Άρθρο του Νικόλαου Γεωργικόπουλου, στην τετραμηνιαία έκδοση του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, σχετικά με τις συνθήκες ανταγωνισμού και τις εξελίξεις στον τραπεζικό κλάδο
Από τις μεταβολές των μεριδίων αγοράς ενεργητικού, δανείων και καταθέσεων, καθώς και από τη συμπεριφορά των περιθωρίων, διαφαίνεται ότι η αύξηση της συγκέντρωσης δεν έχει αποτελέσει ανασταλτικό παράγοντα για το επίπεδο ανταγωνισμού στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα
Αντίθετα, οι συνθήκες ανταγωνισμού έχουν διατηρηθεί κατά την εξεταζόμενη περίοδο.
Πρέπει να τονιστεί ότι το 2015 παρατηρήθηκε επιτάχυνση της απομόχλευσης, η οποία εστιάστηκε περισσότερο στις κατηγορίες των δανείων που σχετίζονται με υψηλότερο πιστωτικό κίνδυνο (π.χ. καταναλωτικά δάνεια), και λιγότερο στις κατηγορίες των στεγαστικών και επιχειρηματικών δανείων όπου οι τράπεζες επιχειρούν να διατηρήσουν τα δύο αυτά χαρτοφυλάκια.
Επιπροσθέτως, από την ανάλυση του δείγματος των εμπορικών τραπεζών παρατηρήθηκε ότι υπάρχει ένας μικρός αριθμός πιστωτικών ιδρυμάτων με μέσο όρο δανείων (ειδικότερα στεγαστικών και επιχειρηματικών) πολύ υψηλότερο από τις υπόλοιπες.
Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί ως ένδειξη ότι οι συγκεκριμένες τράπεζες έχουν αυξήσει σημαντικά το μερίδιο αγοράς τους στις δύο αυτές κατηγορίες δανείων κατά την εξεταζόμενη περίοδο και ανταγωνίζονται μεταξύ τους, χωρίς να απειλούνται ουσιαστικά από τις υπόλοιπες.
Σχετικά με την αγορά των καταναλωτικών δανείων, διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν περισσότερες τράπεζες με μεγαλύτερα μερίδια αγοράς.
Ακόμη, διαπιστώνεται ότι η σημαντική αύξηση της συγκέντρωσης που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια του 2013 στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα σχετίζεται θετικά με τον ανταγωνισμό, επειδή οι μη-αποδοτικές/μη-βιώσιμες τράπεζες απορροφήθηκαν (acquired) από τις αποδοτικές/ βιώσιμες τράπεζες.
Αν και το τραπεζικό σύστημα παραμένει «δέσμιο» των capital controls (από τον Ιούνιο 2015), αλλά και εξαρτημένο από την επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των επενδυτών στην ελληνική αγορά, η ύπαρξη τεσσάρων συστημικών τραπεζών, ως βασικών πυλώνων του τραπεζικού συστήματος, έχει μεν αυξήσει τη συγκέντρωση, πλην όμως δεν διαφαίνεται κάποια δυσμενής επίδραση στον ανταγωνισμό.
Είναι σημαντικό, επίσης, να επισημανθεί ότι, ενώ την περίοδο από τον Οκτώβριο του 2011 μέχρι και τον Δεκέμβριο του 2012 παρατηρήθηκε μείωση του περιθωρίου, το 2013 και τα τρία τρίμηνα του 2014 παρατηρήθηκε αύξησή του.
Μια ερμηνεία του γεγονότος αυτού είναι η συνεχιζόμενη πολιτική αποκλιμάκωση των επιτοκίων του ευρώ από την ΕΚΤ σε συνδυασμό με την αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος.
Από την άλλη πλευρά, τα επιτόκια χορηγήσεων παραμένουν σε υψηλά επίπεδα, κυρίως λόγω των επιτοκίων καταναλωτικών δανείων (με τον υψηλότερο πιστωτικό κίνδυνο και διαχειριστικό κόστος που εμφανίζει αυτή η κατηγορία του δανεισμού).
Παρ’ όλα αυτά, διαφαίνεται μια μικρή αποκλιμάκωση κατά το 4ο τρίμηνο του 2014 και το 1ο τρίμηνο του 2015, ενώ υπάρχει σταθεροποίηση το 2ο εξάμηνο του 2015.
Από τα εξεταζόμενα στοιχεία, διαπιστώνεται ότι η χρηματοδότηση των τραπεζών από πηγές του Ευρωσυστήματος (EKT και ΕLA) αυξήθηκε δραστικά το 1ο εξάμηνο του 2015, δεδομένου ότι εν μέσω σημαντικής εκροής καταθέσεων, η πρόσβαση στη διατραπεζική αγορά, τις χρηματαγορές και τις κεφαλαιαγορές ήταν πολύ περιορισμένη.
Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του 1ου εξαμήνου του 2015 η χρηματοδότηση από το ELA αυξήθηκε σημαντικά, καθώς η σημαντική καθυστέρηση στην επίτευξη συμβιβαστικής συμφωνίας μεταξύ των ελληνικών αρχών και των διεθνών πιστωτών για το δημοσιονομικό πρόγραμμα προσαρμογής επηρέασε δυσμενώς τη ρευστότητα των τραπεζών.
Ωστόσο, η επίτευξη συμφωνίας τον Ιούλιο του 2015, ύστερα και από την επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων, είχε ως αποτέλεσμα τη σταθεροποίηση του υπολοίπου των καταθέσεων με σχετικά μικρές εκροές.
Από την άλλη, οι εισροές ήταν περιορισμένες κατά τους θερινούς μήνες (Αύγουστο & Σεπτέμβριο 2015) λόγω της τουριστικής περιόδου, και τον Δεκέμβριο 2015 λόγω της επιτυχούς ανακεφαλαιοποίησης του ελληνικού τραπεζικού συστήματος.
Πρέπει να τονιστεί ότι η καθυστέρηση στην αξιολόγηση του ελληνικού προγράμματος από τους διεθνείς πιστωτές θεωρείται αποτρεπτικό στοιχείο για μια άμεση και πιο σταθερή εισροή καταθέσεων.
Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, ότι η ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος, που ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2015, δημιούργησε ένα σημαντικό, υψηλής ποιότητας, κεφαλαιακό απόθεμα για τις ελληνικές τράπεζες, το οποίο επέτρεψε στο τραπεζικό σύστημα να θωρακιστεί περαιτέρω από τις επιπτώσεις του δυσμενούς μακροοικονομικού περιβάλλοντος και του υψηλού ποσοστού των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Επιπλέον, οι υψηλοί δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας είναι απαραίτητοι για τη διατήρηση της παροχής ρευστότητας μέσω του Ευρωσυστήματος.
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας, καθώς και η επίτευξη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, προϋποθέτει ένα υγιές, λειτουργικό και βιώσιμο τραπεζικό σύστημα.
Σε καμιά χώρα του κόσμου δεν έχει παρατηρηθεί βιώσιμη ανάπτυξη αν δεν «λειτουργεί» το χρηματοπιστωτικό σύστημα, που βασικός ρόλος του είναι η διοχέτευση ρευστότητας από αυτούς που διαθέτουν απόθεμα (καταθέτες και επενδυτές) στην πραγματική οικονομία που έχει έλλειμμα (επιχειρήσεις και νοικοκυριά) μέσω της αύξησης των πιστώσεων.
Για να μπορέσουν, όμως, τα πιστωτικά ιδρύματα να χρηματοδοτήσουν την ελληνική οικονομία, πρέπει πρωτίστως να επανέλθει η εμπιστοσύνη των Ελλήνων καταθετών στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα.
Ο επαναπατρισμός και η αύξηση των καταθέσεων στις ελληνικές τράπεζες, με βασικό κίνητρο ότι δεν θα υπόκεινται σε περιορισμούς κίνησης κεφαλαίων οι νέες καταθέσεις, θα μπορούσε να βοηθήσει σημαντικά στην επίτευξη αυτού του στόχου.
Επίσης, η διατήρηση της υφιστάμενης ευρωπαϊκής οδηγίας αναφορικά με την εγγύηση των καταθέσεων μέχρι €100.000 και ότι αυτή θα ισχύσει κατά γράμμα και χωρίς εξαιρέσεις (ακόμα και σε περίπτωση bail-in) όσο χρονικό διάστημα η Ελλάδα βρίσκεται στο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, θα συμβάλλει στην αύξηση της δημιουργίας συνθηκών εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα.
Τέλος, οι τράπεζες οφείλουν να επιδείξουν μεγαλύτερη κοινωνική ευθύνη μέσω της συνετής διαχείρισης των κόκκινων δανείων τους και να προβούν σε «γενναιόδωρες» αναδιαρθρώσεις των μη εξυπηρετούμενων στεγαστικών δανείων και μη εξυπηρετούμενων δανείων μικρομεσαίων βιώσιμων επιχειρήσεων (μείωση επιτοκίων, αύξηση περιόδου χάριτος, επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής, αλλά και με «κούρεμα» του αρχικού κεφαλαίου).
Ταυτόχρονα όμως, πρέπει να τους «επιτραπεί» άμεσα να προβούν σε πλειστηριασμούς ακινήτων και επιχειρήσεων των οποίων αποδεδειγμένα οι ιδιοκτήτες/κάτοχοι είναι «στρατηγικοί κακοπληρωτές» (strategic defaulters).
Αυτό το μέτρο θα ανακόψει την αυξητική πορεία των επισφαλειών τους και θα απελευθερώσει ρευστότητα στην πραγματική οικονομία.
www.bankingnews.gr
Αντίθετα, οι συνθήκες ανταγωνισμού έχουν διατηρηθεί κατά την εξεταζόμενη περίοδο.
Πρέπει να τονιστεί ότι το 2015 παρατηρήθηκε επιτάχυνση της απομόχλευσης, η οποία εστιάστηκε περισσότερο στις κατηγορίες των δανείων που σχετίζονται με υψηλότερο πιστωτικό κίνδυνο (π.χ. καταναλωτικά δάνεια), και λιγότερο στις κατηγορίες των στεγαστικών και επιχειρηματικών δανείων όπου οι τράπεζες επιχειρούν να διατηρήσουν τα δύο αυτά χαρτοφυλάκια.
Επιπροσθέτως, από την ανάλυση του δείγματος των εμπορικών τραπεζών παρατηρήθηκε ότι υπάρχει ένας μικρός αριθμός πιστωτικών ιδρυμάτων με μέσο όρο δανείων (ειδικότερα στεγαστικών και επιχειρηματικών) πολύ υψηλότερο από τις υπόλοιπες.
Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί ως ένδειξη ότι οι συγκεκριμένες τράπεζες έχουν αυξήσει σημαντικά το μερίδιο αγοράς τους στις δύο αυτές κατηγορίες δανείων κατά την εξεταζόμενη περίοδο και ανταγωνίζονται μεταξύ τους, χωρίς να απειλούνται ουσιαστικά από τις υπόλοιπες.
Σχετικά με την αγορά των καταναλωτικών δανείων, διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν περισσότερες τράπεζες με μεγαλύτερα μερίδια αγοράς.
Ακόμη, διαπιστώνεται ότι η σημαντική αύξηση της συγκέντρωσης που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια του 2013 στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα σχετίζεται θετικά με τον ανταγωνισμό, επειδή οι μη-αποδοτικές/μη-βιώσιμες τράπεζες απορροφήθηκαν (acquired) από τις αποδοτικές/ βιώσιμες τράπεζες.
Αν και το τραπεζικό σύστημα παραμένει «δέσμιο» των capital controls (από τον Ιούνιο 2015), αλλά και εξαρτημένο από την επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των επενδυτών στην ελληνική αγορά, η ύπαρξη τεσσάρων συστημικών τραπεζών, ως βασικών πυλώνων του τραπεζικού συστήματος, έχει μεν αυξήσει τη συγκέντρωση, πλην όμως δεν διαφαίνεται κάποια δυσμενής επίδραση στον ανταγωνισμό.
Είναι σημαντικό, επίσης, να επισημανθεί ότι, ενώ την περίοδο από τον Οκτώβριο του 2011 μέχρι και τον Δεκέμβριο του 2012 παρατηρήθηκε μείωση του περιθωρίου, το 2013 και τα τρία τρίμηνα του 2014 παρατηρήθηκε αύξησή του.
Μια ερμηνεία του γεγονότος αυτού είναι η συνεχιζόμενη πολιτική αποκλιμάκωση των επιτοκίων του ευρώ από την ΕΚΤ σε συνδυασμό με την αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος.
Από την άλλη πλευρά, τα επιτόκια χορηγήσεων παραμένουν σε υψηλά επίπεδα, κυρίως λόγω των επιτοκίων καταναλωτικών δανείων (με τον υψηλότερο πιστωτικό κίνδυνο και διαχειριστικό κόστος που εμφανίζει αυτή η κατηγορία του δανεισμού).
Παρ’ όλα αυτά, διαφαίνεται μια μικρή αποκλιμάκωση κατά το 4ο τρίμηνο του 2014 και το 1ο τρίμηνο του 2015, ενώ υπάρχει σταθεροποίηση το 2ο εξάμηνο του 2015.
Από τα εξεταζόμενα στοιχεία, διαπιστώνεται ότι η χρηματοδότηση των τραπεζών από πηγές του Ευρωσυστήματος (EKT και ΕLA) αυξήθηκε δραστικά το 1ο εξάμηνο του 2015, δεδομένου ότι εν μέσω σημαντικής εκροής καταθέσεων, η πρόσβαση στη διατραπεζική αγορά, τις χρηματαγορές και τις κεφαλαιαγορές ήταν πολύ περιορισμένη.
Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του 1ου εξαμήνου του 2015 η χρηματοδότηση από το ELA αυξήθηκε σημαντικά, καθώς η σημαντική καθυστέρηση στην επίτευξη συμβιβαστικής συμφωνίας μεταξύ των ελληνικών αρχών και των διεθνών πιστωτών για το δημοσιονομικό πρόγραμμα προσαρμογής επηρέασε δυσμενώς τη ρευστότητα των τραπεζών.
Ωστόσο, η επίτευξη συμφωνίας τον Ιούλιο του 2015, ύστερα και από την επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων, είχε ως αποτέλεσμα τη σταθεροποίηση του υπολοίπου των καταθέσεων με σχετικά μικρές εκροές.
Από την άλλη, οι εισροές ήταν περιορισμένες κατά τους θερινούς μήνες (Αύγουστο & Σεπτέμβριο 2015) λόγω της τουριστικής περιόδου, και τον Δεκέμβριο 2015 λόγω της επιτυχούς ανακεφαλαιοποίησης του ελληνικού τραπεζικού συστήματος.
Πρέπει να τονιστεί ότι η καθυστέρηση στην αξιολόγηση του ελληνικού προγράμματος από τους διεθνείς πιστωτές θεωρείται αποτρεπτικό στοιχείο για μια άμεση και πιο σταθερή εισροή καταθέσεων.
Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, ότι η ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος, που ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2015, δημιούργησε ένα σημαντικό, υψηλής ποιότητας, κεφαλαιακό απόθεμα για τις ελληνικές τράπεζες, το οποίο επέτρεψε στο τραπεζικό σύστημα να θωρακιστεί περαιτέρω από τις επιπτώσεις του δυσμενούς μακροοικονομικού περιβάλλοντος και του υψηλού ποσοστού των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Επιπλέον, οι υψηλοί δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας είναι απαραίτητοι για τη διατήρηση της παροχής ρευστότητας μέσω του Ευρωσυστήματος.
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας, καθώς και η επίτευξη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, προϋποθέτει ένα υγιές, λειτουργικό και βιώσιμο τραπεζικό σύστημα.
Σε καμιά χώρα του κόσμου δεν έχει παρατηρηθεί βιώσιμη ανάπτυξη αν δεν «λειτουργεί» το χρηματοπιστωτικό σύστημα, που βασικός ρόλος του είναι η διοχέτευση ρευστότητας από αυτούς που διαθέτουν απόθεμα (καταθέτες και επενδυτές) στην πραγματική οικονομία που έχει έλλειμμα (επιχειρήσεις και νοικοκυριά) μέσω της αύξησης των πιστώσεων.
Για να μπορέσουν, όμως, τα πιστωτικά ιδρύματα να χρηματοδοτήσουν την ελληνική οικονομία, πρέπει πρωτίστως να επανέλθει η εμπιστοσύνη των Ελλήνων καταθετών στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα.
Ο επαναπατρισμός και η αύξηση των καταθέσεων στις ελληνικές τράπεζες, με βασικό κίνητρο ότι δεν θα υπόκεινται σε περιορισμούς κίνησης κεφαλαίων οι νέες καταθέσεις, θα μπορούσε να βοηθήσει σημαντικά στην επίτευξη αυτού του στόχου.
Επίσης, η διατήρηση της υφιστάμενης ευρωπαϊκής οδηγίας αναφορικά με την εγγύηση των καταθέσεων μέχρι €100.000 και ότι αυτή θα ισχύσει κατά γράμμα και χωρίς εξαιρέσεις (ακόμα και σε περίπτωση bail-in) όσο χρονικό διάστημα η Ελλάδα βρίσκεται στο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, θα συμβάλλει στην αύξηση της δημιουργίας συνθηκών εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα.
Τέλος, οι τράπεζες οφείλουν να επιδείξουν μεγαλύτερη κοινωνική ευθύνη μέσω της συνετής διαχείρισης των κόκκινων δανείων τους και να προβούν σε «γενναιόδωρες» αναδιαρθρώσεις των μη εξυπηρετούμενων στεγαστικών δανείων και μη εξυπηρετούμενων δανείων μικρομεσαίων βιώσιμων επιχειρήσεων (μείωση επιτοκίων, αύξηση περιόδου χάριτος, επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής, αλλά και με «κούρεμα» του αρχικού κεφαλαίου).
Ταυτόχρονα όμως, πρέπει να τους «επιτραπεί» άμεσα να προβούν σε πλειστηριασμούς ακινήτων και επιχειρήσεων των οποίων αποδεδειγμένα οι ιδιοκτήτες/κάτοχοι είναι «στρατηγικοί κακοπληρωτές» (strategic defaulters).
Αυτό το μέτρο θα ανακόψει την αυξητική πορεία των επισφαλειών τους και θα απελευθερώσει ρευστότητα στην πραγματική οικονομία.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών