Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις σε συνδυασμό με μία ορθή νομισματική πολιτική μπορεί να αποτελέσουν τη λύση
Εδώ και αρκετό καιρό η συμβατική «σοφία» των οικονομολόγων δεν δίστασε να υποστηρίξει ότι η «Ιαπωνοποίηση» δεν θα μπορούσε να συμβεί στις δυτικές οικονομίες.
Με τον όρο αυτό οι Αμερικανοί οικονομολόγοι περιγράφουν έναν συνδυασμό χαμηλής ανάπτυξης, αποπληθωρισμού και όλο και πιο χαμηλών βασικών επιτοκίων, τα οποία πλησιάζουν προς το μηδέν.
Μάλιστα φρόντιζαν να κάνουν στους Ιάπωνες για την ανάγκη που υπήρχε να λάβουν τολμηρά μέτρα προκειμένου η οικονομία τους να ξεφύγει από έναν δεκαετή κύκλο στασιμότητας.
Όμως ο φόβος της «Ιαπωνοποίησης» βρίσκεται προ των πυλών.
Μετά την κρίση του 2008 η ανάκαμψη σε Ευρώπη και ΗΠΑ δεν ήταν τόσο δυναμική και ισχυρή όσο περίμεναν οι χαράσσοντες την πολιτική ανά την υφήλιο αλλά και οι οικονομολόγοι.
Το τελευταίο διάστημα, όμως, οι ελπίδες ότι οι δυτικές οικονομίες θα κατορθώσουν να ξεφύγουν από αυτήν την παγίδα και η χαμηλή ανάπτυξη σε συνδυασμό με ακόμη πιο χαμηλό πληθωρισμό δεν θα πλήξει Ευρώπη και ΗΠΑ έχουν αρχίσει να ξεθωριάζουν.
Οι εκτιμήσεις για την ανάπτυξη έχουν υποβαθμιστεί και η ΕΚΤ παραδέχθηκε ότι η αρχική της εκτίμηση ότι θα επιτευχθεί ένα καλό επίπεδο πληθωρισμού έχει διαψευσθεί.
Με τις αποδόσεις των 10ετών ομολόγων να έχουν υποχωρήσει, κρατικά ομόλογα αξίας περίπου 10 τρισ. δολαρίων διαπραγματεύονται με μηδενικά επιτόκια.
Και στις ΗΠΑ, ένας αυξανόμενος αριθμός οικονομολόγων ανησυχεί για μια επόμενη επιβράδυνση, ενώ ορισμένοι παροτρύνουν την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ να μειώσει τα επιτόκια, ενώ άλλοι καλούν την υιοθέτηση υψηλότερου στόχου για τον πληθωρισμό, προκειμένου να καταπολεμηθεί ο κίνδυνος αποπληθωρισμού.
Ήταν όλοι εκείνοι οι δυτικοί οικονομολόγοι που απέρριψαν την απειλή της «Ιαπωνοποίησης» στο παρελθόν λάθος; Ναι και ΟΧΙ.
Οι φόβοι της σημερινής Ιαπωνίας προέρχονται από νόμιμες ανησυχίες για διαρθρωτικές αποπληθωριστικές δυνάμεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν χαμηλότερη και λιγότερο περιεκτική ανάπτυξη, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα.
Αυτές οι δυνάμεις περιλαμβάνουν τη γήρανση του πληθυσμού, την αυξανόμενη ανισότητα (όσον αφορά το εισόδημα, τον πλούτο και τις ευκαιρίες), την κοινωνική και οικονομική ανασφάλεια μεταξύ μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού και την απώλεια εμπιστοσύνης στα θεσμικά όργανα και τις γνώμες των εμπειρογνωμόνων.
Μαζί με την εμφάνιση των επιχειρήσεων – ζόμπι, μετά την τελευταία φούσκα των περιουσιακών στοιχείων, αυτοί οι διαρθρωτικοί παράγοντες οδήγησαν στο περιθώριο στη μείωση της ζήτησης, καθώς και στην αυξημένη αποστροφή έναντι κινδύνου.
Η καινοτομία, ιδίως όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη, τα μεγάλα δεδομένα και την κινητικότητα, είναι ένας άλλος παράγοντας.
Αν και ο οικονομικός αντίκτυπος αυτών των τεχνολογιών είναι διφορούμενος, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μειώνουν τους φραγμούς εισόδου σε όλο και μεγαλύτερο αριθμό οικονομικών δραστηριοτήτων και ασκούν πίεση προς τα κάτω στις τιμές (το "Amazon effect"), τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.
Παρόλα αυτά, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις τους στην ανάπτυξη και την παραγωγικότητα παραμένουν εμφανείς.
Η ανάπτυξη είναι επίσης χαμηλότερη σε λιγότερο άμεσο τρόπο.
Για παράδειγμα, τα επίμονα χαμηλά και ενίοτε αρνητικά επιτόκια τείνουν να μειώνουν τη θεσμική ακεραιότητα και την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος, μειώνοντας έτσι τον τραπεζικό δανεισμό και περιορίζοντας το φάσμα των μακροπρόθεσμων προϊόντων που μπορούν να προσφέρουν οι ασφαλιστικές / συνταξιοδοτικές επιχειρήσεις σε νοικοκυριά.
Ένα άλλο έμμεσο αποτέλεσμα πηγάζει από τις προσδοκίες για το μέλλον. Όσο η ανάπτυξη και ο πληθωρισμός παραμένουν χαμηλά τόσο τα νοικοκυριά όσο και οι επιχειρήσεις προτιμούν να αναβάλλουν είτε την κατανάλωση είτε τις ε0πενδύσεις τους, περιμένοντας καλύτερες ημέρες.
Οι δυτικοί οικονομολόγοι, οι οποίοι αρχικά υποεκτίμησαν την απειλή της «Ιαπωνοποίησης», το έκαναν διότι είχαν υποβαθμίσει ή απλά αγνόησαν αυτούς τους άμεσους και έμμεσους παράγοντες.
Εκ των υστέρων, δεν πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι οι κοινωνίες με τους πιο γηραιούς πληθυσμούς και τη λιγότερη εισερχόμενη μετανάστευση είναι εκείνες που αγωνίζονται τώρα με την «Ιαπωνοποίηση».
Ωστόσο, αυτοί οι οικονομολόγοι δεν έκαναν λάθος να υποστηρίζουν ότι οι πολιτικές μπορούν να διαδραματίσουν αποφασιστικό ρόλο στα μακροοικονομικά αποτελέσματα -ιδιαίτερα όταν οι διαρθρωτικές δυνάμεις ενισχύονται από την υπερβολική κυκλική σύσφιξη, όπως συνέβη στην Ιαπωνία το 1989.
Το πρόβλημα είναι ότι τείνουν να εστιάζουν μόνο στη νομισματική πολιτική, και να υπερεκτιμούν την αποτελεσματικότητά της.
Οι χώρες που κινδυνεύουν «να γίνου Ιαπωνία» χρειάζονται πολύ ευρύτερο συνδυασμό πολιτικών για να αντιμετωπίσουν τόσο την πλευρά της ζήτησης όσο και την πλευρά της προσφοράς της οικονομίας.
Εξάλλου, η νομισματική πολιτική είναι λιγότερο αποτελεσματική κοντά στο «σημείο μηδέν» και σε σενάρια όπου υπάρχουν άλλοι παράγοντες «παγίδευσης ρευστότητας».
Οι μεγάλες πράξεις ισολογισμού, όπως η ποσοτική χαλάρωση (QE), μπορούν να αγοράσουν χρόνο προσπαθώντας να εισάγουν περισσότερη ρευστότητα απευθείας στο σύστημα.
Αλλά δεν αντιμετωπίζουν τα υποκείμενα ζητήματα και έρχονται με το δικό τους κόστος και ενίοτε με απρόβλεπτες συνέπειες.
Επομένως, η ισχυρότερη προστασία κατά της «Ιαπωνοποίησης» είναι ένας συνδυασμός μέτρων από πλευράς ζήτησης και προσφοράς σε εθνικό, περιφερειακό (στην Ευρώπη) και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σε χώρες με επαρκή δημοσιονομικό χώρο, αυτό θα μπορούσε να σημαίνει πιο χαλαρούς κρατικούς προϋπολογισμούς και επενδύσεις που ενισχύουν την παραγωγικότητα (όπως στις υποδομές, την εκπαίδευση και την κατάρτιση).
Και σε κάθε χώρα που αντιμετωπίζει ελλείψεις δεξιοτήτων, η αυξημένη νόμιμη μετανάστευση και οι καλύτερες πολιτικές για τη διευκόλυνση της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού μπορούν να συμβάλουν στη μείωση του χάσματος.
Επιπλέον, οι πολιτικές αυτές θα πρέπει να συνοδεύονται από αποτελεσματικότερη προστασία για τα πιο ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού, ιδίως όσον αφορά την υγεία, την κατάρτιση και την ανακατασκευή εργατικού δυναμικού.
Τίποτα από αυτά δεν θα υλοποιηθεί χωρίς καλύτερη πολιτική ηγεσία και πιο διαφωτισμένες αλληλεπιδράσεις της παγκόσμιας πολιτικής.
Η «Ιαπωνοποίηση» προσφέρει τρία μαθήματα που οι δυτικοί πολιτικοί δεν έχουν ακόμη κατανοήσει επαρκώς.
Πρώτον, οι διαρθρωτικές πιέσεις καθιστούν ακόμη πιο κρίσιμη την άμεση δράση για την αντιστροφή της χαμηλής ανάπτυξης, της αποπληθωρισμού και των μηδενικών έως χαμηλών επιτοκίων.
Δεύτερον, μπορεί να απαιτηθούν αντισυμβατικά νομισματικά μέτρα, αλλά σίγουρα δεν επαρκούν.
Και, τρίτον, κατά την επεξεργασία της απαιτούμενης συνολικής πολιτικής απάντησης, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα εμπόδια είναι πολύ λιγότερο τεχνικά και πολύ πιο πολιτικά.
www.bankingnews.gr
Με τον όρο αυτό οι Αμερικανοί οικονομολόγοι περιγράφουν έναν συνδυασμό χαμηλής ανάπτυξης, αποπληθωρισμού και όλο και πιο χαμηλών βασικών επιτοκίων, τα οποία πλησιάζουν προς το μηδέν.
Μάλιστα φρόντιζαν να κάνουν στους Ιάπωνες για την ανάγκη που υπήρχε να λάβουν τολμηρά μέτρα προκειμένου η οικονομία τους να ξεφύγει από έναν δεκαετή κύκλο στασιμότητας.
Όμως ο φόβος της «Ιαπωνοποίησης» βρίσκεται προ των πυλών.
Μετά την κρίση του 2008 η ανάκαμψη σε Ευρώπη και ΗΠΑ δεν ήταν τόσο δυναμική και ισχυρή όσο περίμεναν οι χαράσσοντες την πολιτική ανά την υφήλιο αλλά και οι οικονομολόγοι.
Το τελευταίο διάστημα, όμως, οι ελπίδες ότι οι δυτικές οικονομίες θα κατορθώσουν να ξεφύγουν από αυτήν την παγίδα και η χαμηλή ανάπτυξη σε συνδυασμό με ακόμη πιο χαμηλό πληθωρισμό δεν θα πλήξει Ευρώπη και ΗΠΑ έχουν αρχίσει να ξεθωριάζουν.
Οι εκτιμήσεις για την ανάπτυξη έχουν υποβαθμιστεί και η ΕΚΤ παραδέχθηκε ότι η αρχική της εκτίμηση ότι θα επιτευχθεί ένα καλό επίπεδο πληθωρισμού έχει διαψευσθεί.
Με τις αποδόσεις των 10ετών ομολόγων να έχουν υποχωρήσει, κρατικά ομόλογα αξίας περίπου 10 τρισ. δολαρίων διαπραγματεύονται με μηδενικά επιτόκια.
Και στις ΗΠΑ, ένας αυξανόμενος αριθμός οικονομολόγων ανησυχεί για μια επόμενη επιβράδυνση, ενώ ορισμένοι παροτρύνουν την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ να μειώσει τα επιτόκια, ενώ άλλοι καλούν την υιοθέτηση υψηλότερου στόχου για τον πληθωρισμό, προκειμένου να καταπολεμηθεί ο κίνδυνος αποπληθωρισμού.
Ήταν όλοι εκείνοι οι δυτικοί οικονομολόγοι που απέρριψαν την απειλή της «Ιαπωνοποίησης» στο παρελθόν λάθος; Ναι και ΟΧΙ.
Οι φόβοι της σημερινής Ιαπωνίας προέρχονται από νόμιμες ανησυχίες για διαρθρωτικές αποπληθωριστικές δυνάμεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν χαμηλότερη και λιγότερο περιεκτική ανάπτυξη, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα.
Αυτές οι δυνάμεις περιλαμβάνουν τη γήρανση του πληθυσμού, την αυξανόμενη ανισότητα (όσον αφορά το εισόδημα, τον πλούτο και τις ευκαιρίες), την κοινωνική και οικονομική ανασφάλεια μεταξύ μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού και την απώλεια εμπιστοσύνης στα θεσμικά όργανα και τις γνώμες των εμπειρογνωμόνων.
Μαζί με την εμφάνιση των επιχειρήσεων – ζόμπι, μετά την τελευταία φούσκα των περιουσιακών στοιχείων, αυτοί οι διαρθρωτικοί παράγοντες οδήγησαν στο περιθώριο στη μείωση της ζήτησης, καθώς και στην αυξημένη αποστροφή έναντι κινδύνου.
Η καινοτομία, ιδίως όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη, τα μεγάλα δεδομένα και την κινητικότητα, είναι ένας άλλος παράγοντας.
Αν και ο οικονομικός αντίκτυπος αυτών των τεχνολογιών είναι διφορούμενος, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μειώνουν τους φραγμούς εισόδου σε όλο και μεγαλύτερο αριθμό οικονομικών δραστηριοτήτων και ασκούν πίεση προς τα κάτω στις τιμές (το "Amazon effect"), τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.
Παρόλα αυτά, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις τους στην ανάπτυξη και την παραγωγικότητα παραμένουν εμφανείς.
Η ανάπτυξη είναι επίσης χαμηλότερη σε λιγότερο άμεσο τρόπο.
Για παράδειγμα, τα επίμονα χαμηλά και ενίοτε αρνητικά επιτόκια τείνουν να μειώνουν τη θεσμική ακεραιότητα και την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος, μειώνοντας έτσι τον τραπεζικό δανεισμό και περιορίζοντας το φάσμα των μακροπρόθεσμων προϊόντων που μπορούν να προσφέρουν οι ασφαλιστικές / συνταξιοδοτικές επιχειρήσεις σε νοικοκυριά.
Ένα άλλο έμμεσο αποτέλεσμα πηγάζει από τις προσδοκίες για το μέλλον. Όσο η ανάπτυξη και ο πληθωρισμός παραμένουν χαμηλά τόσο τα νοικοκυριά όσο και οι επιχειρήσεις προτιμούν να αναβάλλουν είτε την κατανάλωση είτε τις ε0πενδύσεις τους, περιμένοντας καλύτερες ημέρες.
Οι δυτικοί οικονομολόγοι, οι οποίοι αρχικά υποεκτίμησαν την απειλή της «Ιαπωνοποίησης», το έκαναν διότι είχαν υποβαθμίσει ή απλά αγνόησαν αυτούς τους άμεσους και έμμεσους παράγοντες.
Εκ των υστέρων, δεν πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι οι κοινωνίες με τους πιο γηραιούς πληθυσμούς και τη λιγότερη εισερχόμενη μετανάστευση είναι εκείνες που αγωνίζονται τώρα με την «Ιαπωνοποίηση».
Ωστόσο, αυτοί οι οικονομολόγοι δεν έκαναν λάθος να υποστηρίζουν ότι οι πολιτικές μπορούν να διαδραματίσουν αποφασιστικό ρόλο στα μακροοικονομικά αποτελέσματα -ιδιαίτερα όταν οι διαρθρωτικές δυνάμεις ενισχύονται από την υπερβολική κυκλική σύσφιξη, όπως συνέβη στην Ιαπωνία το 1989.
Το πρόβλημα είναι ότι τείνουν να εστιάζουν μόνο στη νομισματική πολιτική, και να υπερεκτιμούν την αποτελεσματικότητά της.
Οι χώρες που κινδυνεύουν «να γίνου Ιαπωνία» χρειάζονται πολύ ευρύτερο συνδυασμό πολιτικών για να αντιμετωπίσουν τόσο την πλευρά της ζήτησης όσο και την πλευρά της προσφοράς της οικονομίας.
Εξάλλου, η νομισματική πολιτική είναι λιγότερο αποτελεσματική κοντά στο «σημείο μηδέν» και σε σενάρια όπου υπάρχουν άλλοι παράγοντες «παγίδευσης ρευστότητας».
Οι μεγάλες πράξεις ισολογισμού, όπως η ποσοτική χαλάρωση (QE), μπορούν να αγοράσουν χρόνο προσπαθώντας να εισάγουν περισσότερη ρευστότητα απευθείας στο σύστημα.
Αλλά δεν αντιμετωπίζουν τα υποκείμενα ζητήματα και έρχονται με το δικό τους κόστος και ενίοτε με απρόβλεπτες συνέπειες.
Επομένως, η ισχυρότερη προστασία κατά της «Ιαπωνοποίησης» είναι ένας συνδυασμός μέτρων από πλευράς ζήτησης και προσφοράς σε εθνικό, περιφερειακό (στην Ευρώπη) και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σε χώρες με επαρκή δημοσιονομικό χώρο, αυτό θα μπορούσε να σημαίνει πιο χαλαρούς κρατικούς προϋπολογισμούς και επενδύσεις που ενισχύουν την παραγωγικότητα (όπως στις υποδομές, την εκπαίδευση και την κατάρτιση).
Και σε κάθε χώρα που αντιμετωπίζει ελλείψεις δεξιοτήτων, η αυξημένη νόμιμη μετανάστευση και οι καλύτερες πολιτικές για τη διευκόλυνση της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού μπορούν να συμβάλουν στη μείωση του χάσματος.
Επιπλέον, οι πολιτικές αυτές θα πρέπει να συνοδεύονται από αποτελεσματικότερη προστασία για τα πιο ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού, ιδίως όσον αφορά την υγεία, την κατάρτιση και την ανακατασκευή εργατικού δυναμικού.
Τίποτα από αυτά δεν θα υλοποιηθεί χωρίς καλύτερη πολιτική ηγεσία και πιο διαφωτισμένες αλληλεπιδράσεις της παγκόσμιας πολιτικής.
Η «Ιαπωνοποίηση» προσφέρει τρία μαθήματα που οι δυτικοί πολιτικοί δεν έχουν ακόμη κατανοήσει επαρκώς.
Πρώτον, οι διαρθρωτικές πιέσεις καθιστούν ακόμη πιο κρίσιμη την άμεση δράση για την αντιστροφή της χαμηλής ανάπτυξης, της αποπληθωρισμού και των μηδενικών έως χαμηλών επιτοκίων.
Δεύτερον, μπορεί να απαιτηθούν αντισυμβατικά νομισματικά μέτρα, αλλά σίγουρα δεν επαρκούν.
Και, τρίτον, κατά την επεξεργασία της απαιτούμενης συνολικής πολιτικής απάντησης, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα εμπόδια είναι πολύ λιγότερο τεχνικά και πολύ πιο πολιτικά.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών