Σε σύγκριση Ιρλανδίας και Ελλάδας, η επιστροφή στην ανάπτυξη της Ισλανδίας ήταν ταχύτερη, με αποτέλεσμα να τίθεται το ερώτημα θα μπορούσε να εφαρμοστεί και αλλού αυτή το φαινομενικό success story της Ιρλανδίας;
Η ανάκαμψη της Ισλανδίας οφείλεται στο ΔΝΤ όπως προκύπτει από την ανάλυση Sigrún Davíðsdóttir's Icelog.
Οι Ισλανδικές αρχές αγνόησαν τις προειδοποιήσεις πριν από τον Οκτώβριο του 2008 για το τραπεζικό σύστημα που απειλούσε την χρηματοπιστωτική σταθερότητα, αλλά μετά το σοκ όπου το 90% του χρηματοπιστωτικού συστήματος είχε καταρρεύσει η Ισλανδία πήρε μέτρα.
Προσπάθησε να διορθώσει τα πράγματα με ένα πρόγραμμα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου καθώς και την επιβολή capital controls στις τράπεζες.
Αλλά σε περιόδους οικονομικών σοκ αυτά τα μέτρα δεν είναι αρκετά:
Ειδικός Εισαγγελέας και μια ειδική Ερευνητική Επιτροπή βοήθησαν να μειωθεί η δυσπιστία στους πολίτες.
Ίσως το πιο σημαντικό, η Ισλανδία έχει πλέον υγιείς τράπεζες αλλά μπήκε στην κρίση με εξωπραγματικά δημόσια οικονομικά.
Οι χαμηλές του πετρελαίου και η ροή συναλλάγματος από τους τουρίστες, βοήθησαν ώστε η οικονομία να ανακάμψει.
Η Ισλανδία είναι μια μικρή οικονομία αλλά μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για μεγαλύτερες χώρες ότι ακόμη και μια μικρή ανάκαμψη της οικονομίας δεν εξαρτάται από ένα θαύμα ένα τέχνασμα.
«Οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές για την ισλανδική οικονομία παραμένουν αξιοζήλευτες» ανέφερε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το ΔΝΤ το 2007 τονίζοντας ότι υπάρχουν ορισμένοι τομείς που προκαλούν ανησυχία όπως το τραπεζικό σύστημα.
Οι τράπεζες στην Ισλανδία έφθασαν να αντιστοιχούν 10 φορές το ΑΕΠ της χώρας το 2008 μέσα σε 5-6 χρόνια.
Η αξιοζήλευτη μεσοπρόθεσμη προοπτική επισκιάστηκε από μια καθόλου αξιοζήλευτη τραπεζική κατάρρευση.
Όταν ξέσπασε η καταιγίδα στις τράπεζες η Κεντρική Τράπεζα της Ισλανδίας, CBI, και η κυβέρνηση συνασπισμού των Σοσιαλδημοκρατών και του κόμματος Ανεξαρτησίας αγνόησαν τις προειδοποιήσεις.
Ωστόσο, όταν τελικά αναγκάστηκαν να δράσουν στις 6 Οκτωβρίου του 2008, οι ισλανδικές αρχές υποχρεωθήκαν να ψηφίσουν νόμο έκτακτης ανάγκης για την αναδιάρθρωση των τραπεζών.
Η Ισλανδία άρχισε να εφαρμόζει ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ το Νοέμβριο του 2008, με στόχο την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και τη σταθεροποίηση της οικονομίας, ενώ έλαβε και ένα δάνειο ύψους 2,1 δισ δολαρίων.
Συνολικά, η βοήθεια από το ΔΝΤ και ορισμένες χώρες ανήλθαν σε περίπου 10 δισεκ., περίπου του ΑΕΠ της Ισλανδίας το 2008.
Οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες, η κυβέρνηση κατέρρευσε και αντικαταστάθηκε την 1η Φεβρουαρίου 2009 από έναν αριστερό συνασπισμό της Αριστεράς των Πρασίνων και των Σοσιαλδημοκρατών.
Παρά την αμείλικτη κριτική οι κυβερνήσεις παγιδεύτηκαν στο τραπεζικό χάος.
Μετά το ΑΕΠ της Ισλανδίας συρρικνώθηκε κατά 4%.
Το 2015, η Ισλανδία έγινε η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα, που είχε πληγεί από την κρίση κατά την περίοδο 2008-2010, για ανακάμψει εκ νέου.
Η Ισλανδία είναι τώρα σε καλή κατάσταση από οικονομική άποψη όμως η ψυχή της ακόμη ταλανίζεται.
Η εμπιστοσύνη στα καθιερωμένα πολιτικά κόμματα έχει καταρρεύσει, το κόμμα των Πειρατών, το οποίο δεν ήταν ποτέ στην κυβέρνηση, έχει πάνω από 30% στις δημοσκοπήσεις.
Σε σύγκριση Ιρλανδίας και Ελλάδας, η επιστροφή στην ανάπτυξη της Ισλανδίας ήταν ταχύτερη, με αποτέλεσμα να τίθεται το ερώτημα θα μπορούσε να εφαρμοστεί και αλλού αυτή το φαινομενικό success story της Ιρλανδίας;
Δυστυχώς, ένα μεγάλο μέρος αυτής της προσέγγισης είναι παραπλανητική, διότι βασίζεται σε τρεις μύθους της ισλανδικής ανάκαμψης:
η Ισλανδία απέφυγε την σκληρή λιτότητα,
δεν έσωσε τις τράπεζες της την σωστή στιγμή και ότι
η χώρα κινδύνευσε με χρεοκοπία.
Και οι τρεις προσεγγίσεις είναι λάθος:
η Ισλανδία δεν απέφυγε την λιτότητα, εξυγίανε ορισμένες τράπεζες.
Το υψηλό κόστος της ισλανδικής κατάρρευσης ανέρχεται σε 20-25% του ΑΕΠ ενώ στην Ελλάδα έφθασε στο 27%.
Ωστόσο, δεν ήταν τόσο υψηλό όσο αρχικά είχε εκτιμήσει το ΔΝΤ που προέβλεψε ότι η ύφεση θα φθάσει σωρευτικά στο 40% του ΑΕΠ.
Το ΔΝΤ έκανε λάθος πρόβλεψη και στην Ιρλανδία.
Το καθαρό δημοσιονομικό κόστος της στήριξης και της αναδιάρθρωσης των τραπεζών αντιστοιχεί σύμφωνα με το ΔΝΤ στο 19,2% του ΑΕΠ ενώ στην Ελλάδα έφθασε στο 26% του ΑΕΠ.
Για συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας, είναι αμφίβολο ότι η Ισλανδία μπορεί να είναι ένα μάθημα για άλλες χώρες, αλλά σε γενικές γραμμές, το συμπέρασμα είναι απλό:
τα υγιή δημόσια οικονομικά και τα υγιή δημόσια τραπεζικά ιδρύματα είναι πάντα απαραίτητα και ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης.
Το μονοπάτι της ισλανδικής οικονομίας κατά τα τελευταία πενήντα χρόνια ήταν ένα μονοπάτι εναλλαγών θετικών και αρνητικών.
Βεβαίως, η κατάρρευση των τραπεζών ήταν ένα μεγάλο σοκ.
Από το 1980 το ισλανδικό δημόσιο χρέος ως προς το ΑΕΠ ήταν κατά μέσο όρο 48,67%, ενώ έφθασε στο 60% στα τέλη της δεκαετίας του 1990.
Στον προϋπολογισμό το πλεόνασμα έφθασε στο 5%-6% έως το 2008, κατά μέσο όρο -1,15% του ΑΕΠ από το 1998 έως το 2014. Το έλλειμμα έφθασε στο 13,5% το 2009, έκτοτε βελτιώνεται σταθερά , ενώ για το 2016 θα είναι ισοσκελισμένος ο προϋπολογισμό.
Το κρίσιμο 2008
Στις αρχές του 2007, η κατάσταση στην Ισλανδία φαινόταν καλή. Οι τράπεζες ήταν πολύ δυνατές ενώ είχαν περάσει την μίνι κρίση το 2006 μέσω stress tests.
Ισλανδοί ήταν πρόθυμοι να πείσουν όλο τον κόσμο ότι όλα ήταν μια χαρά.
Το Ισλανδικό Εμπορικό Επιμελητήριο προσέλαβε τον Frederic Mishkin, στη συνέχεια καθηγητή στο Columbia, και τον Ισλανδό οικονομολόγο Tryggvi Þór Herbertsson να συντάξουν έκθεση για την χρηματοπιστωτική σταθερότητα στην Ισλανδία, η οποία δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2006.
Η έκθεση προειδοποιούσε για την ευρωστία της ισλανδικής οικονομίας.
Αλλά όπως και στα παραμύθια υπήρχε μία σημαντική αδυναμία στην οικονομία:
Ένα τραπεζικό σύστημα με περιουσιακά στοιχεία, τα οποία μέχρι το 2008 ξεπέρασαν τις 10 φορές το ΑΕΠ της χώρας.
Αντί όλων αυτών το τραπεζικό σύστημα θεωρείτο ότι ήταν η δόξα των ισλανδικών πολιτικών σε μια χώρα που είχε γνωρίσει μόνο πλούτο.
Στις αρχές του 2008 τα πράγματα πάρει ανησυχητική τροπή:
Η αξία της κορώνας μειωνόταν ραγδαία, αυξάνοντας τα προβλήματα των υπερχρεωμένων νοικοκυριών - το 15% των δανείων ήταν σε ξένο νόμισμα, μεταξύ άλλων σχεδόν όλα τα δάνεια αυτοκινήτων -.
Η Ισλανδία στο σύνολό της εξαρτιόταν από τις εισαγωγές ενώ οι τιμές αυξάνοντας ο πληθωρισμός ενισχυόταν τα δάνεια επιδεινώνονταν.
Οι ισλανδικές τράπεζες αναζήτησαν χρηματοδότηση στις διεθνείς αγορές.
Προσέφεραν υψηλά επιτόκια στους λογαριασμούς σε ξένο νόμισμα ενώ το carry trade, άρχισε να στρεβλώνεται.
Το 2010 έκθεση λεπτομερώς ανέφερε πώς οι ισλανδικές αρχές αγνόησαν ή αρνήθηκαν να αξιολογήσουν τις προειδοποιήσεις για την οικονομία και τις τράπεζες.
Η Ισλανδία βρέθηκε αντιμέτωπη με την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος.
Ο νόμος έκτακτης ανάγκης, ψηφίστηκε στις 6 Οκτωβρίου του 2008 θέτοντας τα θεμέλια για την διαίρεση των τραπεζών.
Όχι με το κλασικό μοντέλο καλή και κακή τράπεζα, αλλά σε εγχώριες και ξένες τράπεζες.
Οι τρεις παλιές τράπεζες - Kaupthing, Glitnir και Landsbanki – διατήρησαν τα παλιά τους ενώ οι νέες τράπεζες πήραν τελικά τα νέα ονόματα με αρχικό προσδιορισμό «NYI", "νέα", Íslandsbanki και Landsbankinn.
Για τις καταθέσεις, σύμφωνα με το νόμο περί εγγυήσεων καταθέσεων και ενός συστήματος αποζημίωσης των επενδυτών, είχαν προτεραιότητα, όπως προβλέπεται στο άρθρο 112, παράγραφος 1, του νόμου περί Πτωχεύσεων.
Όταν το 90% του χρηματοπιστωτικού συστήματος κατέρρευσε παρασύροντας το σύνολο της λειτουργίας των συστημάτων πληρωμών οι προκλήσεις αυξήθηκαν.
Συχνά αναφέρεται ότι η Ισλανδία, είχε χρεοκοπήσει.
Αυτό δεν είναι σωστό ωστόσο το δημόσιο χρέος αυξήθηκε από περίπου 30% του ΑΕΠ το 2008, στο 101% το 2012.
ΔΝΤ και η διεθνής βοήθεια ύψους 10 δισεκ. δολ.
Ένα από τα πιο σουρεαλιστικά γεγονότα εκείνων των ημερών ήταν όταν η κυβέρνηση Oddsson ανακοίνωσε νωρίς το πρωί, στις 7 Οκτωβρίου ότι η Ρωσία θα δανείσει την Ισλανδία 4 δις δολ με διάρκεια τριών έως τεσσάρων ετών, με επιτόκιο 30 έως 50 μονάδες βάσης πάνω από το Libor.
Κανείς δεν ξέρει τι συνέβη.
Η κυπριακή και η ελληνική κυβέρνηση ωστόσο ανακαλύψαν αργότερα αυτό δάνεια από την Ρωσία δεν μπορούν να λάβουν.
Η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Oddsson ήλπιζε ότι ένα ρωσικό δάνειο θα βοηθήσει την Ισλανδία αποφύγει ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ.
Στις 17 Νοεμβρίου του 2008 το Γραφείο του Πρωθυπουργού δημοσίευσε ένα περίγραμμα του ισλανδικού προγράμματος του ΔΝΤ:
Η Ισλανδία «αντιμετωπίζει τεράστια τραπεζική κρίση».
Η οικονομία οδεύει προς μια βαθιά ύφεση και η σχέση χρέους προς ΑΕΠ εκτινάχθηκε στο 80%.
Οι τρεις βασικοί στόχοι του προγράμματος ήταν:
1) την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην κορώνα, μεταξύ άλλων με τη χρήση ελέγχων κεφαλαίου – capital controls –
2) βάζοντας τα δημόσια οικονομικά σε μια βιώσιμη πορεία
3) ανασυγκρότηση του τραπεζικού συστήματος ... και αναδιάρθρωση του ιδιωτικού χρέους.
Η Ισλανδία είχε εξασφαλίσει δάνεια ύψους 3 δισ από τις άλλες σκανδιναβικές χώρες, μαζί με τη Ρωσία και την Πολωνία (αναγνωρίζοντας τη μεγάλη πολωνική κοινότητα στην Ισλανδία). Ακόμη και το μικρό Νησί Φερόε χορήγησε 50 εκατ δολάρια. Επιπλέον, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ολλανδία και η Γερμανία επέστρεψαν καταθέσεις 5 δισ. δολαρίων στις ισλανδικές τράπεζες Έτσι, η Ισλανδία πήρε οικονομική βοήθεια της τάξης των 10 δισ, όσο το ΑΕΠ της χώρας.
Οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να δαιμονοποιήσουν το ΔΝΤ αλλά στην πορεία αποδείχθηκε ότι σε πολλά θέματα το ΔΝΤ συνέβαλλε θετικά στην Ισλανδική οικονομία.
Γιατί η Ισλανδία τα πήγε καλά;
Γιατί μετά από κάποιο διάστημα άρχισε να ακολουθεί πιστά το πρόγραμμα του ΔΝΤ.
Αυτό μετατράπηκε σε ένα μακρύ περιπετειώδες μυθιστόρημα επιτυχίας για την Ισλανδία και το ΔΝΤ.
Το ΔΝΤ μπορεί να επικαλείται ότι στην Ισλανδία πέτυχε.
Capital controls – Ένα γνωστό αλλά δυσφημισμένο μέτρο
Στις 28 Νοεμβρίου, η Κεντρική Τράπεζα της Ιρλανδίας ανακοίνωσε ότι μετά την έγκριση του ΔΝΤ, οι ροές κεφαλαίων ήταν υπό περιορισμό, αλλά θα πρέπει να αρθούν», μόλις το επιτρέψουν οι περιστάσεις.
De facto, η Ισλανδία επέβαλλε capital controls.
Οι έλεγχοι κεφαλαίου δεν αφορούσαν μόνο αγαθά και υπηρεσίες, αλλά επιχειρήσεις αλλά όχι τα νοικοκυριά.
Τα ασφαλιστικά Ταμεία ωστόσο μπορούσαν να επενδύσουν έως και 10 δισεκ. κορώνες στο εξωτερικό.
Η επιβολή των capital controls επιβράδυνε σε κάποιο βαθμό τις μεταρρυθμίσεις.
Η αριστερή κυβέρνηση της Ισλανδίας έκανε διάφορες αλλαγές στο νόμο περί συναλλάγματος, αλλά στο τέλος δεν είχε το πολιτικό σθένος να κάνει τα πρώτα βήματα προς την άρση τους.
Την άνοιξη του 2015 η κυβέρνηση παρουσίασε ένα σχέδιο για την άρση των κεφαλαιακών ελέγχων.
Είναι εμφανώς δύσκολο να μετρηθούν τα αποτελέσματα των κεφαλαιακών ελέγχων.
Ωστόσο με τον καιρό οι έλεγχοι κεφαλαίων έχουν αρνητικές συνέπειες στην οικονομία, όπως η Κεντρική Τράπεζα της Ισλανδίας έχει αναφέρει σε εκθέσεις Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας της.
Αλλαγές στο πτωχευτικό δίκαιο
Το 2010 ο ισλανδικός νόμος περί πτώχευσης άλλαξε.
Το πιο σημαντικό, ο χρόνος χρεοκοπίας είχε μειωθεί σε δύο χρόνια.
Η περίοδος για να αναληφθεί νομική δράση μειώθηκε σε έξι μήνες.
... Και στη συνέχεια, 21 μήνες αργότερα, η Ισλανδία επέστρεψε στην ανάπτυξη
www.bankingnews.gr
Οι Ισλανδικές αρχές αγνόησαν τις προειδοποιήσεις πριν από τον Οκτώβριο του 2008 για το τραπεζικό σύστημα που απειλούσε την χρηματοπιστωτική σταθερότητα, αλλά μετά το σοκ όπου το 90% του χρηματοπιστωτικού συστήματος είχε καταρρεύσει η Ισλανδία πήρε μέτρα.
Προσπάθησε να διορθώσει τα πράγματα με ένα πρόγραμμα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου καθώς και την επιβολή capital controls στις τράπεζες.
Αλλά σε περιόδους οικονομικών σοκ αυτά τα μέτρα δεν είναι αρκετά:
Ειδικός Εισαγγελέας και μια ειδική Ερευνητική Επιτροπή βοήθησαν να μειωθεί η δυσπιστία στους πολίτες.
Ίσως το πιο σημαντικό, η Ισλανδία έχει πλέον υγιείς τράπεζες αλλά μπήκε στην κρίση με εξωπραγματικά δημόσια οικονομικά.
Οι χαμηλές του πετρελαίου και η ροή συναλλάγματος από τους τουρίστες, βοήθησαν ώστε η οικονομία να ανακάμψει.
Η Ισλανδία είναι μια μικρή οικονομία αλλά μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για μεγαλύτερες χώρες ότι ακόμη και μια μικρή ανάκαμψη της οικονομίας δεν εξαρτάται από ένα θαύμα ένα τέχνασμα.
«Οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές για την ισλανδική οικονομία παραμένουν αξιοζήλευτες» ανέφερε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το ΔΝΤ το 2007 τονίζοντας ότι υπάρχουν ορισμένοι τομείς που προκαλούν ανησυχία όπως το τραπεζικό σύστημα.
Οι τράπεζες στην Ισλανδία έφθασαν να αντιστοιχούν 10 φορές το ΑΕΠ της χώρας το 2008 μέσα σε 5-6 χρόνια.
Η αξιοζήλευτη μεσοπρόθεσμη προοπτική επισκιάστηκε από μια καθόλου αξιοζήλευτη τραπεζική κατάρρευση.
Όταν ξέσπασε η καταιγίδα στις τράπεζες η Κεντρική Τράπεζα της Ισλανδίας, CBI, και η κυβέρνηση συνασπισμού των Σοσιαλδημοκρατών και του κόμματος Ανεξαρτησίας αγνόησαν τις προειδοποιήσεις.
Ωστόσο, όταν τελικά αναγκάστηκαν να δράσουν στις 6 Οκτωβρίου του 2008, οι ισλανδικές αρχές υποχρεωθήκαν να ψηφίσουν νόμο έκτακτης ανάγκης για την αναδιάρθρωση των τραπεζών.
Η Ισλανδία άρχισε να εφαρμόζει ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ το Νοέμβριο του 2008, με στόχο την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και τη σταθεροποίηση της οικονομίας, ενώ έλαβε και ένα δάνειο ύψους 2,1 δισ δολαρίων.
Συνολικά, η βοήθεια από το ΔΝΤ και ορισμένες χώρες ανήλθαν σε περίπου 10 δισεκ., περίπου του ΑΕΠ της Ισλανδίας το 2008.
Οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες, η κυβέρνηση κατέρρευσε και αντικαταστάθηκε την 1η Φεβρουαρίου 2009 από έναν αριστερό συνασπισμό της Αριστεράς των Πρασίνων και των Σοσιαλδημοκρατών.
Παρά την αμείλικτη κριτική οι κυβερνήσεις παγιδεύτηκαν στο τραπεζικό χάος.
Μετά το ΑΕΠ της Ισλανδίας συρρικνώθηκε κατά 4%.
Το 2015, η Ισλανδία έγινε η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα, που είχε πληγεί από την κρίση κατά την περίοδο 2008-2010, για ανακάμψει εκ νέου.
Η Ισλανδία είναι τώρα σε καλή κατάσταση από οικονομική άποψη όμως η ψυχή της ακόμη ταλανίζεται.
Η εμπιστοσύνη στα καθιερωμένα πολιτικά κόμματα έχει καταρρεύσει, το κόμμα των Πειρατών, το οποίο δεν ήταν ποτέ στην κυβέρνηση, έχει πάνω από 30% στις δημοσκοπήσεις.
Σε σύγκριση Ιρλανδίας και Ελλάδας, η επιστροφή στην ανάπτυξη της Ισλανδίας ήταν ταχύτερη, με αποτέλεσμα να τίθεται το ερώτημα θα μπορούσε να εφαρμοστεί και αλλού αυτή το φαινομενικό success story της Ιρλανδίας;
Δυστυχώς, ένα μεγάλο μέρος αυτής της προσέγγισης είναι παραπλανητική, διότι βασίζεται σε τρεις μύθους της ισλανδικής ανάκαμψης:
η Ισλανδία απέφυγε την σκληρή λιτότητα,
δεν έσωσε τις τράπεζες της την σωστή στιγμή και ότι
η χώρα κινδύνευσε με χρεοκοπία.
Και οι τρεις προσεγγίσεις είναι λάθος:
η Ισλανδία δεν απέφυγε την λιτότητα, εξυγίανε ορισμένες τράπεζες.
Το υψηλό κόστος της ισλανδικής κατάρρευσης ανέρχεται σε 20-25% του ΑΕΠ ενώ στην Ελλάδα έφθασε στο 27%.
Ωστόσο, δεν ήταν τόσο υψηλό όσο αρχικά είχε εκτιμήσει το ΔΝΤ που προέβλεψε ότι η ύφεση θα φθάσει σωρευτικά στο 40% του ΑΕΠ.
Το ΔΝΤ έκανε λάθος πρόβλεψη και στην Ιρλανδία.
Το καθαρό δημοσιονομικό κόστος της στήριξης και της αναδιάρθρωσης των τραπεζών αντιστοιχεί σύμφωνα με το ΔΝΤ στο 19,2% του ΑΕΠ ενώ στην Ελλάδα έφθασε στο 26% του ΑΕΠ.
Για συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας, είναι αμφίβολο ότι η Ισλανδία μπορεί να είναι ένα μάθημα για άλλες χώρες, αλλά σε γενικές γραμμές, το συμπέρασμα είναι απλό:
τα υγιή δημόσια οικονομικά και τα υγιή δημόσια τραπεζικά ιδρύματα είναι πάντα απαραίτητα και ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης.
Το μονοπάτι της ισλανδικής οικονομίας κατά τα τελευταία πενήντα χρόνια ήταν ένα μονοπάτι εναλλαγών θετικών και αρνητικών.
Βεβαίως, η κατάρρευση των τραπεζών ήταν ένα μεγάλο σοκ.
Από το 1980 το ισλανδικό δημόσιο χρέος ως προς το ΑΕΠ ήταν κατά μέσο όρο 48,67%, ενώ έφθασε στο 60% στα τέλη της δεκαετίας του 1990.
Στον προϋπολογισμό το πλεόνασμα έφθασε στο 5%-6% έως το 2008, κατά μέσο όρο -1,15% του ΑΕΠ από το 1998 έως το 2014. Το έλλειμμα έφθασε στο 13,5% το 2009, έκτοτε βελτιώνεται σταθερά , ενώ για το 2016 θα είναι ισοσκελισμένος ο προϋπολογισμό.
Το κρίσιμο 2008
Στις αρχές του 2007, η κατάσταση στην Ισλανδία φαινόταν καλή. Οι τράπεζες ήταν πολύ δυνατές ενώ είχαν περάσει την μίνι κρίση το 2006 μέσω stress tests.
Ισλανδοί ήταν πρόθυμοι να πείσουν όλο τον κόσμο ότι όλα ήταν μια χαρά.
Το Ισλανδικό Εμπορικό Επιμελητήριο προσέλαβε τον Frederic Mishkin, στη συνέχεια καθηγητή στο Columbia, και τον Ισλανδό οικονομολόγο Tryggvi Þór Herbertsson να συντάξουν έκθεση για την χρηματοπιστωτική σταθερότητα στην Ισλανδία, η οποία δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2006.
Η έκθεση προειδοποιούσε για την ευρωστία της ισλανδικής οικονομίας.
Αλλά όπως και στα παραμύθια υπήρχε μία σημαντική αδυναμία στην οικονομία:
Ένα τραπεζικό σύστημα με περιουσιακά στοιχεία, τα οποία μέχρι το 2008 ξεπέρασαν τις 10 φορές το ΑΕΠ της χώρας.
Αντί όλων αυτών το τραπεζικό σύστημα θεωρείτο ότι ήταν η δόξα των ισλανδικών πολιτικών σε μια χώρα που είχε γνωρίσει μόνο πλούτο.
Στις αρχές του 2008 τα πράγματα πάρει ανησυχητική τροπή:
Η αξία της κορώνας μειωνόταν ραγδαία, αυξάνοντας τα προβλήματα των υπερχρεωμένων νοικοκυριών - το 15% των δανείων ήταν σε ξένο νόμισμα, μεταξύ άλλων σχεδόν όλα τα δάνεια αυτοκινήτων -.
Η Ισλανδία στο σύνολό της εξαρτιόταν από τις εισαγωγές ενώ οι τιμές αυξάνοντας ο πληθωρισμός ενισχυόταν τα δάνεια επιδεινώνονταν.
Οι ισλανδικές τράπεζες αναζήτησαν χρηματοδότηση στις διεθνείς αγορές.
Προσέφεραν υψηλά επιτόκια στους λογαριασμούς σε ξένο νόμισμα ενώ το carry trade, άρχισε να στρεβλώνεται.
Το 2010 έκθεση λεπτομερώς ανέφερε πώς οι ισλανδικές αρχές αγνόησαν ή αρνήθηκαν να αξιολογήσουν τις προειδοποιήσεις για την οικονομία και τις τράπεζες.
Η Ισλανδία βρέθηκε αντιμέτωπη με την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος.
Ο νόμος έκτακτης ανάγκης, ψηφίστηκε στις 6 Οκτωβρίου του 2008 θέτοντας τα θεμέλια για την διαίρεση των τραπεζών.
Όχι με το κλασικό μοντέλο καλή και κακή τράπεζα, αλλά σε εγχώριες και ξένες τράπεζες.
Οι τρεις παλιές τράπεζες - Kaupthing, Glitnir και Landsbanki – διατήρησαν τα παλιά τους ενώ οι νέες τράπεζες πήραν τελικά τα νέα ονόματα με αρχικό προσδιορισμό «NYI", "νέα", Íslandsbanki και Landsbankinn.
Για τις καταθέσεις, σύμφωνα με το νόμο περί εγγυήσεων καταθέσεων και ενός συστήματος αποζημίωσης των επενδυτών, είχαν προτεραιότητα, όπως προβλέπεται στο άρθρο 112, παράγραφος 1, του νόμου περί Πτωχεύσεων.
Όταν το 90% του χρηματοπιστωτικού συστήματος κατέρρευσε παρασύροντας το σύνολο της λειτουργίας των συστημάτων πληρωμών οι προκλήσεις αυξήθηκαν.
Συχνά αναφέρεται ότι η Ισλανδία, είχε χρεοκοπήσει.
Αυτό δεν είναι σωστό ωστόσο το δημόσιο χρέος αυξήθηκε από περίπου 30% του ΑΕΠ το 2008, στο 101% το 2012.
ΔΝΤ και η διεθνής βοήθεια ύψους 10 δισεκ. δολ.
Ένα από τα πιο σουρεαλιστικά γεγονότα εκείνων των ημερών ήταν όταν η κυβέρνηση Oddsson ανακοίνωσε νωρίς το πρωί, στις 7 Οκτωβρίου ότι η Ρωσία θα δανείσει την Ισλανδία 4 δις δολ με διάρκεια τριών έως τεσσάρων ετών, με επιτόκιο 30 έως 50 μονάδες βάσης πάνω από το Libor.
Κανείς δεν ξέρει τι συνέβη.
Η κυπριακή και η ελληνική κυβέρνηση ωστόσο ανακαλύψαν αργότερα αυτό δάνεια από την Ρωσία δεν μπορούν να λάβουν.
Η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Oddsson ήλπιζε ότι ένα ρωσικό δάνειο θα βοηθήσει την Ισλανδία αποφύγει ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ.
Στις 17 Νοεμβρίου του 2008 το Γραφείο του Πρωθυπουργού δημοσίευσε ένα περίγραμμα του ισλανδικού προγράμματος του ΔΝΤ:
Η Ισλανδία «αντιμετωπίζει τεράστια τραπεζική κρίση».
Η οικονομία οδεύει προς μια βαθιά ύφεση και η σχέση χρέους προς ΑΕΠ εκτινάχθηκε στο 80%.
Οι τρεις βασικοί στόχοι του προγράμματος ήταν:
1) την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην κορώνα, μεταξύ άλλων με τη χρήση ελέγχων κεφαλαίου – capital controls –
2) βάζοντας τα δημόσια οικονομικά σε μια βιώσιμη πορεία
3) ανασυγκρότηση του τραπεζικού συστήματος ... και αναδιάρθρωση του ιδιωτικού χρέους.
Η Ισλανδία είχε εξασφαλίσει δάνεια ύψους 3 δισ από τις άλλες σκανδιναβικές χώρες, μαζί με τη Ρωσία και την Πολωνία (αναγνωρίζοντας τη μεγάλη πολωνική κοινότητα στην Ισλανδία). Ακόμη και το μικρό Νησί Φερόε χορήγησε 50 εκατ δολάρια. Επιπλέον, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ολλανδία και η Γερμανία επέστρεψαν καταθέσεις 5 δισ. δολαρίων στις ισλανδικές τράπεζες Έτσι, η Ισλανδία πήρε οικονομική βοήθεια της τάξης των 10 δισ, όσο το ΑΕΠ της χώρας.
Οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να δαιμονοποιήσουν το ΔΝΤ αλλά στην πορεία αποδείχθηκε ότι σε πολλά θέματα το ΔΝΤ συνέβαλλε θετικά στην Ισλανδική οικονομία.
Γιατί η Ισλανδία τα πήγε καλά;
Γιατί μετά από κάποιο διάστημα άρχισε να ακολουθεί πιστά το πρόγραμμα του ΔΝΤ.
Αυτό μετατράπηκε σε ένα μακρύ περιπετειώδες μυθιστόρημα επιτυχίας για την Ισλανδία και το ΔΝΤ.
Το ΔΝΤ μπορεί να επικαλείται ότι στην Ισλανδία πέτυχε.
Capital controls – Ένα γνωστό αλλά δυσφημισμένο μέτρο
Στις 28 Νοεμβρίου, η Κεντρική Τράπεζα της Ιρλανδίας ανακοίνωσε ότι μετά την έγκριση του ΔΝΤ, οι ροές κεφαλαίων ήταν υπό περιορισμό, αλλά θα πρέπει να αρθούν», μόλις το επιτρέψουν οι περιστάσεις.
De facto, η Ισλανδία επέβαλλε capital controls.
Οι έλεγχοι κεφαλαίου δεν αφορούσαν μόνο αγαθά και υπηρεσίες, αλλά επιχειρήσεις αλλά όχι τα νοικοκυριά.
Τα ασφαλιστικά Ταμεία ωστόσο μπορούσαν να επενδύσουν έως και 10 δισεκ. κορώνες στο εξωτερικό.
Η επιβολή των capital controls επιβράδυνε σε κάποιο βαθμό τις μεταρρυθμίσεις.
Η αριστερή κυβέρνηση της Ισλανδίας έκανε διάφορες αλλαγές στο νόμο περί συναλλάγματος, αλλά στο τέλος δεν είχε το πολιτικό σθένος να κάνει τα πρώτα βήματα προς την άρση τους.
Την άνοιξη του 2015 η κυβέρνηση παρουσίασε ένα σχέδιο για την άρση των κεφαλαιακών ελέγχων.
Είναι εμφανώς δύσκολο να μετρηθούν τα αποτελέσματα των κεφαλαιακών ελέγχων.
Ωστόσο με τον καιρό οι έλεγχοι κεφαλαίων έχουν αρνητικές συνέπειες στην οικονομία, όπως η Κεντρική Τράπεζα της Ισλανδίας έχει αναφέρει σε εκθέσεις Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας της.
Αλλαγές στο πτωχευτικό δίκαιο
Το 2010 ο ισλανδικός νόμος περί πτώχευσης άλλαξε.
Το πιο σημαντικό, ο χρόνος χρεοκοπίας είχε μειωθεί σε δύο χρόνια.
Η περίοδος για να αναληφθεί νομική δράση μειώθηκε σε έξι μήνες.
... Και στη συνέχεια, 21 μήνες αργότερα, η Ισλανδία επέστρεψε στην ανάπτυξη
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών