Πώς να αναγκαστεί η Τεχεράνη να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων
Όταν η διοίκηση του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ενέτεινε την εκστρατεία της περί «μέγιστης πίεσης» τον περασμένο Μάιο, με τον προβαλλόμενο στόχο να οδηγήσει τις εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν στο μηδέν, δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος για να ανταποκριθεί η Τεχεράνη με δική της κλιμάκωση.
Στους μήνες έκτοτε, το Ιράν έχει επιτεθεί σε αγωγούς, σε δεξαμενόπλοια και σε μια από τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις επεξεργασίας πετρελαίου στην Σαουδική Αραβία -προκαλώντας όχι μόνο μια κορύφωση στις τιμές του πετρελαίου αλλά και ανησυχίες για έναν νέο πόλεμο στη Μέση Ανατολή.
Έχει επίσης παραβιάσει επανειλημμένως τους αρχικούς όρους της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 -γνωστής ως Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (Joint Comprehensive Plan of Action ή JCPOA)- η οποία επεδίωκε να περιορίσει τις πυρηνικές δραστηριότητες της χώρας και από την οποία η διοίκηση του Trump αποσύρθηκε το 2018.
Η Τεχεράνη πιθανώς επεδίωξε αυτά τα βήματα για να πείσει τις Ηνωμένες Πολιτείες να επανεξετάσουν τις κυρώσεις τους και να ωθήσει τα άλλα μέρη της JCPOA να κάνουν έκκληση στην Ουάσινγκτον να υποχωρήσει.
Για κάποιο χρονικό διάστημα, το Ιράν ίσως θεώρησε ότι η προσέγγισή του λειτουργούσε: Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, και ο Βρετανός πρωθυπουργός, Μπόρις Τζόνσον, προσπάθησαν να σχεδιάσουν μια συμφωνία στην οποία το Ιράν θα συμμορφωθεί ξανά προς την JCPOA με αντάλλαγμα την άρση κυρώσεων.
Ένα τέτοιο παζάρι, σύμφωνα με πληροφορίες, εκτροχιάστηκε την τελευταία στιγμή τον Σεπτέμβριο, όταν το Ιράν ζήτησε η άρση κυρώσεων να προηγηθεί μιας προτεινόμενης συνάντησης μεταξύ του Τραμπ και του Ιρανού προέδρου, Χασάν Ρουχανί, στην Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών.
Αλλά μέχρι τότε, το Ιράν μπορεί να είχε περάσει τα όρια.
Στις 9 Νοεμβρίου, ανακοίνωσε σχέδια για την επαναφορά του εμπλουτισμού ουρανίου σε ένα υπόγειο οχυρό και την αύξηση του ρυθμού του εμπλουτισμού αλλού.
Σε απάντηση, οι Ευρωπαίοι υπογράφοντες στην JCPOA απείλησαν να επαναφέρουν κυρώσεις.
Με το Ιράν να δοκιμάζει τα όρια της ευρωπαϊκής υπομονής, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν την ευκαιρία να δημιουργήσουν ένα ενιαίο μέτωπο με τους Ευρωπαίους πρώην εταίρους τους και να ωθήσουν το Ιράν να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Μαζί, θα πρέπει να προσφέρουν μια απλή πρόταση: Εμπλακείτε εποικοδομητικά, και ορισμένες κυρώσεις θα ανασταλούν κατά την διαπραγμάτευση μιας νέας συμφωνίας.
Συνεχίστε να επεκτείνετε τις πυρηνικές δραστηριότητες και να αρνείστε νέες διαπραγματεύσεις με στόχο την ενίσχυση της JCPOA, και η Ευρώπη θα συμπαραταχθεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες για να επαναλάβει τις κυρώσεις που ήρθησαν στο πλαίσιο της συμφωνίας.
Σταδιακή κλιμάκωση
Στο πρώτο έτος μετά την αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από την JCPOA, το Ιράν φάνηκε ικανοποιημένο με το να περιμένει την διοίκηση του Trump.
Σε απάντηση της κλιμακούμενης πίεσης από τις ΗΠΑ, προσπάθησε να προσελκύσει τις ευρωπαϊκές χώρες να αψηφήσουν τις δευτερεύουσες αμερικανικές κυρώσεις, οι οποίες τιμωρούσαν τις ξένες επιχειρήσεις για επιχειρηματικές συναλλαγές με ιρανικές τράπεζες, αλλά για κάποιο χρονικό διάστημα επέτρεπαν την πώληση ιρανικού πετρελαίου.
Μόλις, όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες σοβάρεψαν σχετικά τον μηδενισμό των εξαγωγών του Ιράν, το Ιράν άλλαξε την στρατηγική του.
Τους τελευταίους έξι μήνες, η Τεχεράνη προέβη σε τέσσερα πρόσθετα βήματα για να επεκτείνει τις πυρηνικές δραστηριότητές της, η καθεμιά σχεδιασμένη να αθετήσει έναν ή περισσότερους από τους αρχικούς όρους της JCPOA. Στις 8 Μαΐου, το Ιράν ανακοίνωσε ότι δεν θα τηρήσει πλέον το όριο της συμφωνίας για τα αποθέματα ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού.
Στην συνέχεια, στις 7 Ιουλίου, Ιρανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι θα εμπλουτίσουν ουράνιο στο 4,5%, υπερβαίνοντας το όριο του 3,67% που καθορίζεται στην συμφωνία.
Στις 6 Σεπτεμβρίου οι Ιρανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι θα επιταχύνουν την έρευνα και ανάπτυξη προηγμένων φυγοκεντρητών, οι οποίοι θα μπορούσαν ενδεχομένως να επιτρέψουν στο Ιράν να εμπλουτίσει το ουράνιο γρηγορότερα και με λιγότερους φυγοκεντρητές -και άρα σε εγκαταστάσεις μικρότερες και πιο εύκολα κρυμμένες.
Τέλος, στις 9 Νοεμβρίου, το Ιράν ανακοίνωσε ότι είχε ξαναρχίσει να εμπλουτίζει ουράνιο στην υπόγεια μονάδα της στην [περιοχή] Fordow.
Αρχικά, οι ενέργειες του Ιράν φάνηκαν ως σχεδιασμένες για να διατηρήσουν παρά να υπονομεύσουν την JCPOA.
Οι τρεις πρώτες κλιμακώσεις του Ιράν δεν ήταν μόνο αναστρέψιμες αλλά αναμφισβήτητα συγκρατημένες, με αποτέλεσμα να μειωθεί ο «χρόνος επιτυχίας» του -ο χρόνος που απαιτείται για την παραγωγή υψηλά εμπλουτισμένου ουρανίου για την κατασκευή ενός όπλου- μόνο για περίπου δύο εβδομάδες, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Επιστήμης και Διεθνούς Ασφάλειας (Science and International Security).
Ωστόσο, η πιο πρόσφατη πυρηνική κλιμάκωση του Ιράν ενεργοποίησε περισσότερες καμπάνες συναγερμού.
Η μονάδα εμπλουτισμού στην Fordow είναι επίμαχη επειδή έχει σχεδιαστεί για να αποφεύγει την ανίχνευση και την επίθεση.
Λίγες μέρες αφότου το Ιράν ανακοίνωσε ότι θα επαναλάβει τον εμπλουτισμό εκεί, ένας Ιρανός αξιωματούχος επιβεβαίωσε ότι η Τεχεράνη είχε εγκαταλείψει τις δεσμεύσεις της στην JCPOA ότι θα μετατρέψει τη μονάδα σε ερευνητικό κέντρο φυσικής.
Ο αξιωματούχος απειλούσε επίσης ότι το Ιράν ενδεχομένως να σταματήσει τις προσπάθειές του για μείωση των κινδύνων διάδοσης που δημιουργεί ο πυρηνικός του αντιδραστήρας βαρέος ύδατος στην Αράκ.
Επιπλέον, οι πληροφορίες που δημοσίευσε ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency, IAEA) υποδηλώνουν ότι ο ρυθμός εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν -που προηγουμένως υπερέβαινε το όριο που καθορίστηκε στην JCPOA, αλλά είναι πολύ χαμηλότερος από την ικανότητα του Ιράν- έχει αυξηθεί, μειώνοντας τον εκτιμώμενο χρόνο επιτυχίας από 8-12 μήνες σε 6-10 μήνες, και πάλι σύμφωνα με το Institute for Science and International Security.
Ωστόσο, οι ενέργειες του Ιράν φαίνονται σχεδιασμένες να μην παράγουν όντως ένα πυρηνικό όπλο σε αυτό το στάδιο, αλλά να προσελκύσουν την προσοχή των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης.
Η Τεχεράνη επιδιώκει να ωθήσει τις πρώτες να χαλαρώσουν την εκστρατεία κυρώσεων μέγιστης πίεσης, και να προσκαλέσουν την δεύτερη να υπογραμμίσει το μήνυμα της [Τεχεράνης] στην Ουάσινγκτον.
Κατά μια έννοια, αυτό ισοδυναμεί με την δημιουργία μιας κρίσης προκειμένου να αποσπαστούν παραχωρήσεις για μια απλή επιστροφή στο προηγούμενο καθεστώς (status quo ante) –ένα παίγνιο που σίγουρα θα αναγνώριζε η κυβέρνηση της Βόρειας Κορέας.
Η προσέγγιση της Τεχεράνης υποδηλώνει ότι βλέπει την JCPOA ως ότι εξυπηρετεί τα συμφέροντά της και επομένως αξίζει να διατηρηθεί.
Αυτό που δεν υποδηλώνει είναι ότι η Τεχεράνη είναι δεσμευμένη στην πυρηνική συγκράτηση ή διαφάνεια.
Κατά τα τελευταία δύο χρόνια, Ισραηλινοί αξιωματούχοι [του τομέα] πληροφοριών έχουν εκθέσει μια ιρανική «κρυψώνα» ερευνών για πυρηνικά όπλα καθώς και μια αδήλωτη εγκατάσταση στο Turquzabad, όπου το Ιράν φέρεται να αποθηκεύει πυρηνικό υλικό.
Κανένας από τους δύο χώρους δεν ήταν γνωστός στην IAEA.
Σε αντίθεση με τις έντονα διαλαλημένες σταδιακές παραβιάσεις των αρχικών όρων της JCPOA, το Ιράν όχι μόνο αρνήθηκε να αναγνωρίσει αυτές τις δραστηριότητες, αλλά φέρεται να προσπάθησε να τις κρύψει μόλις το Ισραήλ αποκάλυψε την ύπαρξή τους.
Οι εκθέσεις παρακολούθησης του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA) [3] υποδηλώνουν ότι η συνεργασία του Ιράν με την έρευνα του οργανισμού σχετικά με το θέμα ήταν λιγότερο από ικανοποιητική.
Δοκιμάζοντας τα όρια
Τα ευρωπαϊκά μέρη της JCPOA -η ΕΕ και η λεγόμενη E3 που αποτελείται από την Γαλλία, την Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο- δεν έκαναν πολλά για να αντιδράσουν στις επανειλημμένες προκλήσεις του Ιράν εκτός από το να τις καταδικάσουν.
Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι κατηγορούν τις Ηνωμένες Πολιτείες πως πυροδότησαν την κρίση αποσυρόμενες από την JCPOA και εν μέρει γιατί ήλπιζαν να σώσουν την συμφωνία και φοβούνταν ότι η τιμωρία του Ιράν θα ωθήσει την χώρα να κλιμακώσει περαιτέρω.
Αλλά αυτός ο υπολογισμός μπορεί να αλλάζει.
Μετά την πρόσφατη πυρηνική κλιμάκωση του Ιράν, η ΕΕ προειδοποίησε ότι περαιτέρω προκλήσεις θα μπορούσαν να ενεργοποιήσουν τον «μηχανισμό επίλυσης διαφορών» της JCPOA -το πρώτο βήμα σε μια διαδικασία που θα μπορούσε να οδηγήσει στην επαναφορά των κυρώσεων.
Παρά τις προειδοποιήσεις αυτές, το Ιράν είναι απίθανο να αλλάξει πορεία, καθώς ο στόχος του είναι να αλλάξει η πολιτική των ΗΠΑ.
Αντίθετα, είναι πιθανό να συνεχίσει να ασκεί πιέσεις στην Ουάσινγκτον με την στρατηγική της σταδιακής κλιμάκωσης, τουλάχιστον μέχρι να γίνει σαφές το εάν ο Trump θα υπηρετήσει για μια δεύτερη θητεία.
Αν ο Τραμπ κερδίσει την επανεκλογή του και το Ιράν τελικά ενδώσει σε μια νέα διαπραγμάτευση με την διοίκησή του, το Ιράν μπορεί να κλιμακώσει πολύ πιο δραματικά -ενδεχομένως αποκαθιστώντας το πυρηνικό του πρόγραμμα σε προ-JCPOA επίπεδα, προκειμένου να δημιουργήσει μια αίσθηση επείγοντος και να κερδίσει μόχλευση πριν από τις συνομιλίες.
Ωστόσο, η αυξανόμενη ευρωπαϊκή ανυπομονησία με το Ιράν αποτελεί ευκαιρία για τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η κυβέρνηση Trump άσκησε σημαντική οικονομική πίεση στο Ιράν: Οι προβολές του ΔΝΤ [4] δείχνουν ότι η ιρανική οικονομία θα συρρικνωθεί κατά 9,5% το 2019.
Ωστόσο, έχει κάνει σχετικά λίγα για να δημιουργήσει διπλωματική πίεση. Αντίθετα, έχει επιδιώξει με ανυπομονησία μια σύνοδο κορυφής μεταξύ Trump και Rouhani, η οποία είναι απίθανο να υλοποιηθεί, αλλά δίνει στο Ιράν ένα καρότο για να κραδαίνει.
Στον απόηχο της πρόσφατης πυρηνικής ανακοίνωσης του Ιράν, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν ένα κοινό διπλωματικό μέτωπο με τους Ευρωπαίους εταίρους τους και να ενισχύσουν την πρόσθετη υποστήριξη από εταίρους στην Ασία και αλλού.
Μαζί, θα πρέπει να προσφέρουν στο Ιράν νέες πυρηνικές και πυραυλικές συνομιλίες, αρχίζοντας όχι με σύνοδο κορυφής, αλλά με συζητήσεις μεταξύ απεσταλμένων κατώτερου επιπέδου.
Θα πρέπει να προσφέρουν προσωρινό πάγωμα ορισμένων κυρώσεων εάν το Ιράν δεσμευτεί εποικοδομητικά και σταματήσει την πυρηνική κλιμάκωσή του, και να απειλήσουν να τις αυξήσουν εάν η Τεχεράνη αρνηθεί.
Μια τέτοια προσέγγιση θα προσέφερε την πιο ξεκάθαρη πορεία προς τη νέα συμφωνία που επιθυμεί η διοίκηση του Trump.
Θα αρχίσει επίσης να θεραπεύει το ρήγμα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους, [ρήγμα] που το Ιράν έχει εκμεταλλευτεί και που έχει αποσπάσει [την προσοχή των ΗΠΑ] από μεγαλύτερες στρατηγικές προτεραιότητες όπως η Ρωσία και η Κίνα.
Σε περίπτωση που πραγματοποιηθούν νέες διαπραγματεύσεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη θα πρέπει να τις προσεγγίσουν με τα διδάγματα των τελευταίων δύο ετών.
Οι παλαιοί φυγοκεντρητές του Ιράν και οι δηλωμένες εγκαταστάσεις εμπλουτισμού, έχει καταστεί σαφές, είναι σε μεγάλο βαθμό «μαστίγια» με τα οποία [το Ιράν] τραντάζει την Δύση˙ εάν το Ιράν προσπαθούσε πραγματικά να τα χρησιμοποιήσει για να προχωρήσει και να παράγει πυρηνικά όπλα, ο κίνδυνος να το καταλάβουν -και πιθανώς να του επιτεθούν- θα ήταν υψηλός.
Για να παραγάγει πραγματικά ένα πυρηνικό όπλο, το Ιράν θα πρέπει να το πράξει κρυφά, πράγμα που θα απαιτούσε την χρησιμοποίηση πιο προηγμένων φυγοκεντρητών, την απαγόρευση των επιθεωρήσεων στις εμπλεκόμενες μονάδες, την προώθηση της πυραυλικής τεχνολογίας του, και την διατήρηση των δραστηριοτήτων του στον τομέα των εξοπλισμών εντελώς εκτός ορίων.
Οι αποκαλύψεις των δύο τελευταίων ετών υποδηλώνουν ότι το Ιράν έχει θέσει τις βάσεις για ένα τέτοιο μυστικό πρόγραμμα ενώ παράλληλα ανοίγει το δηλωμένο πυρηνικό του πρόγραμμα σε επιθεωρήσεις.
Κάθε νέα συμφωνία πρέπει να σχεδιαστεί για να εντοπίζει και να αποτρέπει ένα μυστικό πρόγραμμα.
Ο Trump αποσύρθηκε από την JCPOA με την ελπίδα να εξασφαλίσει μια ευρύτερη, καλύτερη συμφωνία με το Ιράν.
Ωστόσο, παρά την συντριπτική οικονομική πίεση, δεν έχουν πραγματοποιηθεί νέες διαπραγματεύσεις.
Οι επανειλημμένες προκλήσεις του Ιράν δίνουν στην διοίκηση του Trump την ευκαιρία να αυξήσει την διπλωματική πίεση και να συγκεντρώσει ευρωπαϊκή υποστήριξη για έναν νέο γύρο συνομιλιών. Εάν η κυβέρνησή του δεν εκμεταλλευτεί αυτή την ευκαιρία, ο Trump θα τερματίσει την πρώτη του θητεία όχι με ισχυρότερους πυρηνικούς περιορισμούς στο Ιράν, αλλά με το Ιράν να επεκτείνει τις πυρηνικές του δραστηριότητες και να συντομεύει το χρονοδιάγραμμά του προς την επιτυχία απέναντι σε μια κατακερματισμένη διεθνή αντίθεση.
Michael Singh (Διευθυντής και ανώτερος συνεργάτης Lane-Swig στο Washington Institute for Near East Policy)
www.bankingnews.gr
Στους μήνες έκτοτε, το Ιράν έχει επιτεθεί σε αγωγούς, σε δεξαμενόπλοια και σε μια από τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις επεξεργασίας πετρελαίου στην Σαουδική Αραβία -προκαλώντας όχι μόνο μια κορύφωση στις τιμές του πετρελαίου αλλά και ανησυχίες για έναν νέο πόλεμο στη Μέση Ανατολή.
Έχει επίσης παραβιάσει επανειλημμένως τους αρχικούς όρους της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 -γνωστής ως Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (Joint Comprehensive Plan of Action ή JCPOA)- η οποία επεδίωκε να περιορίσει τις πυρηνικές δραστηριότητες της χώρας και από την οποία η διοίκηση του Trump αποσύρθηκε το 2018.
Η Τεχεράνη πιθανώς επεδίωξε αυτά τα βήματα για να πείσει τις Ηνωμένες Πολιτείες να επανεξετάσουν τις κυρώσεις τους και να ωθήσει τα άλλα μέρη της JCPOA να κάνουν έκκληση στην Ουάσινγκτον να υποχωρήσει.
Για κάποιο χρονικό διάστημα, το Ιράν ίσως θεώρησε ότι η προσέγγισή του λειτουργούσε: Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, και ο Βρετανός πρωθυπουργός, Μπόρις Τζόνσον, προσπάθησαν να σχεδιάσουν μια συμφωνία στην οποία το Ιράν θα συμμορφωθεί ξανά προς την JCPOA με αντάλλαγμα την άρση κυρώσεων.
Ένα τέτοιο παζάρι, σύμφωνα με πληροφορίες, εκτροχιάστηκε την τελευταία στιγμή τον Σεπτέμβριο, όταν το Ιράν ζήτησε η άρση κυρώσεων να προηγηθεί μιας προτεινόμενης συνάντησης μεταξύ του Τραμπ και του Ιρανού προέδρου, Χασάν Ρουχανί, στην Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών.
Αλλά μέχρι τότε, το Ιράν μπορεί να είχε περάσει τα όρια.
Στις 9 Νοεμβρίου, ανακοίνωσε σχέδια για την επαναφορά του εμπλουτισμού ουρανίου σε ένα υπόγειο οχυρό και την αύξηση του ρυθμού του εμπλουτισμού αλλού.
Σε απάντηση, οι Ευρωπαίοι υπογράφοντες στην JCPOA απείλησαν να επαναφέρουν κυρώσεις.
Με το Ιράν να δοκιμάζει τα όρια της ευρωπαϊκής υπομονής, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν την ευκαιρία να δημιουργήσουν ένα ενιαίο μέτωπο με τους Ευρωπαίους πρώην εταίρους τους και να ωθήσουν το Ιράν να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Μαζί, θα πρέπει να προσφέρουν μια απλή πρόταση: Εμπλακείτε εποικοδομητικά, και ορισμένες κυρώσεις θα ανασταλούν κατά την διαπραγμάτευση μιας νέας συμφωνίας.
Συνεχίστε να επεκτείνετε τις πυρηνικές δραστηριότητες και να αρνείστε νέες διαπραγματεύσεις με στόχο την ενίσχυση της JCPOA, και η Ευρώπη θα συμπαραταχθεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες για να επαναλάβει τις κυρώσεις που ήρθησαν στο πλαίσιο της συμφωνίας.
Σταδιακή κλιμάκωση
Στο πρώτο έτος μετά την αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από την JCPOA, το Ιράν φάνηκε ικανοποιημένο με το να περιμένει την διοίκηση του Trump.
Σε απάντηση της κλιμακούμενης πίεσης από τις ΗΠΑ, προσπάθησε να προσελκύσει τις ευρωπαϊκές χώρες να αψηφήσουν τις δευτερεύουσες αμερικανικές κυρώσεις, οι οποίες τιμωρούσαν τις ξένες επιχειρήσεις για επιχειρηματικές συναλλαγές με ιρανικές τράπεζες, αλλά για κάποιο χρονικό διάστημα επέτρεπαν την πώληση ιρανικού πετρελαίου.
Μόλις, όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες σοβάρεψαν σχετικά τον μηδενισμό των εξαγωγών του Ιράν, το Ιράν άλλαξε την στρατηγική του.
Τους τελευταίους έξι μήνες, η Τεχεράνη προέβη σε τέσσερα πρόσθετα βήματα για να επεκτείνει τις πυρηνικές δραστηριότητές της, η καθεμιά σχεδιασμένη να αθετήσει έναν ή περισσότερους από τους αρχικούς όρους της JCPOA. Στις 8 Μαΐου, το Ιράν ανακοίνωσε ότι δεν θα τηρήσει πλέον το όριο της συμφωνίας για τα αποθέματα ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού.
Στην συνέχεια, στις 7 Ιουλίου, Ιρανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι θα εμπλουτίσουν ουράνιο στο 4,5%, υπερβαίνοντας το όριο του 3,67% που καθορίζεται στην συμφωνία.
Στις 6 Σεπτεμβρίου οι Ιρανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι θα επιταχύνουν την έρευνα και ανάπτυξη προηγμένων φυγοκεντρητών, οι οποίοι θα μπορούσαν ενδεχομένως να επιτρέψουν στο Ιράν να εμπλουτίσει το ουράνιο γρηγορότερα και με λιγότερους φυγοκεντρητές -και άρα σε εγκαταστάσεις μικρότερες και πιο εύκολα κρυμμένες.
Τέλος, στις 9 Νοεμβρίου, το Ιράν ανακοίνωσε ότι είχε ξαναρχίσει να εμπλουτίζει ουράνιο στην υπόγεια μονάδα της στην [περιοχή] Fordow.
Αρχικά, οι ενέργειες του Ιράν φάνηκαν ως σχεδιασμένες για να διατηρήσουν παρά να υπονομεύσουν την JCPOA.
Οι τρεις πρώτες κλιμακώσεις του Ιράν δεν ήταν μόνο αναστρέψιμες αλλά αναμφισβήτητα συγκρατημένες, με αποτέλεσμα να μειωθεί ο «χρόνος επιτυχίας» του -ο χρόνος που απαιτείται για την παραγωγή υψηλά εμπλουτισμένου ουρανίου για την κατασκευή ενός όπλου- μόνο για περίπου δύο εβδομάδες, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Επιστήμης και Διεθνούς Ασφάλειας (Science and International Security).
Ωστόσο, η πιο πρόσφατη πυρηνική κλιμάκωση του Ιράν ενεργοποίησε περισσότερες καμπάνες συναγερμού.
Η μονάδα εμπλουτισμού στην Fordow είναι επίμαχη επειδή έχει σχεδιαστεί για να αποφεύγει την ανίχνευση και την επίθεση.
Λίγες μέρες αφότου το Ιράν ανακοίνωσε ότι θα επαναλάβει τον εμπλουτισμό εκεί, ένας Ιρανός αξιωματούχος επιβεβαίωσε ότι η Τεχεράνη είχε εγκαταλείψει τις δεσμεύσεις της στην JCPOA ότι θα μετατρέψει τη μονάδα σε ερευνητικό κέντρο φυσικής.
Ο αξιωματούχος απειλούσε επίσης ότι το Ιράν ενδεχομένως να σταματήσει τις προσπάθειές του για μείωση των κινδύνων διάδοσης που δημιουργεί ο πυρηνικός του αντιδραστήρας βαρέος ύδατος στην Αράκ.
Επιπλέον, οι πληροφορίες που δημοσίευσε ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency, IAEA) υποδηλώνουν ότι ο ρυθμός εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν -που προηγουμένως υπερέβαινε το όριο που καθορίστηκε στην JCPOA, αλλά είναι πολύ χαμηλότερος από την ικανότητα του Ιράν- έχει αυξηθεί, μειώνοντας τον εκτιμώμενο χρόνο επιτυχίας από 8-12 μήνες σε 6-10 μήνες, και πάλι σύμφωνα με το Institute for Science and International Security.
Ωστόσο, οι ενέργειες του Ιράν φαίνονται σχεδιασμένες να μην παράγουν όντως ένα πυρηνικό όπλο σε αυτό το στάδιο, αλλά να προσελκύσουν την προσοχή των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης.
Η Τεχεράνη επιδιώκει να ωθήσει τις πρώτες να χαλαρώσουν την εκστρατεία κυρώσεων μέγιστης πίεσης, και να προσκαλέσουν την δεύτερη να υπογραμμίσει το μήνυμα της [Τεχεράνης] στην Ουάσινγκτον.
Κατά μια έννοια, αυτό ισοδυναμεί με την δημιουργία μιας κρίσης προκειμένου να αποσπαστούν παραχωρήσεις για μια απλή επιστροφή στο προηγούμενο καθεστώς (status quo ante) –ένα παίγνιο που σίγουρα θα αναγνώριζε η κυβέρνηση της Βόρειας Κορέας.
Η προσέγγιση της Τεχεράνης υποδηλώνει ότι βλέπει την JCPOA ως ότι εξυπηρετεί τα συμφέροντά της και επομένως αξίζει να διατηρηθεί.
Αυτό που δεν υποδηλώνει είναι ότι η Τεχεράνη είναι δεσμευμένη στην πυρηνική συγκράτηση ή διαφάνεια.
Κατά τα τελευταία δύο χρόνια, Ισραηλινοί αξιωματούχοι [του τομέα] πληροφοριών έχουν εκθέσει μια ιρανική «κρυψώνα» ερευνών για πυρηνικά όπλα καθώς και μια αδήλωτη εγκατάσταση στο Turquzabad, όπου το Ιράν φέρεται να αποθηκεύει πυρηνικό υλικό.
Κανένας από τους δύο χώρους δεν ήταν γνωστός στην IAEA.
Σε αντίθεση με τις έντονα διαλαλημένες σταδιακές παραβιάσεις των αρχικών όρων της JCPOA, το Ιράν όχι μόνο αρνήθηκε να αναγνωρίσει αυτές τις δραστηριότητες, αλλά φέρεται να προσπάθησε να τις κρύψει μόλις το Ισραήλ αποκάλυψε την ύπαρξή τους.
Οι εκθέσεις παρακολούθησης του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA) [3] υποδηλώνουν ότι η συνεργασία του Ιράν με την έρευνα του οργανισμού σχετικά με το θέμα ήταν λιγότερο από ικανοποιητική.
Δοκιμάζοντας τα όρια
Τα ευρωπαϊκά μέρη της JCPOA -η ΕΕ και η λεγόμενη E3 που αποτελείται από την Γαλλία, την Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο- δεν έκαναν πολλά για να αντιδράσουν στις επανειλημμένες προκλήσεις του Ιράν εκτός από το να τις καταδικάσουν.
Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι κατηγορούν τις Ηνωμένες Πολιτείες πως πυροδότησαν την κρίση αποσυρόμενες από την JCPOA και εν μέρει γιατί ήλπιζαν να σώσουν την συμφωνία και φοβούνταν ότι η τιμωρία του Ιράν θα ωθήσει την χώρα να κλιμακώσει περαιτέρω.
Αλλά αυτός ο υπολογισμός μπορεί να αλλάζει.
Μετά την πρόσφατη πυρηνική κλιμάκωση του Ιράν, η ΕΕ προειδοποίησε ότι περαιτέρω προκλήσεις θα μπορούσαν να ενεργοποιήσουν τον «μηχανισμό επίλυσης διαφορών» της JCPOA -το πρώτο βήμα σε μια διαδικασία που θα μπορούσε να οδηγήσει στην επαναφορά των κυρώσεων.
Παρά τις προειδοποιήσεις αυτές, το Ιράν είναι απίθανο να αλλάξει πορεία, καθώς ο στόχος του είναι να αλλάξει η πολιτική των ΗΠΑ.
Αντίθετα, είναι πιθανό να συνεχίσει να ασκεί πιέσεις στην Ουάσινγκτον με την στρατηγική της σταδιακής κλιμάκωσης, τουλάχιστον μέχρι να γίνει σαφές το εάν ο Trump θα υπηρετήσει για μια δεύτερη θητεία.
Αν ο Τραμπ κερδίσει την επανεκλογή του και το Ιράν τελικά ενδώσει σε μια νέα διαπραγμάτευση με την διοίκησή του, το Ιράν μπορεί να κλιμακώσει πολύ πιο δραματικά -ενδεχομένως αποκαθιστώντας το πυρηνικό του πρόγραμμα σε προ-JCPOA επίπεδα, προκειμένου να δημιουργήσει μια αίσθηση επείγοντος και να κερδίσει μόχλευση πριν από τις συνομιλίες.
Ωστόσο, η αυξανόμενη ευρωπαϊκή ανυπομονησία με το Ιράν αποτελεί ευκαιρία για τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η κυβέρνηση Trump άσκησε σημαντική οικονομική πίεση στο Ιράν: Οι προβολές του ΔΝΤ [4] δείχνουν ότι η ιρανική οικονομία θα συρρικνωθεί κατά 9,5% το 2019.
Ωστόσο, έχει κάνει σχετικά λίγα για να δημιουργήσει διπλωματική πίεση. Αντίθετα, έχει επιδιώξει με ανυπομονησία μια σύνοδο κορυφής μεταξύ Trump και Rouhani, η οποία είναι απίθανο να υλοποιηθεί, αλλά δίνει στο Ιράν ένα καρότο για να κραδαίνει.
Στον απόηχο της πρόσφατης πυρηνικής ανακοίνωσης του Ιράν, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν ένα κοινό διπλωματικό μέτωπο με τους Ευρωπαίους εταίρους τους και να ενισχύσουν την πρόσθετη υποστήριξη από εταίρους στην Ασία και αλλού.
Μαζί, θα πρέπει να προσφέρουν στο Ιράν νέες πυρηνικές και πυραυλικές συνομιλίες, αρχίζοντας όχι με σύνοδο κορυφής, αλλά με συζητήσεις μεταξύ απεσταλμένων κατώτερου επιπέδου.
Θα πρέπει να προσφέρουν προσωρινό πάγωμα ορισμένων κυρώσεων εάν το Ιράν δεσμευτεί εποικοδομητικά και σταματήσει την πυρηνική κλιμάκωσή του, και να απειλήσουν να τις αυξήσουν εάν η Τεχεράνη αρνηθεί.
Μια τέτοια προσέγγιση θα προσέφερε την πιο ξεκάθαρη πορεία προς τη νέα συμφωνία που επιθυμεί η διοίκηση του Trump.
Θα αρχίσει επίσης να θεραπεύει το ρήγμα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους, [ρήγμα] που το Ιράν έχει εκμεταλλευτεί και που έχει αποσπάσει [την προσοχή των ΗΠΑ] από μεγαλύτερες στρατηγικές προτεραιότητες όπως η Ρωσία και η Κίνα.
Σε περίπτωση που πραγματοποιηθούν νέες διαπραγματεύσεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη θα πρέπει να τις προσεγγίσουν με τα διδάγματα των τελευταίων δύο ετών.
Οι παλαιοί φυγοκεντρητές του Ιράν και οι δηλωμένες εγκαταστάσεις εμπλουτισμού, έχει καταστεί σαφές, είναι σε μεγάλο βαθμό «μαστίγια» με τα οποία [το Ιράν] τραντάζει την Δύση˙ εάν το Ιράν προσπαθούσε πραγματικά να τα χρησιμοποιήσει για να προχωρήσει και να παράγει πυρηνικά όπλα, ο κίνδυνος να το καταλάβουν -και πιθανώς να του επιτεθούν- θα ήταν υψηλός.
Για να παραγάγει πραγματικά ένα πυρηνικό όπλο, το Ιράν θα πρέπει να το πράξει κρυφά, πράγμα που θα απαιτούσε την χρησιμοποίηση πιο προηγμένων φυγοκεντρητών, την απαγόρευση των επιθεωρήσεων στις εμπλεκόμενες μονάδες, την προώθηση της πυραυλικής τεχνολογίας του, και την διατήρηση των δραστηριοτήτων του στον τομέα των εξοπλισμών εντελώς εκτός ορίων.
Οι αποκαλύψεις των δύο τελευταίων ετών υποδηλώνουν ότι το Ιράν έχει θέσει τις βάσεις για ένα τέτοιο μυστικό πρόγραμμα ενώ παράλληλα ανοίγει το δηλωμένο πυρηνικό του πρόγραμμα σε επιθεωρήσεις.
Κάθε νέα συμφωνία πρέπει να σχεδιαστεί για να εντοπίζει και να αποτρέπει ένα μυστικό πρόγραμμα.
Ο Trump αποσύρθηκε από την JCPOA με την ελπίδα να εξασφαλίσει μια ευρύτερη, καλύτερη συμφωνία με το Ιράν.
Ωστόσο, παρά την συντριπτική οικονομική πίεση, δεν έχουν πραγματοποιηθεί νέες διαπραγματεύσεις.
Οι επανειλημμένες προκλήσεις του Ιράν δίνουν στην διοίκηση του Trump την ευκαιρία να αυξήσει την διπλωματική πίεση και να συγκεντρώσει ευρωπαϊκή υποστήριξη για έναν νέο γύρο συνομιλιών. Εάν η κυβέρνησή του δεν εκμεταλλευτεί αυτή την ευκαιρία, ο Trump θα τερματίσει την πρώτη του θητεία όχι με ισχυρότερους πυρηνικούς περιορισμούς στο Ιράν, αλλά με το Ιράν να επεκτείνει τις πυρηνικές του δραστηριότητες και να συντομεύει το χρονοδιάγραμμά του προς την επιτυχία απέναντι σε μια κατακερματισμένη διεθνή αντίθεση.
Michael Singh (Διευθυντής και ανώτερος συνεργάτης Lane-Swig στο Washington Institute for Near East Policy)
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών