίας που προωθείται μεταξύ της κυβέρνησης και των θεσμών με την κυβέρνηση να καλείται να εφαρμόσει «απεχθές και επιδείνιστα μέτρα» για τους πολίτες για να μπορέσει η χώρα να εκπληρώσει τις μελλοντικές δανειακές της υποχρώσεις μέσω της καινούργιας ροής χρηματοδότησης. Παράλληλα, η τωρινή κυβέρνηση αναφέρει πώς τα μέτρα θα εφαρμοστούν μόνο εάν ξεκινήσουν οι συζητήσεις για την διαγραφή μέρους του χρέους και την ‘μετατροπή’ του σε ΄βιώσιμο χρέος’ – όρος που είχε χρησιμοποιηθεί και από τις προηγούμενες κυβερνήσεις.
Όμως με βάση τον ορισμό του  Μπαμπινιώτη Γ. ορίζεται ως βιώσιμος «αυτός που έχει τη δυνατότητα ή μεγάλες πιθανότητες να επιζήσει, να επιβιώσει». Αλλά, ποιος λαός θα  επιθυμούσε ένα χρέος που να μπορεί να επιβιώσει?...
Συγχρόνως, διαγραφή του χρέους δεν μπορεί να συζητηθεί στα πλαίσια του ΔΝΤ ή στα πλαίσια των Ευρωπαϊκών θεσμών. Μπορεί όμως να συζητηθεί στη Λέσχη των Παρισίων (Club de Paris) που ιδρύθηκε το 1956 και απαρτίζεται από 22 μέλη-κράτη που στην πλειοψηφία τους αποτελούν τους δανειστές της χώρας –ενώ στις  συνεδριάσεις της, εκτός των είκοσι δύο μελών της, συμμετέχουν και εκπρόσωποι του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), της Παγκόσμιας Τράπεζας, της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Εμπόριο, και άλλων παγκόσμιων, ή περιφερειακών οργανισμών. Στο συγκεκριμένο Club de Paris καταφεύγουν χώρες  όπως η Αϊτή, η Τυνησία, η  Μιανμάρ ή το  Αφγανιστάν και άλλες χώρες από την Αφρική, τη Λατινική Αμερική και πρώην κομμουνιστικές χώρες ζητώντας διαγραφή χρέους και το ξεκίνημα μιας καινούργιας αρχής…

Περιμένοντας τους χορούς να ξεκινήσουν…

Πέτρος Βαρβιτσιώτης
Oικονομολόγος
Mεταπτυχιακό Ειδίκευσης στην Οικονομική Ανάλυση-Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Τρίπολη
MSc in Business Analysis and Finance, University of Leicester, UK

www.bankingnews.gr

Ρoή Ειδήσεων

Σχόλια αναγνωστών

Δείτε επίσης