Τα ελλείμματα είναι μέρος της οικονομικής κουλτούρας και σχεδόν αντιμετωπίζονταν ως πεπρωμένο
Η οικονομική κατάρρευση του 2010, τα μνημόνια που ακολούθησαν, οι μεγάλες θυσίες των απλών πολιτών μέσω της εσωτερικής υποτίμησης που χρησιμοποιήθηκε ως μέθοδος επιστροφής στην οικονομική ορθοδοξία, η υγειονομική και η ενεργειακή κρίση έχουν επί μια περίπου 15ετια κουράσει και εξουθενώσει τους απλούς πολίτες.
Κυρίως δε, ερωτήματα τύπου, ποτέ θα τελειώσει αυτή η παρατεταμένη κρίση και μέχρι ποτέ τα κάθε είδους επιδόματα θα καλύπτουν ευκαιριακά ορισμένες από τις ανάγκες των σκληρά φορολογούμενων πολιτών δεν είναι εύκολο να απαντηθούν.
O στόχος της εξάλειψης των δίδυμων ελληνικών ελλειμμάτων (δημοσιονομικού –εξωτερικού) που χρονικά ταυτίζεται με την έναρξη των μνημονίων ήταν σαφέστατα παράμετρος ιστορικού χαρακτήρα εάν εξετάσουμε την διαχρονική ελλειμματικότητα τους η οποία εν πολλοίς είχε τα χαρακτηριστικά διαρθρωτικών προβλημάτων.
Ως λογιστική ταυτότητα το έλλειμμα του εξωτερικού ισοζυγίου συμπίπτει με το άθροισμα των ελλειμμάτων του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας.
Στην βάση αυτή η επίτευξη πλεονάσματος στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (ΙΤΣ) έδειχνε ότι η Ελλάδα γύριζε σελίδα και μάλιστα με τρόπο που προσέλκυε τον σεβασμό της παγκόσμιας κοινότητας παρά το γεγονός ότι κατά βάση οφείλονταν στην μείωση της εσωτερικής ζήτησης και άρα των εισαγωγών.
Από το αρνητικό ορόσημο του 2008 όταν το έλλειμμα του ΙΤΣ έφτασε στα επίπεδα ρεκόρ του -14,3 % του ΑΕΠ και στα 34,9 δις €, το πλεόνασμα των 1,24 δις € του 2013 σηματοδοτούσε την έναρξη μιας νέας εποχής.
Μιας εποχής που πριν λίγα χρόνια φάνταζε εκτός των δεδομένων συμπεριφοράς των ελληνικών οικονομικών μονάδων.
Τα ελλείμματα ήταν μέρος της οικονομικής κουλτούρας και σχεδόν αντιμετωπίζονταν ως πεπρωμένο.
Αυτό έδειχνε ότι αλλάζει έστω και με τον τρόπο που γίνονταν.
Ισχυριζόμαστε ότι έδειχνε αφού η διατήρηση των πλεονασμάτων και κυρίως η μεγέθυνση τους περνούσε μέσα από διαρθρωτικές μεταβολές που ξεκινούσαν από την παραγωγικότητα και το επενδυτικό περιβάλλον και έφταναν μέχρι την νοοτροπία.
Θέμα νοοτροπίας
Διότι το μεγαλύτερο πρόβλημα στην διαδικασία μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας είναι η νοοτροπία μας.
Νοοτροπία ήσσονος προσπάθειας και ανάδειξης του δικαιώματος ενίσχυσης του εισοδήματος από μεταβιβάσεις, επιδοτήσεις, επιχορηγήσεις και διάφορες πρακτικές τεχνικής ευημερίας.
Ακόμη και το 2013 την χρονιά περάσματος από την διαχρονική ελλειμματικότητα στα πλεονάσματα μια σημαντική παράμετρος στήριξης των εισοδημάτων προήλθε από το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών μεταβιβάσεων, που αφορούσε καθαρές εισροές από την Ευρωπαϊκή Ένωση και που 8πλασιάσθηκαν σε σχέση με το 2011 στα 4,5 δις € από τα 561 εκατ. €.
Αυτός ίσως ήταν και ένας από τους λόγους που παρά την ύφεση τα επίπεδα των εισαγωγών αγαθών παρέμεναν στα 22,2 δις € την διετία 2012-13.
Το άσχημο για την ελληνική οικονομία ήταν ότι ενώ είχαμε μπει σε περιόδους πλεονασμάτων επήλθε η πολιτική μεταβολή του 2015 με την άνοδο στην εξουσία των απίθανων αριστερών και την υιοθέτηση ακραίων επιλογών, παλινωδιών και αμφιταλαντεύσεων υψηλού ρίσκου και χαμηλής αποτελεσματικότητας.
Τοξικοί, διχαστικοί και νάρκισσοι πολιτικοί συμπλήρωναν ένα ιδιαίτερο αντιαναπτυξιακό περιβάλλον.
Το πρόβλημα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών
H μελλοντική πορεία του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και γενικότερα η πορεία της ελληνικής οικονομίας θα εξαρτηθεί από την εγχώρια παραγωγή και το πώς αυτή θα μπορέσει να υποκαταστήσει την ζήτηση εισαγόμενων προϊόντων παράλληλα με την άνοδο και την διατήρηση των εξαγωγών σε υψηλά επίπεδα.
Η υιοθέτηση του εύκολου δρόμου που φυσικά συντηρούνταν από την υψηλή ζήτηση καθόλη την διάρκεια που ακολούθησε την υιοθέτηση του Ευρώ δεν μπορεί να συνεχιστεί.
Η επιλογή της ήσσονος προσπάθειας αφού αυτή έδινε ευκαιρίες εύκολου κέρδους δεν μπορεί πλέον να αποτελεί υπόβαθρο ανάπτυξης.
Μέχρι και την κρίση τα επιχειρηματικά εγχειρήματα στην Ελλάδα χαρακτηρίζονταν από ρηχότητα καθώς τα περισσότερα ( 51,3%) αφορούσαν δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών ή υπηρεσιών στο τελικό καταναλωτή με καταστήματα λιανικού εμπορίου, χονδρικού εμπορίου,εστιατόρια και καφετέριες.
Και αυτό όταν στην υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση ανάλογες ρηχές δραστηριότητες δεν ξεπερνούσαν το 35%.
Δεν είναι επομένως τυχαίο που το εξωτερικό έλλειμμα από τα επίπεδα των 10,5 δις € του 2004 έφτασε το 2008 στα επίπεδα των 34,9 δις €. Έφτασε σε επίπεδα ρεκόρ διότι η παραγωγή θεωρήθηκε διαδικασία χαμηλής κερδοφορίας ενώ η ενασχόληση με τελικά εισαγόμενα προϊόντα ή υπηρεσίες υψηλότατης και χωρίς κανένα ρίσκο κερδοφορίας.
Το εντυπωσιακό είναι ότι ακόμα και σήμερα που οι ρηχές επιχειρήσεις κλείνουν η μια μετά την άλλη δεν υπάρχει στροφή προς την πραγματική παράγωγη αλλά προς ρηχές επιχειρήσεις προϊόντων υψηλής ζήτησης (πχ pet shop, καφετερίες, έτοιμο φαγητό ).
Αυτό είχαμε στο μυαλό μας όταν προαναφέραμε ότι η επιστροφή στα πλεονάσματα της περιόδου 2012-2013 περνά μέσα από διαρθρωτικές μεταβολές που φθάνουν μέχρι την νοοτροπία μας.
Η νοοτροπία επομένως θα κρίνει το μέλλον και κυρίως αυτή που μέχρι σήμερα θεωρεί την παραγωγή ως διαδικασία χαμηλής υποστάθμης, ως κάτι που πρέπει να γίνεται από άλλους.
Ο καταλύτης του τουρισμού
Εάν αυτό δεν αλλάξει τότε θα είμαστε αναγκασμένοι να ζούμε σε περιβάλλον ελλειμμάτων με ότι αρνητικό αυτό επισύρει, ευελπιστώντας να μην αλλάξει τίποτα στο ισοζύγιο πλεονασμάτων και δει στον τομέα του τουρισμού.
Όμως ακόμη και η ‘μονοκαλλιέργεια’ του τουρισμού, την οποία έχουμε θεοποιήσει πολλοί ξεχνούν ότι το συντριπτικό τμήμα των εσόδων φεύγει στο εξωτερικό διότι απλά η ελληνική παραγωγική ικανότητα δεν μπορεί να στηρίξει ούτε αυτό το προϊόν.
Το 75% των τουριστικών εσόδων κατευθύνεται σε εισαγωγές για την στήριξη των υπηρεσιών που παράγει ο τουρισμός, άρα η συνεισφορά του στην ελληνική οικονομία είναι μικρή παρά τους υψηλούς τζίρους και τις πολλές αφίξεις τουριστών.
TO ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ
ΕΤΟΣ ΔΙΣ €
2015 -1,4
2016 -3
2017 -3,4
2018 -5,2
2019 -2,7
2020 -10,9
2021 -12,2
2022 -21,3
2023 -13,9
Φυσικά για να μην υπάρξουν ψευδαισθήσεις η εξάλειψη των εξωτερικών ελλειμμάτων οφείλονταν στη ύφεση, στην μείωση της ζήτησης, της κατανάλωσης και των εισαγωγών κατά τα 2/3 και κατά 1/3 από την μείωση των τόκων εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους.
Πλέον εκείνο που απαιτείται είναι η παραγωγή η οποία θα αποτελεί εφεξής το μεγάλο εθνικό μας στοίχημα και φυσικά το κατά πόσο θα ξεπεράσουμε τις νοοτροπίες –βαρίδια του παρελθόντος.
Όμως οι ψευδαισθήσεις τείνουν να γίνουν μέρος της πραγματικότητας, μιας και αρκετοί στρέφονται προς τον παράγοντα τύχη και μέσω του τζόγου αντλούν αισιοδοξία για το μέλλον.
Θεωρούν πιο πιθανό το ακατόρθωτο μέσω του τζόγου παρά το πιθανό μέσω της αλλαγής νοοτροπίας και παραγωγικού μοντέλου.
Ο τζίρος του τζόγου για το 2023 ήταν της τάξεως των 36 δις € κάτι που σημαίνει ότι έφθανε το 15% του ΑΕΠ, έναντι 29,2 δις € του 2022.
Για το τρέχον έτος τα στοιχεία του εννιαμήνου στο ύψος των 11,3 δις € δείχνουν ότι η ψευδαίσθηση δεν αποτελεί μια ευκαιριακή κατάσταση αλλά τάση με διαχρονικότητα.
Λέκκας Σαράντος
Οικονομολόγος
www.bankingnews.gr
Κυρίως δε, ερωτήματα τύπου, ποτέ θα τελειώσει αυτή η παρατεταμένη κρίση και μέχρι ποτέ τα κάθε είδους επιδόματα θα καλύπτουν ευκαιριακά ορισμένες από τις ανάγκες των σκληρά φορολογούμενων πολιτών δεν είναι εύκολο να απαντηθούν.
O στόχος της εξάλειψης των δίδυμων ελληνικών ελλειμμάτων (δημοσιονομικού –εξωτερικού) που χρονικά ταυτίζεται με την έναρξη των μνημονίων ήταν σαφέστατα παράμετρος ιστορικού χαρακτήρα εάν εξετάσουμε την διαχρονική ελλειμματικότητα τους η οποία εν πολλοίς είχε τα χαρακτηριστικά διαρθρωτικών προβλημάτων.
Ως λογιστική ταυτότητα το έλλειμμα του εξωτερικού ισοζυγίου συμπίπτει με το άθροισμα των ελλειμμάτων του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας.
Στην βάση αυτή η επίτευξη πλεονάσματος στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (ΙΤΣ) έδειχνε ότι η Ελλάδα γύριζε σελίδα και μάλιστα με τρόπο που προσέλκυε τον σεβασμό της παγκόσμιας κοινότητας παρά το γεγονός ότι κατά βάση οφείλονταν στην μείωση της εσωτερικής ζήτησης και άρα των εισαγωγών.
Από το αρνητικό ορόσημο του 2008 όταν το έλλειμμα του ΙΤΣ έφτασε στα επίπεδα ρεκόρ του -14,3 % του ΑΕΠ και στα 34,9 δις €, το πλεόνασμα των 1,24 δις € του 2013 σηματοδοτούσε την έναρξη μιας νέας εποχής.
Μιας εποχής που πριν λίγα χρόνια φάνταζε εκτός των δεδομένων συμπεριφοράς των ελληνικών οικονομικών μονάδων.
Τα ελλείμματα ήταν μέρος της οικονομικής κουλτούρας και σχεδόν αντιμετωπίζονταν ως πεπρωμένο.
Αυτό έδειχνε ότι αλλάζει έστω και με τον τρόπο που γίνονταν.
Ισχυριζόμαστε ότι έδειχνε αφού η διατήρηση των πλεονασμάτων και κυρίως η μεγέθυνση τους περνούσε μέσα από διαρθρωτικές μεταβολές που ξεκινούσαν από την παραγωγικότητα και το επενδυτικό περιβάλλον και έφταναν μέχρι την νοοτροπία.
Θέμα νοοτροπίας
Διότι το μεγαλύτερο πρόβλημα στην διαδικασία μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας είναι η νοοτροπία μας.
Νοοτροπία ήσσονος προσπάθειας και ανάδειξης του δικαιώματος ενίσχυσης του εισοδήματος από μεταβιβάσεις, επιδοτήσεις, επιχορηγήσεις και διάφορες πρακτικές τεχνικής ευημερίας.
Ακόμη και το 2013 την χρονιά περάσματος από την διαχρονική ελλειμματικότητα στα πλεονάσματα μια σημαντική παράμετρος στήριξης των εισοδημάτων προήλθε από το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών μεταβιβάσεων, που αφορούσε καθαρές εισροές από την Ευρωπαϊκή Ένωση και που 8πλασιάσθηκαν σε σχέση με το 2011 στα 4,5 δις € από τα 561 εκατ. €.
Αυτός ίσως ήταν και ένας από τους λόγους που παρά την ύφεση τα επίπεδα των εισαγωγών αγαθών παρέμεναν στα 22,2 δις € την διετία 2012-13.
Το άσχημο για την ελληνική οικονομία ήταν ότι ενώ είχαμε μπει σε περιόδους πλεονασμάτων επήλθε η πολιτική μεταβολή του 2015 με την άνοδο στην εξουσία των απίθανων αριστερών και την υιοθέτηση ακραίων επιλογών, παλινωδιών και αμφιταλαντεύσεων υψηλού ρίσκου και χαμηλής αποτελεσματικότητας.
Τοξικοί, διχαστικοί και νάρκισσοι πολιτικοί συμπλήρωναν ένα ιδιαίτερο αντιαναπτυξιακό περιβάλλον.
Το πρόβλημα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών
H μελλοντική πορεία του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και γενικότερα η πορεία της ελληνικής οικονομίας θα εξαρτηθεί από την εγχώρια παραγωγή και το πώς αυτή θα μπορέσει να υποκαταστήσει την ζήτηση εισαγόμενων προϊόντων παράλληλα με την άνοδο και την διατήρηση των εξαγωγών σε υψηλά επίπεδα.
Η υιοθέτηση του εύκολου δρόμου που φυσικά συντηρούνταν από την υψηλή ζήτηση καθόλη την διάρκεια που ακολούθησε την υιοθέτηση του Ευρώ δεν μπορεί να συνεχιστεί.
Η επιλογή της ήσσονος προσπάθειας αφού αυτή έδινε ευκαιρίες εύκολου κέρδους δεν μπορεί πλέον να αποτελεί υπόβαθρο ανάπτυξης.
Μέχρι και την κρίση τα επιχειρηματικά εγχειρήματα στην Ελλάδα χαρακτηρίζονταν από ρηχότητα καθώς τα περισσότερα ( 51,3%) αφορούσαν δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών ή υπηρεσιών στο τελικό καταναλωτή με καταστήματα λιανικού εμπορίου, χονδρικού εμπορίου,εστιατόρια και καφετέριες.
Και αυτό όταν στην υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση ανάλογες ρηχές δραστηριότητες δεν ξεπερνούσαν το 35%.
Δεν είναι επομένως τυχαίο που το εξωτερικό έλλειμμα από τα επίπεδα των 10,5 δις € του 2004 έφτασε το 2008 στα επίπεδα των 34,9 δις €. Έφτασε σε επίπεδα ρεκόρ διότι η παραγωγή θεωρήθηκε διαδικασία χαμηλής κερδοφορίας ενώ η ενασχόληση με τελικά εισαγόμενα προϊόντα ή υπηρεσίες υψηλότατης και χωρίς κανένα ρίσκο κερδοφορίας.
Το εντυπωσιακό είναι ότι ακόμα και σήμερα που οι ρηχές επιχειρήσεις κλείνουν η μια μετά την άλλη δεν υπάρχει στροφή προς την πραγματική παράγωγη αλλά προς ρηχές επιχειρήσεις προϊόντων υψηλής ζήτησης (πχ pet shop, καφετερίες, έτοιμο φαγητό ).
Αυτό είχαμε στο μυαλό μας όταν προαναφέραμε ότι η επιστροφή στα πλεονάσματα της περιόδου 2012-2013 περνά μέσα από διαρθρωτικές μεταβολές που φθάνουν μέχρι την νοοτροπία μας.
Η νοοτροπία επομένως θα κρίνει το μέλλον και κυρίως αυτή που μέχρι σήμερα θεωρεί την παραγωγή ως διαδικασία χαμηλής υποστάθμης, ως κάτι που πρέπει να γίνεται από άλλους.
Ο καταλύτης του τουρισμού
Εάν αυτό δεν αλλάξει τότε θα είμαστε αναγκασμένοι να ζούμε σε περιβάλλον ελλειμμάτων με ότι αρνητικό αυτό επισύρει, ευελπιστώντας να μην αλλάξει τίποτα στο ισοζύγιο πλεονασμάτων και δει στον τομέα του τουρισμού.
Όμως ακόμη και η ‘μονοκαλλιέργεια’ του τουρισμού, την οποία έχουμε θεοποιήσει πολλοί ξεχνούν ότι το συντριπτικό τμήμα των εσόδων φεύγει στο εξωτερικό διότι απλά η ελληνική παραγωγική ικανότητα δεν μπορεί να στηρίξει ούτε αυτό το προϊόν.
Το 75% των τουριστικών εσόδων κατευθύνεται σε εισαγωγές για την στήριξη των υπηρεσιών που παράγει ο τουρισμός, άρα η συνεισφορά του στην ελληνική οικονομία είναι μικρή παρά τους υψηλούς τζίρους και τις πολλές αφίξεις τουριστών.
TO ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ
ΕΤΟΣ ΔΙΣ €
2015 -1,4
2016 -3
2017 -3,4
2018 -5,2
2019 -2,7
2020 -10,9
2021 -12,2
2022 -21,3
2023 -13,9
Φυσικά για να μην υπάρξουν ψευδαισθήσεις η εξάλειψη των εξωτερικών ελλειμμάτων οφείλονταν στη ύφεση, στην μείωση της ζήτησης, της κατανάλωσης και των εισαγωγών κατά τα 2/3 και κατά 1/3 από την μείωση των τόκων εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους.
Πλέον εκείνο που απαιτείται είναι η παραγωγή η οποία θα αποτελεί εφεξής το μεγάλο εθνικό μας στοίχημα και φυσικά το κατά πόσο θα ξεπεράσουμε τις νοοτροπίες –βαρίδια του παρελθόντος.
Όμως οι ψευδαισθήσεις τείνουν να γίνουν μέρος της πραγματικότητας, μιας και αρκετοί στρέφονται προς τον παράγοντα τύχη και μέσω του τζόγου αντλούν αισιοδοξία για το μέλλον.
Θεωρούν πιο πιθανό το ακατόρθωτο μέσω του τζόγου παρά το πιθανό μέσω της αλλαγής νοοτροπίας και παραγωγικού μοντέλου.
Ο τζίρος του τζόγου για το 2023 ήταν της τάξεως των 36 δις € κάτι που σημαίνει ότι έφθανε το 15% του ΑΕΠ, έναντι 29,2 δις € του 2022.
Για το τρέχον έτος τα στοιχεία του εννιαμήνου στο ύψος των 11,3 δις € δείχνουν ότι η ψευδαίσθηση δεν αποτελεί μια ευκαιριακή κατάσταση αλλά τάση με διαχρονικότητα.
Λέκκας Σαράντος
Οικονομολόγος
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών