Η πολύπλοκη γεωπολιτική σκακιέρα στην Μέση Ανατολή και η αδιέξοδη στρατηγική των ΗΠΑ

Το Ιράν είναι ένα αίνιγμα για τους περισσότερους Αμερικανούς πολιτικούς.
Η ιρανική εξωτερική και αμυντική πολιτική, σύμφωνα με τον Kenneth Katzman, είναι «προϊόντα επικαλυπτόμενα, και μερικές φορές έχουν αντιφατικά κίνητρα».
Το βασικό ερώτημα είναι εάν το Ιράν είναι ένα επεκτατικό, θεοκρατικό, σιιτικό  κράτος ή ένα ορθολογικό αμυντικό προπύργιο με περιορισμένες περιφερειακές φιλοδοξίες.
Ενώ το Ιράν είναι ένα κομμάτι και των δύο, θεωρείται γενικά πιο αμυντικό και σίγουρα όχι στρατηγική ή υπαρξιακή απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο ρόλος του Ιράν στην περιοχή δεν είναι εντελώς αρνητικός.
Ιδιαίτερα στην περίπτωση του Ιράκ, το Ιράν και οι Ηνωμένες Πολιτείες βρέθηκαν πρόσφατα στην ίδια πλευρά.
Και τα δύο κράτη αντιτάχθηκαν στο Ισλαμικό Κράτος.
Οι Μονάδες Λαϊκής Κινητοποίησης του Ιράκ, που είναι σε μεγάλο βαθμό δίκτυο ιρακινών πολιτοφυλακών, ήταν κρίσιμης σημασίας για την παύση της επέκτασης του ISIS και στη συνέχεια για την καταπολέμησή του.
Αυτές οι πολιτοφυλακές απολάμβαναν σημαντική υποστήριξη από το Ιράν, χωρίς να βρεθούν υπό την ιρανική επιρροή.
Το Ιράν και οι Ηνωμένες Πολιτείες επίσης αντιτάχθηκαν στο δημοψήφισμα για ανεξαρτησία στο ιρακινό Κουρδιστάν και στην απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία.
Υπάρχουν επίσης όρια για την απειλή που θέτει το Ιράν σε ζωτικά συμφέροντα των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή.
Χάρη στην πυρηνική συμφωνία του 2016, η προοπτική κατασκευής ενός ιρανικού πυρηνικού όπλου έχει καθυστερήσει για αρκετά χρόνια.
 Το Ιράν θα πρέπει είτε να αναπτύξει συγκεκαλυμμένες εγκαταστάσεις για την προώθηση του πυρηνικού του προγράμματος ή να απομακρύνει τους επιθεωρητές του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας, μια πράξη που θα απομόνωνε την Τεχεράνη διπλωματικά.

Υπερεκτίμηση της δύναμης του Ιράν

H συμβατική στρατιωτική δύναμη του Ιράν είναι στην πραγματικότητα αρκετά περιορισμένη, ειδικά σε σύγκριση με αυτή των ΗΠΑ.
Προκειμένου να επιτευχθεί ο έλεγχος των βασικών πετρελαϊκών περιοχών στο δυτικό άκρο του Περσικού Κόλπου, το Ιράν θα έπρεπε να εισβάλει στο ίδιο ανοιχτό έδαφος της ερήμου, όπου η αμερικανική αεροπορική δύναμη και οι στρατιωτικές δυνάμεις συνέτριψαν το στρατό του Saddam Hussein το 1991.
Ωστόσο πριν αντιπαρατεθεί στρατιωτικά με τις ΗΠΑ το Ιράν, θα πρέπει να νικήσει τις στρατιωτικές δυνάμεις άλλων αραβικών κρατών , οι οποίοι απολαμβάνουν καλύτερο εξοπλισμό από το Ιράν και είναι πιο ικανοί από τις δυνάμεις που το Ιράκ ισοπέδωσε στο Κουβέιτ.
Ο στρατός του Ιράν δεν έχει «οικοδομηθεί» για να εμπλακεί σε επεκτατικές επιθέσεις, αλλά για να υπερασπιστεί τα σύνορα της χώρας, μέσω ενός «μωσαϊκού» ανεξάρτητων στρατιωτικών ομάδων σε ολόκληρη τη χώρα.
Η απειλή του Ιράν για διακοπή της ροής του πετρελαίου του από τον Περσικό Κόλπο  είναι επίσης υπερβολική.
Για να σταματήσουν οι μεταφορές πετρελαίου, το Ιράν θα έπρεπε να αναπτύξει μεγάλο αριθμό θαλάσσιων ναρκών, να αναπτύξει εκατοντάδες ταχύπλοα σκάφη και τοποθετήσει επίσης δεκάδες εκτοξευτήρες πυραύλων.
Στρατηγικά, ο παγκόσμιος οικονομικός αντίκτυπος του αποκλεισμού της ροής πετρελαίου θα απομόνωνε το Ιράν, ένα πολύ αρνητικό αποτέλεσμα που οι ιρανοί υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής θα πρέπει να λάβουν υπόψή τους.
Έτσι, υπάρχουν πολλοί λόγοι να εικάσει κανείς ότι η δράση του Ιράν στο Στενό του Ορμούζ θα εστιασθεί περισσότερο στην παρενόχληση παρά στην επίτευξη μόνιμης διακοπής της ροής πετρελαίου.
Και μια εκστρατεία παρενόχλησης, αν και θα αυξήσει τις τιμές του πετρελαίου, θα επιτρέψει να περνάει πολύ πετρέλαιο, περιορίζοντας τις επιπτώσεις στην οικονομία των ΗΠΑ.
Ακόμη και η υποστήριξή του Ιράν στην τρομοκρατία, έχει ένα μέτρο προβλεψιμότητας.
Οι τρομοκρατικές επιθέσεις του Ιράν συχνά ήταν απαντήσεις σε επιθέσεις από άλλους.
Για παράδειγμα, μεταξύ του 2010 και του 2012, το Ιράν αντιμετώπισε ένα κύμα δολοφονιών πυρηνικών επιστημόνων του και κυβερνοεπιθέσεων  κατά ιρανικών εγκαταστάσεων φυγοκέντρησης.
Ο βομβαρδισμός του 1992 της ισραηλινής πρεσβείας στην Αργεντινή ήρθε ένα μήνα μετά την ισραηλινή αεροπορική επιδρομή που σκότωσε τον ηγέτη της Χεζμπολάχ.
Οι τρομοκράτες δήλωσαν ρητά ότι η δράση τους ήταν μια απάντηση σε αυτή τη δολοφονία.
Αυτό φυσικά δεν μπορεί να δικαιολογήσει μια τέτοια δραστηριότητα, αλλά μάλλον τονίζει ότι υπάρχουν δύο πλευρές σε κάθε, ιστορία.

Το Ιράν και τους γείτονές του

Η υποστήριξη του Ιράν προς τη Συρία επέτεινε την περιφερειακή απομόνωση της Τεχεράνης.
Η αποστολή Σιιτών πολιτοφυλακών για την υποστήριξη ενός μη-σουνιτικού καθεστώτος στον βίαιο πόλεμο εναντίον μιας εν πολλοίς σουνιτικής αντιπολίτευσης έχει οδηγήσει τους σουνίτες εναντίον του Ιράν.
Ενώ η Δύση ευνοεί τον σημερινό πρόεδρο του Ιράν, Hassan Rouhani, πολύ περισσότερο από τον προκάτοχό του, τον Mahmoud Ahmadinejad, ο πόλεμος της Συρίας οδήγησε σε αντίστροφα αποτελέσματα για τον πρόεδρο του Ιράν στον αραβικό κόσμο.
Ο καλύτερος πληρεξούσιος του Ιράν, η Χεζμπολάχ, είχε μια παρόμοια εμπειρία, καθώς από τη μεγάλη λαϊκή υποστήριξη που απολάμβανε μετά τον πόλεμο με το Ισραήλ το 2006, έφτασε στην αυξανόμενη απομόνωση καθώς εμπλέκεται στη Συρία.
Παράλληλα, το Ιράν μπόρεσε να συνεργαστεί επιτυχώς με τη Ρωσία, ιδιαίτερα στη Συρία.
Λαμβάνοντας υπόψη τις έντονες εθνικιστικές τάσεις του Ιράν - συμπεριλαμβανομένου ενός συντάγματος που απαγορεύει την εγκατάσταση οποιασδήποτε ξένης στρατιωτικής βάσης στο έδαφός του - αξίζει να σημειωθεί ότι το Ιράν έχει επιτρέψει σε ρωσικά αεροσκάφη και πυραύλους cruise να πετάξουν στον εναέριο χώρο του στο δρόμο τους προς τη Συρία και να επιτρέψουν προσωρινά στα ρωσικά βομβαρδιστικά να σταθμεύουν σε αεροπορική βάση στο δυτικό Ιράν για επιχειρήσεις στη Συρία.
Η συμφωνία αυτή είχε «ζωή» μόλις μια εβδομάδα εξαιτίας της απογοήτευσης του Ιράν, επειδή η Ρωσία της έδωσε μεγάλη δημοσιότητα.
Η Ρωσία πώλησε επίσης στο Ιράν το αντιπυραυλικό σύστημα S-300, ένα σχετικά προηγμένο σύστημα που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε επίθεση των ΗΠΑ ή του Ισραήλ στο Ιράν.
Ωστόσο, η σχέση Ιράν-Ρωσίας έχει πολλές πολυπλοκότητες.
Περίπου μια δεκαετία που πέρασε μεταξύ της πώλησης από την Ρωσία του Ιράν του S-300 και του συστήματος που παραδόθηκε και άρχισε να λειτουργεί, εν μέρει λόγω μιας ρωσικής απόφασης για παρακράτηση του οπλικού συστήματος.
Η Ρωσία έχει από καιρό μια φιλική σχέση με τους Κούρδους και ανταποκρίθηκε αμφίβολα στο δημοψήφισμα ανεξαρτησίας του Ιράκ, και την υποστήριξη των ιρακινών στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά των Κούρδων.
Ο πετρελαϊκός γίγαντας της Ρωσίας, η Rosneft, μια σταθερή πλειοψηφία που ανήκει στη ρωσική κυβέρνηση, έδωσε στους Κούρδους σημαντική οικονομική υποστήριξη και επέκτεινε τη θέση τους στο Κουρδιστάν, ακόμη και στο ύψος της κρίσης με τη Βαγδάτη.
Στη Συρία, η Ρωσία ευνοεί ένα ισχυρό κεντρικό συριακό κράτος και το Ιράν ευνοεί έναν άλλο «Λίβανο», με τοπικούς πληρεξούσιους πιστούς στην Τεχεράνη και όχι στη Δαμασκό.
Η Ρωσία φοβάται ένα σουνιτικό τζιχάντ και εύλογα μπορεί να αναμένει ότι η ιρανική τάση για  θρησκευτικές συγκρούσεις θα ενίσχυε έναν τέτοιο τζιχάντ στη Συρία. Επιπλέον, η Ρωσία προσπάθησε μερικές φορές να περιορίσει την ιρανική επιρροή σε βασικούς τομείς της Συρίας και έχει στενή σχέση με τον μεγάλο αντίπαλο του Ιράν, το Ισραήλ.
Η επιρροή του Ιράν στο Ιράκ, στη Συρία και στον Λίβανο είναι σαφώς μεγαλύτερη από ό, τι πριν από τον πόλεμο στο Ιράκ και την Αραβική Άνοιξη.
Αυτό ήταν το τελικό αποτέλεσμα της εισβολής των ΗΠΑ στο Ιράκ και θα έπρεπε να σταματήσουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πριν επαναλάβουν την ανόητη κατάσταση στο Ιράν.
Το Ιράν έχει μεγαλύτερη ικανότητα να διαμορφώνει γεγονότα στη Συρία, χάρη στην αυξανόμενη αδυναμία του, και στο Λίβανο, χάρη στις πολυετείς διαιρέσεις του.
Η βασική ερώτηση για τα συμφέροντα των ΗΠΑ είναι εάν θα οδηγήσει στην ιρανική κυριαρχία της περιοχής - και συγκεκριμένα στις εξαγωγές πετρελαίου από τον Περσικό Κόλπο.
Μεσοπρόθεσμα, το Ιράκ και η Συρία είναι απίθανο να είναι μεγάλα περιουσιακά στοιχεία για το Ιράν, καθώς και τα δύο κράτη έχουν καταστραφεί, διαιρεθεί και αποσταθεροποιηθεί από τον πόλεμο.
Ειδικότερα, για τη Συρία θα χρειαστεί τεράστια ανασυγκρότηση, προκειμένου να αποτελέσει πηγή δύναμης για όσους την ελέγχουν.
Οι εξουσιοδοτημένες δυνάμεις και οι στρατιώτες του εξωτερικού που έχει χρησιμοποιήσει το Ιράν για την επέκταση της περιφερειακής επιρροής του δεν είναι πιθανό να είναι αποτελεσματικές στη διακυβέρνηση, ιδιαίτερα με τον συνεκτικό και επαγγελματικό τρόπο που θα συμβάλει στη συμφιλίωση.
Επιπλέον, δεδομένων των εθνοτικών και θρησκευτικών διαιρέσεων στο Ιράκ και τη Συρία, οι τοπικές δυνάμεις θα βρουν πολλούς πιθανούς εταίρους, καθώς επιδιώκουν να αυξήσουν το κόστος της ιρανικής κυριαρχίας στην περιοχή.
Έτσι, είναι πιθανό οι σύμμαχοι των ΗΠΑ στην περιοχή να ενδυναμώσουν τις ριζοσπαστικές τζιχάντιστικές ομάδες στις προσπάθειές τους να «χτίσουν» αντίσταση στο Ιράν ή να προκαλέσουν άθελά μια περιφερειακή σύγκρουση ενώ προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το Ιράν.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών, η ομάδα του Trump, της οποίας ηγούνταν  προφανώς, ο John Bolton, οδήγησε τις Ηνωμένες Πολιτείες στο χείλος του πολέμου προκαλώντας τους ανασφαλείς ηγέτες του Ιράν.
Οι εκ νέου επιβληθείσες κυρώσεις από τις ΗΠΑ στο Ιράν βλάπτουν τους ανθρώπους περισσότερο από ότι βλάπτουν τις κυβερνητικές ελίτ του Ιράν και χρησιμεύουν κυρίως για να οδηγήσουν το λαό στην αγκαλιά των εθνικιστών μουλάδων.
Στη συνέχεια, οι Ηνωμένες Πολιτείες κήρυξαν μια επίσημη μερίδα του στρατού του Ιράν - το Σώμα των Φρουρών της Επανάστασης (IRGC) - τρομοκρατική οργάνωση. Αυτή η άσκοπη και παράλογη απόφαση ώθησε την Τεχεράνη να κηρύξει την  στρατιωτική διοίκηση των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, USCENTCOM, ως  τρομοκρατική οργάνωση.
Η απάντηση του Trump σε αυτές τις προκλήσεις έχει φέρει τις Ηνωμένες Πολιτείες στην άκρη του πολέμου - κάτι που ο Bolton από καιρό επιθυμούσε.
Όταν έλαβαν χώρα διάφορες επιθέσεις σε πετρελαιοφόρα στον Περσικό Κόλπο, ο πρόεδρος Trump αμέσως (με ελάχιστες αποδείξεις) κατηγόρησε το Ιράν.
Στη συνέχεια, όταν το Ιράν κατέρριψε ένα μη αμερικανικό Drone στον Κόλπο, ο Trump ισχυρίστηκε ότι έφτασε μόλις δέκα λεπτά πριν από το βομβαρδισμό του Ιράν, πριν υπαναχωρήσει.
Ωστόσο, δεν απέκλεισε τη μελλοντική χρήση στρατιωτικής δύναμης ενάντια στην Τεχεράνη και, καθώς το Ιράν δηλώνει τώρα την πρόθεσή του να εμπλουτίσει περισσότερο ουράνιο από ό, τι επέτρεπε η συμφωνία.

Έξοδος και απεμπλοκή

Για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν εμπλακεί αρκετά στη Μέση Ανατολή.
Ωστόσο, με την παρέμβαση του Περσικού Κόλπου το 1991, οι ΗΠΑ μετατοπίστηκαν  σε ενεργό, παρεμβατικό (ακόμη και ηγεμονικό) ρόλο.
Με τη βοήθεια μιας μεγάλης στρατιωτικής παρουσίας τους σε ολόκληρη την περιοχή του Κόλπου, οι Ηνωμένες Πολιτείες επιχείρησαν να διαχειριστούν ενεργά την ασφάλεια της Μέσης Ανατολής.
Αυτή η νέα στρατηγική έχει οδηγήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες σε συνεχείς συγκρούσεις, από την επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων στο Ιράκ, στην ανατροπή του Saddam Hussein, στην επιβολή κυρώσεων στο Ιράκ, μετέπειτα σε προσπάθειες σταθεροποίησης του Ιράκ, καταπολέμηση του ISIS στη Συρία και απομόνωσης του Ιράν.
Θα πρέπει γενικά να περιμένουμε από τους γείτονες του Ιράν να ανταποκριθούν στις πιέσεις του Ιράν με αντίσταση και όχι συναίνεση.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν χρειάζεται να παίξουν κανένα ρόλο στην περιοχή. Πράγματι, μια πολιτική μη παρέμβασης εκ μέρους των Ηνωμένων Πολιτειών θα τους παρείχε ισχυρότερα κίνητρα για να συνεργαστούν με τους γείτονες – αντιπάλους του Ιράν.
Αντίστροφα, η αυξημένη υποστήριξη των ΗΠΑ για τους γείτονες του Ιράν ενάντια στο Ιράν μπορεί να οδηγήσει σε λιγότερη συνεργασία μεταξύ τους και μεγαλύτερη εξάρτηση από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η πρόσφατη κρίση του Κατάρ, η οποία ξέσπασε ημέρες μετά από μια αμετάβλητη δήλωση υποστήριξης της Σαουδικής Αραβίας από τις ΗΠΑ, υπογραμμίζει τον κίνδυνο ότι η ισχυρότερη στήριξη των ΗΠΑ μπορεί να καταστείλει την περιφερειακή συνεργασία.
Πρέπει να δοθεί στο Ιράν αρκετός χώρος αναπνοής και διαβεβαίωση ασφάλειας.
Μια αμερικανική δέσμευση να μην υπάρξει επιχείρηση αλλαγής καθεστώτος στην Τεχεράνη θα ήταν μια καλή αρχή.
Ας θυμηθούμε ότι τα θέματα στον Περσικό Κόλπο, στον Αραβικό κόσμο και στην Κεντρική Ασία είναι ζωτικά στρατηγικά συμφέροντα και ενδεχομένως υπαρξιακές απειλές για την Ισλαμική Δημοκρατία.
Ο πρόεδρος Trump πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ακόμη και η απώλεια ενός drone, oi πιθανές επιθέσεις σε ξένα πετρελαιοφόρα ακόμα και αν αυτό είναι αλήθεια - δεν πρέπει να οδηγήσουν σε πολεμική σύρραξη.
Ήρθε η ώρα, να επιτύχει συμφωνία με το Ιράν.

Αποφυγή καταστροφής ή αποσταθεροποίησης

Δεδομένου του χάους που ακολούθησε την αλλαγή καθεστώτος στο Ιράκ και τη Λιβύη, η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν θα πρέπει να επιδιώξει την αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν και θα πρέπει απλώς να αποχωρήσει από τη Μέση Ανατολή.
Δεν πρέπει να διεξάγει πόλεμο με το Ιράν.
Μια εισβολή στο Ιράν θα αποτελούσε στρατιωτική και διπλωματική καταστροφή. Αντ 'αυτού, οι ΗΠΑ θα πρέπει να προσφέρουν στο Ιράν μια πορεία προς καλύτερες σχέσεις, ακόμη και στο σημερινό της καθεστώς.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να αποδεχθούν τον κόσμο και την περιοχή όπως είναι, όχι όπως θα ήθελαν να είναι.
Αυτό απαιτεί την κατανόηση δύο δυσάρεστων αληθειών.
Την άποψη της Τεχεράνης ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν συχνά στο ρόλο του  επιτιθέμενου στις διμερείς σχέσεις και επιπλέον ότι το Ιράν δεν είναι το «τέρας» που θεωρούν πολλά «γεράκια» στην Ουάσιγκτον.
Το Ιράν είναι περίπλοκο και δεν υπάρχουν απλές λύσεις.
Το αγαπημένο πολιτικό «εργαλείο» των ΗΠΑ, ο στρατό τους, έχει τη μικρότερη αποτελεσματικότητα στην παρούσα κατάσταση.
Κάθε πρόεδρος από τον Jimmy Carter έως τον Barack Obama  και τον Donald Trump αρνήθηκε να αποσύρει τις στρατιωτικές επιλογές των ΗΠΑ «από το τραπέζι», αλλά αυτό ακριβώς απαιτεί η σύνεση.

kondylopoulos@yahoo.com
www.bankingnews.gr