Μυστικές συναλλαγές που έφεραν το τέλος στη βρετανική αυτοκρατορία στη Μέση Ανατολή αποκαλύπτονται σε ένα κοινό αραβικό και περσικό ντοκιμαντέρ του BBC News.
Η ταινία Secrets & Deals: How Britain Left the Gulf περιέχει λεπτομέρειες για το πώς άφησε το Ιράν να έχει τον έλεγχο των αμφισβητούμενων νησιών, καθώς και μαρτυρίες αυτόπτων μαρτύρων ενός πραξικοπήματος που οργανώθηκε από τη Βρετανία.
Πολλοί Άραβες ηγέτες ήταν πεπεισμένοι ότι η Βρετανία είχε βοηθήσει κρυφά το Ισραήλ να κερδίσει τους Άραβες γείτονές του στον Πόλεμο των Έξι Ημερών του Ιουνίου 1967.
Το Ισραήλ είχε καταλάβει την Ανατολική Ιερουσαλήμ, τη Δυτική Όχθη, τη Γάζα, τη χερσόνησο του Σινά και τα Υψίπεδα του Γκολάν.
Σε αντίποινα, τα πλούσια σε πετρέλαιο κράτη του Κόλπου άρχισαν να ξεπουλούν τις αποθήκες τους σε βρετανικό νόμισμα.
Η λίρα κατέρρευσε.
Απελπισμένη να εξοικονομήσει χρήματα, η Εργατική κυβέρνηση του Χάρολντ Γουίλσον αποφάσισε ότι ήταν καιρός να τερματίσει τις δεσμεύσεις της Βρετανίας για την άμυνα στη Μέση Ανατολή.
Η Βρετανία δεν είχε ποτέ επίσημα αποικίες στον Κόλπο, αλλά ήταν η κατεξοχήν ξένη δύναμη εκεί από τον 18ο αιώνα.
Τα αραβικά εμιράτα του Μπαχρέιν, του Κατάρ και των Κρατών Τρουσιάλ (Άμπου Ντάμπι, Ντουμπάι και οι μικρότεροι γείτονές τους) είχαν υπογράψει συνθήκες προστασίας με τη Βρετανία.
Αυτό σήμαινε ότι η Βρετανία ήλεγχε την αμυντική και εξωτερική πολιτική της, ενώ οι τοπικοί ηγέτες επέβλεπαν κυρίως τις εγχώριες υποθέσεις.
Το 1965, ο πιο προοδευτικός πολιτικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά από τους κυβερνώντες σεΐχηδες στις πολιτείες Trucial, ο Saqr bin Sultan al-Qassemi της Sharjah, έπεσε λόγω των Βρετανών.
Ο Σεΐχης Σακρ απομακρύνθηκε σε ένα πραξικόπημα που υποστηρίχθηκε από τη Βρετανία και αντικαταστάθηκε από τον ξάδερφό του.
Επισήμως, η άρχουσα οικογένεια συμφώνησε ότι έπρεπε να φύγει.
Ο Σεΐχης Σακρ προσκλήθηκε στο Ντουμπάι για συνάντηση.
Η τοπική στρατιωτική δύναμη της Βρετανίας, οι Trucial Oman Scouts, τον περίμεναν εκεί. Ήταν όμως μια παγίδα και ο Σεΐχης Σακρ εξορίστηκε.
Η ταινία αποκαλύπτει πώς η Βρετανία κανόνισε το πραξικόπημα. Ο σερ Τέρενς Κλαρκ (μετέπειτα πρεσβευτής της Βρετανίας στο Ιράκ) είπε για πρώτη φορά στο BBC πώς έγινε:
«Έφτασε ένα απόσπασμα των προσκόπων μας Trucial Oman. Αφόπλισαν τους σωματοφύλακες του Saqr.
«Όταν είδα ότι κάθονταν ήρεμα, είπα στον αναπληρωτή πράκτορα, "Το μήνυμα έχει παραδοθεί". Αυτό ήταν το σήμα.
«Ο αναπληρωτής πράκτορας είπε στον Σέιχ Σακρ ότι η άρχουσα οικογένεια αποφάσισε να τον απομακρύνει.
«Σοκαρισμένος, ο Σεΐχης Σακρ σηκώθηκε όρθιος. Είδε τους άνδρες του να κάθονται άοπλοι. Δεν μπορούσε να κάνει τίποτα.
«Έπρεπε να δεχτεί την απόφαση».
«Θα πάρουμε αυτά τα νησιά»
Μόλις η Βρετανία ανακοίνωσε το 1968 ότι σκόπευε να αποχωρήσει από τον Κόλπο, η ένταση αυξήθηκε μεταξύ των Άραβων ηγετών και του Ιράν.
Η σειρά είχε επίκεντρο το Μπαχρέιν και τρία μικρά αλλά στρατηγικά τοποθετημένα νησιά κοντά στο στενό του Ορμούζ: το Abu Musa και το Greater and Lesser Tunbs.
Η στάση του Σάχη (ηγεμόνα) του Ιράν για την αποχώρηση των Βρετανών ήταν σταθερή, σύμφωνα με ένα μυστικό σημείωμα που αφηγείται μια συνάντηση μεταξύ του με έναν Βρετανό υπουργό.
Με εξαίρεση αυτό που ονόμασε «εκείνο το νησί», συμφώνησε με την παραχώρηση ανεξαρτησίας σε όλα τα εδάφη που διοικούνται από τους Άραβες που συνορεύουν με τον Κόλπο.
«Εκείνο το νησί» ήταν το Μπαχρέιν.
Το Ιράν διεκδίκησε ιστορικά το Μπαχρέιν και τα τρία νησιά ως μέρος του εδάφους του, το οποίο «έκλεψε» η Βρετανία.
Αυτό που ακολούθησε ήταν μια έκρηξη παρασκηνιακής διπλωματίας μεταξύ των Άραβων ηγεμόνων, της Βρετανίας και του Σάχη.
Η Βρετανία συμφώνησε κρυφά να παραδώσει τα αμφισβητούμενα νησιά στον Σάχη
Όπως υπενθύμισε αργότερα ο τότε πρέσβης της Βρετανίας στην Τεχεράνη σε μια ηχογράφηση που δεν είχε μεταδοθεί ποτέ πριν: «Το Λονδίνο είπε, «Εντάξει, θα το δοκιμάσουμε, αλλά είναι μια πολύ λεπτή επιχείρηση γιατί δεν εμπιστευόμαστε τους Ιρανούς, οι Ιρανοί δεν μας εμπιστεύονται , και από το Μπαχρέιν δεν εμπιστεύονται κανέναν από εμάς».
Η δημόσια στάση του Σάχη άλλαξε. Αμβλύνει τον ισχυρισμό του για το Μπαχρέιν και άφησε τον ΟΗΕ να αναλάβει την ευθύνη για την απόφαση ώστε να γίνει ανεξάρτητο, με βάση μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 1970.
Μέχρι το καλοκαίρι του 1971, η μορφή των σημερινών αραβικών κρατών του Κόλπου είχε γίνει ξεκάθαρη.
Το Μπαχρέιν και το Κατάρ έγιναν το καθένα πλήρως ανεξάρτητο τον Αύγουστο, και είχαν τεθεί σχέδια για το Άμπου Ντάμπι, το Ντουμπάι, το Σάρτζα και τέσσερα άλλα εμιράτα να ιδρύσουν μια νέα ομοσπονδία με την ονομασία Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Όμως παρέμειναν τα τρία επίμαχα νησιά. Διεκδικήθηκαν από το Ιράν, αλλά διοικούνταν από εμιράτα που θα γίνονταν μέρος των ΗΑΕ τον Δεκέμβριο του 1971.
Ένα μυστικό σημείωμα που ανακαλύφθηκε πρόσφατα από το υπουργείο Εξωτερικών του Ιράν, με ημερομηνία τον Ιούνιο του 1970, καταγράφει τον Σάχη να λέει στον Υπουργό Εξωτερικών της Βρετανίας, Sir Alec Douglas-Home: «Αυτά τα νησιά ανήκουν στο Ιράν και πρέπει να επιστραφούν στο Ιράν... Ό,τι και να γίνει, θα πάρετε αυτά τα νησιά».
Δημόσια, Βρετανοί αξιωματούχοι υποστήριξαν ότι τα τρία νησιά ανήκαν στις Trucial States. 
Ωστόσο, αποχαρακτηρισμένα τηλεγραφήματα που αποκαλύφθηκαν από το BBC αποκαλύπτουν ότι ο Sir William Luce, μακροχρόνιος Βρετανός αποικιακός διαχειριστής και διπλωμάτης, συμφώνησε κρυφά με τον Σάχη να παραδώσει δύο από τα τρία νησιά στο Ιράν πριν αποσυρθούν οι βρετανικές δυνάμεις τον Δεκέμβριο του 1971.
Τα πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα δείχνουν ότι παρά τις πολλές μεταγενέστερες διαμαρτυρίες των ΗΑΕ για την «κατοχή από το Ιράν» των τριών νησιών στις 30 Νοεμβρίου 1971, ο Σεΐχης Ζαγιέντ του Άμπου Ντάμπι και ο Σεΐχης Ρασίντ του Ντουμπάι - ο ιδρυτής πρόεδρος και αντιπρόεδρος των ΗΑΕ - γνώριζαν την απόφαση της Βρετανίας πριν εισέλθουν οι ιρανικές ναυτικές δυνάμεις.
Τα έγγραφα αποκαλύπτουν επίσης ότι ο Σεΐχης Ζαγιέντ συμφώνησε με την απόφαση.
Εν τω μεταξύ, ο εμίρης της Sharjah συμφώνησε σε μια συμφωνία της τελευταίας στιγμής με το Ιράν για να μοιραστεί τη διοίκηση του Abu Musa.
Αυτό κράτησε μέχρι το 1992, όταν το Ιράν πήρε τον πλήρη έλεγχο του νησιού.
Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1971 η παρουσία της Βρετανίας στον Κόλπο - το τελευταίο απομεινάρι της αυτοκρατορίας της στη Μέση Ανατολή - είχε τελειώσει.
Σήμερα, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εξακολουθούν να αμφισβητούν την αξίωση του Ιράν για την κυριαρχία στα εν λόγω τρία νησιά. Έτσι παραμένει πηγή έντασης μεταξύ του Ιράν και του αραβικού κόσμου.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών