Το δολάριο ΗΠΑ παραμένει το κύριο νόμισμα τιμολόγησης στο παγκόσμιο εμπόριο, με το 40% των διεθνών εμπορικών συναλλαγών σε αγαθά να τιμολογούνται σε δολάρια
Στις αρχές Ιουνίου, άρχισε να κυκλοφορεί μια φήμη - η οποία αναφέρθηκε ευρέως στον ινδικό Τύπο - ότι η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας είχε επιτρέψει τη λήξη της συμφωνίας πετρελαιοδολαρίων με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Αυτή η συμφωνία, που έγινε το 1974, είναι αρκετά απλή και ικανοποιεί διάφορες ανάγκες της κυβέρνησης των ΗΠΑ: οι ΗΠΑ αγοράζουν πετρέλαιο από τη Σαουδική Αραβία και η Σαουδική Αραβία χρησιμοποιεί αυτά τα χρήματα για να αγοράσει στρατιωτικό εξοπλισμό από αμερικανικούς κατασκευαστές όπλων ενώ διατηρεί τα έσοδα από το πετρέλαιο σε χρεόγραφα του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ και στο δυτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Αυτή η συμφωνία για την ανακύκλωση των κερδών του πετρελαίου στην οικονομία των ΗΠΑ και στον δυτικό τραπεζικό κόσμο είναι γνωστή ως σύστημα πετρελαίου-δολαρίου.
Αυτή η μη αποκλειστική συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών δεν απαιτούσε ποτέ από τους Σαουδάραβες να περιορίσουν τις πωλήσεις πετρελαίου τους σε δολάρια ή να ανακυκλώσουν τα κέρδη τους από το πετρέλαιο αποκλειστικά σε τίτλους του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ (εκ των οποίων κατέχει σημαντικά 135,9 δισεκατομμύρια δολάρια) και δυτικές τράπεζες.
Πράγματι, οι Σαουδάραβες είναι ελεύθεροι να πουλούν πετρέλαιο σε πολλά νομίσματα, όπως το ευρώ, και να συμμετέχουν σε πλατφόρμες ψηφιακών νομισμάτων όπως το mBridge, μια δοκιμαστική πρωτοβουλία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών και των κεντρικών τραπεζών της Κίνας, της Ταϊλάνδης και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτα (ΗΑΕ).
Ωστόσο, η φήμη ότι αυτή η επί δεκαετίες συμφωνία πετρελαιοδολαρίων είχε φτάσει στο τέλος της αντανακλά τη διαδεδομένη προσδοκία ότι μια σεισμική μετατόπιση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα θα ανατρέψει τον κανόνα του καθεστώτος Dollar-Wall Street.
Ήταν μια ψευδής φήμη, αλλά έφερε μέσα της μια αλήθεια για τις δυνατότητες ενός κόσμου μετά το δολάριο ή την αποδολαριοποίηση.
Επέκταση BRICS
Η πρόσκληση που υπήρξε σε έξι χώρες να ενταχθούν στο μπλοκ BRICS τον περασμένο Αύγουστο ήταν μια περαιτέρω ένδειξη ότι μια τέτοια αλλαγή βρίσκεται σε εξέλιξη.
Μεταξύ αυτών των χωρών είναι το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ, αν και η Σαουδική Αραβία δεν έχει ακόμη οριστικοποιήσει την ένταξη της.
Με τη διευρυμένη συμμετοχή τους, οι BRICS θα περιλαμβάνουν τις δύο χώρες με τα μεγαλύτερα και δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο (Ρωσία και Ιράν, αντίστοιχα) και τις δύο χώρες που αντιπροσώπευαν σχεδόν το ένα τέταρτο της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου (Ρωσία και Σαουδική Αραβία, όλα τα στοιχεία από το 2022).
Το πολιτικό άνοιγμα μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, με τη μεσολάβηση του Πεκίνου τον Μάρτιο του 2023, καθώς και τα σημάδια ότι οι σύμμαχοι των ΗΠΑ, Η.Α.Ε. και η Σαουδική Αραβία, επιδιώκουν να διαφοροποιήσουν τους πολιτικούς δεσμούς τους, καταδεικνύοντας το πιθανό τέλος του συστήματος των πετροδολαρίων.
Αυτό ήταν στο επίκεντρο της φήμης στις αρχές Ιουνίου.
Ωστόσο, αυτή η πιθανότητα δεν πρέπει να μεγαλοποιηθεί, καθώς το καθεστώς Dollar-Wall Street παραμένει άθικτο και σημαντικά ισχυρό.
Τα στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου δείχνουν ότι, από το τελευταίο τρίμηνο του 2023, το δολάριο ΗΠΑ αντιπροσώπευε το 58,41% των κατανεμημένων συναλλαγματικών αποθεμάτων, ποσοστό πολύ μεγαλύτερο από τα αποθεματικά σε ευρώ (19,98%), γιεν Ιαπωνίας (5,7%) , βρετανική στερλίνα (4,8%) και κινεζικό ρενμίνμπι (από 3%).
Εν τω μεταξύ, το δολάριο ΗΠΑ παραμένει το κύριο νόμισμα τιμολόγησης στο παγκόσμιο εμπόριο, με το 40% των διεθνών εμπορικών συναλλαγών σε αγαθά να τιμολογούνται σε δολάρια, παρά το γεγονός ότι το μερίδιο των ΗΠΑ στο παγκόσμιο εμπόριο είναι μόλις 10%.
Ενώ το δολάριο παραμένει το βασικό νόμισμα, ωστόσο αντιμετωπίζει προκλήσεις σε όλο τον κόσμο, με το μερίδιο του δολαρίου ΗΠΑ στα διατεθέντα συναλλαγματικά αποθέματα να μειώνεται σταδιακά αλλά σταθερά τα τελευταία 20 χρόνια.
Τρεις παράγοντες οδηγούν την αποδολαριοποίηση:
- η έλλειψη δύναμης και δυνατοτήτων της οικονομίας των ΗΠΑ που ξεκίνησε με την Τρίτη Μεγάλη Ύφεση το 2008·
- την επιθετική χρήση παράνομων κυρώσεων —ιδίως οικονομικών κυρώσεων— από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους στον Παγκόσμιο Βορρά εναντίον του ενός τέταρτου των χωρών στον κόσμο
- και την ανάπτυξη και ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ των χωρών του Παγκόσμιου Νότου, ιδιαίτερα μέσω πλατφορμών όπως οι BRICS.
Το 2015, οι BRICS δημιούργησαν τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB), επίσης γνωστή ως Τράπεζα BRICS, για να περιηγηθούν σε ένα καθεστώς αποδολαριοποίησης και να παράγουν διευκολύνσεις για περαιτέρω ανάπτυξη αντί για λιτότητα.
Η δημιουργία αυτών των ιδρυμάτων BRICS και η αυξημένη χρήση τοπικών νομισμάτων για την πληρωμή του διασυνοριακού εμπορίου δημιούργησε μια προσδοκία επίσπευσης της αποδολαριοποίησης.
Στη σύνοδο κορυφής BRICS του 2023 στο Γιοχάνεσμπουργκ, ο Πρόεδρος της Βραζιλίας Luiz Inácio Lula da Silva επανέλαβε την έκκληση να αυξηθεί η χρήση των τοπικών νομισμάτων και ίσως να δημιουργηθεί ένα νομισματικό σύστημα BRICS.
Υπήρξε μια έντονη συζήτηση σχετικά με την αποδολαριοποίηση μεταξύ εκείνων που εργάστηκαν στα ιδρύματα BRICS και στις μεγάλες χώρες που ενδιαφέρονται για την αποδολαριοποίηση, όπως η Κίνα, σχετικά με την αναγκαιότητα, τις προοπτικές και τις δυσκολίες εύρεσης νέων τρόπων διατήρησης, συναλλαγματικά αποθέματα και τιμολόγια παγκόσμιου εμπορίου.
Οι προοπτικές
Το πιο πρόσφατο τεύχος του διεθνούς περιοδικού Wenhua Zongheng, μια συνεργασία μεταξύ Tricontinental: Institute for Social Research και Dongsheng, είναι αφιερωμένο σε αυτό το θέμα.
Στην εισαγωγή στο «The BRICS and De-Dollarisation: Opportunities and Challenges» (τόμος 2, τεύχος αρ. 1, Μάιος 2024), ο Paulo Nogueira Batista Jr., ο πρώτος αντιπρόεδρος της NDB (2015–2017), συνοψίζει τους σημαντικούς προβληματισμούς σχετικά με τη σημασία της απομάκρυνσης από το καθεστώς του δολαρίου και σχετικά με τις πολιτικές και τεχνικές δυσκολίες μιας τέτοιας μετάβασης.
Οι BRICS, σωστά ισχυρίζονται, ότι είναι μια διαφορετική ομάδα χωρών με πολύ διαφορετικές πολιτικές δυνάμεις που είναι υπεύθυνες για τα διαφορετικά κράτη.
Οι πολιτικές ατζέντες των μελών της —ακόμα και με τη νέα διάθεση στον Παγκόσμιο Νότο— είναι ιδιαίτερα ποικίλες όσον αφορά την οικονομική θεωρία, με πολλά από τα κράτη BRICS να παραμένουν προσηλωμένα σε νεοφιλελεύθερες φόρμουλες ενώ άλλα αναζητούν νέα μοντέλα ανάπτυξης.
Ένα από τα πιο σημαντικά σημεία που έθιξε ο Nogueira είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «θα χρησιμοποιήσουν κατά πάσα πιθανότητα όλα τα πολλά μέσα που έχουν στη διάθεσή τους για να αγωνιστούν ενάντια σε κάθε προσπάθεια εκθρονισμού του δολαρίου ως βασικού στοιχείου του διεθνούς νομισματικού συστήματος».
Αυτά τα μέσα θα περιλαμβάνουν κυρώσεις και διπλωματικές απειλές, τα οποία θα μείωναν την εμπιστοσύνη των κυβερνήσεων που έχουν ασθενέστερες πολιτικές δεσμεύσεις και δεν υποστηρίζονται από λαϊκά κινήματα που είναι προσηλωμένα σε μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων.
Η αποδολαριοποίηση κινούνταν με πολύ αργό ρυθμό μέχρι το 2022, όταν οι χώρες του Παγκόσμιου Βορρά άρχισαν να κατάσχουν ρωσικά περιουσιακά στοιχεία στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και η ανησυχία εξαπλώθηκε σε πολλές χώρες σχετικά με την ασφάλεια των περιουσιακών τους στοιχείων στις τράπεζες της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης .
Αν και αυτή η κατάσχεση δεν ήταν νέα (οι Ηνωμένες Πολιτείες το έχουν κάνει στο παρελθόν στην Κούβα και το Αφγανιστάν, για παράδειγμα), η κλίμακα και η σοβαρότητα αυτών των κατασχέσεων λειτούργησαν ως μέτρο «καταστροφής της εμπιστοσύνης», όπως το θέτει ο Nogueira.
Οι μεγάλες αλλαγές
Την εισαγωγή του Nogueira ακολουθούν τρία δοκίμια από κορυφαίους Κινέζους αναλυτές για τις τρέχουσες αλλαγές στην παγκόσμια τάξη.
Στο «Τι οδηγεί τη συζήτηση των BRICS για την αποδολαριοποίηση;», ο καθηγητής Ding Yifan (ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Taihe του Πεκίνου) περιγράφει τους λόγους για τους οποίους πολλές χώρες του Νότου τώρα επιδιώκουν να συναλλάσσονται σε τοπικά νομίσματα και να αποφορτίσουν την εξάρτησή τους από το δολάριο.
Τονίζει δύο παράγοντες που θέτουν υπό αμφισβήτηση εάν το δολάριο θα μπορέσει ή όχι να συνεχίσει να λειτουργεί ως νόμισμα άγκυρας: πρώτον, την αδυναμία της οικονομίας των ΗΠΑ λόγω της εξάρτησής της από τις στρατιωτικές δαπάνες έναντι των παραγωγικών επενδύσεων (η πρώτη από τις οποίες αντιπροσωπεύει το 53,6% των συνολικών παγκόσμιων στρατιωτικών δαπανών) και, δεύτερον, το ιστορικό αθέτησης των συμβολαίων των ΗΠΑ.
Στο τέλος του άρθρου του, ο Ding αναλογίζεται την πιθανότητα οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου να αποδεχτούν το κινεζικό renminbi (RMB) ως νόμισμα αναφοράς, καθώς οι κατασκευαστικές ικανότητες της Κίνας καθιστούν το RMB πολύτιμο ως τρόπο αγοράς κινεζικών προϊόντων.
Ωστόσο, στο δοκίμιό του «Τα συναλλαγματικά αποθέματα της Κίνας: Προκλήσεις ασφαλείας του παρελθόντος και του παρόντος», ο καθηγητής Yu Yongding (μέλος της Κινεζικής Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών) είναι επιφυλακτικός σχετικά με την πιθανότητα το RMB να υποκαταστήσει το δολάριο.
Για να γίνει το RMB διεθνές αποθεματικό νόμισμα, ο Yu υποστηρίζει, «η Κίνα πρέπει να εκπληρώσει μια σειρά από προϋποθέσεις, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας μιας υγιούς κεφαλαιαγοράς (ιδιαίτερα μιας βαθιάς και υψηλής ρευστότητας αγοράς ομολόγων του δημοσίου), ενός ευέλικτου καθεστώτος συναλλαγματικών ισοτιμιών, συνοριακές ροές κεφαλαίων και μακροπρόθεσμη πίστωση στην αγορά».
Αυτό θα σήμαινε ότι η Κίνα θα έπρεπε να αποφύγει τους ελέγχους κεφαλαίων της και να αρχίσει να προσφέρει κρατικά ομόλογα RMB για διεθνείς αγοραστές.
Η διεθνοποίηση RMB, υποστηρίζει ο Yu, «είναι ένας στόχος που αξίζει να επιδιώξουμε», αλλά δεν είναι κάτι που μπορεί να πραγματοποιηθεί βραχυπρόθεσμα.
«Το νερό», γράφει ποιητικά, «δεν θα ξεδιψάσει αμέσως».
Το μέλλον
Στο άρθρο του «From De-Risking to De-Dollarisation: The BRICS Currency and the Future of the International Financial Order», ο καθηγητής Gao Bai, ο οποίος διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Duke στις Ηνωμένες Πολιτείες, συμφωνεί ότι υπάρχει επιτακτική ανάγκη να ξεπεραστεί το καθεστώς του δολαρίου και ότι δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να προχωρήσουμε αυτή τη στιγμή.
Η χρήση του τοπικού νομίσματος έχει επεκταθεί — όπως μεταξύ Ρωσίας και Κίνας καθώς και μεταξύ Ρωσίας και Ινδίας — αλλά τέτοιες διμερείς ρυθμίσεις είναι ανεπαρκείς.
Όλο και περισσότερο, όπως δείχνει μια πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Συμβουλίου Χρυσού, οι κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο αγοράζουν χρυσό για τα αποθέματά τους και έτσι αυξάνουν την τιμή του (η τιμή spot του χρυσού είναι πάνω από 2.300 δολάρια ανά ουγγιά, πολύ πάνω από τα 1.200 δολάρια ανά ουγγιά τιμή όπου κυμάνθηκε το 2015).
Εάν δεν υπάρχει άμεσο νόμισμα διαθέσιμο για να αντικαταστήσει το δολάριο ΗΠΑ, υποστηρίζει ο Gao, τότε οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου θα πρέπει να δημιουργήσουν μια «αξία αναφοράς για τους διακανονισμούς στα τοπικά τους νομίσματα και μια πλατφόρμα ανταλλαγής για την υποστήριξη τέτοιων διακανονισμών.
Η μεγάλη ζήτηση για μια τέτοια αποτίμηση δίνει την ευκαιρία για τη δημιουργία ενός νομίσματος BRICS».
Το νέο τεύχος του Wenhua Zongheng παρέχει μια σαφή και στοχαστική αξιολόγηση των προβλημάτων με το καθεστώς Dollar-Wall Street και την ανάγκη για μια εναλλακτική λύση.
Το ευρύ φάσμα ιδεών που βρίσκονται στο τραπέζι αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία των συζητήσεων που διεξάγονται στους κύκλους πολιτικής σε όλο τον κόσμο.
Είμαστε πρόθυμοι να συνοψίσουμε αυτές τις ιδέες και να δοκιμάσουμε την τεχνική σκοπιμότητα και την πολιτική βιωσιμότητά τους.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δύο από τις χώρες BRICS εξέλεξαν νέες κυβερνήσεις φέτος.
Στην Ινδία, η ακροδεξιά κυβέρνηση με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Ναρέντρα Μόντι επιστρέφει στην εξουσία, αλλά με πολύ μειωμένη εντολή.
Δεδομένου ότι η κυβέρνηση Μόντι έχει προωθήσει μια πολιτική «εθνικού συμφέροντος», είναι πιθανό ότι θα συνεχίσει να παίζει ρόλο στη διαδικασία BRICS και να χρησιμοποιεί τοπικά νομίσματα για να αγοράζει αγαθά όπως το ρωσικό πετρέλαιο.
Εν τω μεταξύ, η κυβερνώσα συμμαχία της Νότιας Αφρικής, με επικεφαλής το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC), έχει σχηματίσει κυβέρνηση με τη δεξιά Δημοκρατική Συμμαχία, η οποία είναι προσηλωμένη στον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ και δεν ενδιαφέρεται για την ατζέντα των BRICS.
Με την πιθανή είσοδο της Νιγηρίας στα BRICS, το κέντρο βάρους του μπλοκ στην αφρικανική ήπειρο μπορεί να μετατοπιστεί προς τα βόρεια.
Κατά τη διάρκεια των σκληρών χρόνων του αγώνα ενάντια στην κυβέρνηση του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, το μέλος του ANC, Lindiwe Mabuza (γνωστό ως Sono Molefe) άρχισε να συλλέγει ποιήματα γραμμένα από γυναίκες στα στρατόπεδα του ANC.
www.bankingnews.gr
Αυτή η συμφωνία, που έγινε το 1974, είναι αρκετά απλή και ικανοποιεί διάφορες ανάγκες της κυβέρνησης των ΗΠΑ: οι ΗΠΑ αγοράζουν πετρέλαιο από τη Σαουδική Αραβία και η Σαουδική Αραβία χρησιμοποιεί αυτά τα χρήματα για να αγοράσει στρατιωτικό εξοπλισμό από αμερικανικούς κατασκευαστές όπλων ενώ διατηρεί τα έσοδα από το πετρέλαιο σε χρεόγραφα του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ και στο δυτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Αυτή η συμφωνία για την ανακύκλωση των κερδών του πετρελαίου στην οικονομία των ΗΠΑ και στον δυτικό τραπεζικό κόσμο είναι γνωστή ως σύστημα πετρελαίου-δολαρίου.
Αυτή η μη αποκλειστική συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών δεν απαιτούσε ποτέ από τους Σαουδάραβες να περιορίσουν τις πωλήσεις πετρελαίου τους σε δολάρια ή να ανακυκλώσουν τα κέρδη τους από το πετρέλαιο αποκλειστικά σε τίτλους του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ (εκ των οποίων κατέχει σημαντικά 135,9 δισεκατομμύρια δολάρια) και δυτικές τράπεζες.
Πράγματι, οι Σαουδάραβες είναι ελεύθεροι να πουλούν πετρέλαιο σε πολλά νομίσματα, όπως το ευρώ, και να συμμετέχουν σε πλατφόρμες ψηφιακών νομισμάτων όπως το mBridge, μια δοκιμαστική πρωτοβουλία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών και των κεντρικών τραπεζών της Κίνας, της Ταϊλάνδης και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτα (ΗΑΕ).
Ωστόσο, η φήμη ότι αυτή η επί δεκαετίες συμφωνία πετρελαιοδολαρίων είχε φτάσει στο τέλος της αντανακλά τη διαδεδομένη προσδοκία ότι μια σεισμική μετατόπιση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα θα ανατρέψει τον κανόνα του καθεστώτος Dollar-Wall Street.
Ήταν μια ψευδής φήμη, αλλά έφερε μέσα της μια αλήθεια για τις δυνατότητες ενός κόσμου μετά το δολάριο ή την αποδολαριοποίηση.
Επέκταση BRICS
Η πρόσκληση που υπήρξε σε έξι χώρες να ενταχθούν στο μπλοκ BRICS τον περασμένο Αύγουστο ήταν μια περαιτέρω ένδειξη ότι μια τέτοια αλλαγή βρίσκεται σε εξέλιξη.
Μεταξύ αυτών των χωρών είναι το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ, αν και η Σαουδική Αραβία δεν έχει ακόμη οριστικοποιήσει την ένταξη της.
Με τη διευρυμένη συμμετοχή τους, οι BRICS θα περιλαμβάνουν τις δύο χώρες με τα μεγαλύτερα και δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο (Ρωσία και Ιράν, αντίστοιχα) και τις δύο χώρες που αντιπροσώπευαν σχεδόν το ένα τέταρτο της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου (Ρωσία και Σαουδική Αραβία, όλα τα στοιχεία από το 2022).
Το πολιτικό άνοιγμα μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, με τη μεσολάβηση του Πεκίνου τον Μάρτιο του 2023, καθώς και τα σημάδια ότι οι σύμμαχοι των ΗΠΑ, Η.Α.Ε. και η Σαουδική Αραβία, επιδιώκουν να διαφοροποιήσουν τους πολιτικούς δεσμούς τους, καταδεικνύοντας το πιθανό τέλος του συστήματος των πετροδολαρίων.
Αυτό ήταν στο επίκεντρο της φήμης στις αρχές Ιουνίου.
Ωστόσο, αυτή η πιθανότητα δεν πρέπει να μεγαλοποιηθεί, καθώς το καθεστώς Dollar-Wall Street παραμένει άθικτο και σημαντικά ισχυρό.
Τα στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου δείχνουν ότι, από το τελευταίο τρίμηνο του 2023, το δολάριο ΗΠΑ αντιπροσώπευε το 58,41% των κατανεμημένων συναλλαγματικών αποθεμάτων, ποσοστό πολύ μεγαλύτερο από τα αποθεματικά σε ευρώ (19,98%), γιεν Ιαπωνίας (5,7%) , βρετανική στερλίνα (4,8%) και κινεζικό ρενμίνμπι (από 3%).
Εν τω μεταξύ, το δολάριο ΗΠΑ παραμένει το κύριο νόμισμα τιμολόγησης στο παγκόσμιο εμπόριο, με το 40% των διεθνών εμπορικών συναλλαγών σε αγαθά να τιμολογούνται σε δολάρια, παρά το γεγονός ότι το μερίδιο των ΗΠΑ στο παγκόσμιο εμπόριο είναι μόλις 10%.
Ενώ το δολάριο παραμένει το βασικό νόμισμα, ωστόσο αντιμετωπίζει προκλήσεις σε όλο τον κόσμο, με το μερίδιο του δολαρίου ΗΠΑ στα διατεθέντα συναλλαγματικά αποθέματα να μειώνεται σταδιακά αλλά σταθερά τα τελευταία 20 χρόνια.
Τρεις παράγοντες οδηγούν την αποδολαριοποίηση:
- η έλλειψη δύναμης και δυνατοτήτων της οικονομίας των ΗΠΑ που ξεκίνησε με την Τρίτη Μεγάλη Ύφεση το 2008·
- την επιθετική χρήση παράνομων κυρώσεων —ιδίως οικονομικών κυρώσεων— από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους στον Παγκόσμιο Βορρά εναντίον του ενός τέταρτου των χωρών στον κόσμο
- και την ανάπτυξη και ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ των χωρών του Παγκόσμιου Νότου, ιδιαίτερα μέσω πλατφορμών όπως οι BRICS.
Το 2015, οι BRICS δημιούργησαν τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB), επίσης γνωστή ως Τράπεζα BRICS, για να περιηγηθούν σε ένα καθεστώς αποδολαριοποίησης και να παράγουν διευκολύνσεις για περαιτέρω ανάπτυξη αντί για λιτότητα.
Η δημιουργία αυτών των ιδρυμάτων BRICS και η αυξημένη χρήση τοπικών νομισμάτων για την πληρωμή του διασυνοριακού εμπορίου δημιούργησε μια προσδοκία επίσπευσης της αποδολαριοποίησης.
Στη σύνοδο κορυφής BRICS του 2023 στο Γιοχάνεσμπουργκ, ο Πρόεδρος της Βραζιλίας Luiz Inácio Lula da Silva επανέλαβε την έκκληση να αυξηθεί η χρήση των τοπικών νομισμάτων και ίσως να δημιουργηθεί ένα νομισματικό σύστημα BRICS.
Υπήρξε μια έντονη συζήτηση σχετικά με την αποδολαριοποίηση μεταξύ εκείνων που εργάστηκαν στα ιδρύματα BRICS και στις μεγάλες χώρες που ενδιαφέρονται για την αποδολαριοποίηση, όπως η Κίνα, σχετικά με την αναγκαιότητα, τις προοπτικές και τις δυσκολίες εύρεσης νέων τρόπων διατήρησης, συναλλαγματικά αποθέματα και τιμολόγια παγκόσμιου εμπορίου.
Οι προοπτικές
Το πιο πρόσφατο τεύχος του διεθνούς περιοδικού Wenhua Zongheng, μια συνεργασία μεταξύ Tricontinental: Institute for Social Research και Dongsheng, είναι αφιερωμένο σε αυτό το θέμα.
Στην εισαγωγή στο «The BRICS and De-Dollarisation: Opportunities and Challenges» (τόμος 2, τεύχος αρ. 1, Μάιος 2024), ο Paulo Nogueira Batista Jr., ο πρώτος αντιπρόεδρος της NDB (2015–2017), συνοψίζει τους σημαντικούς προβληματισμούς σχετικά με τη σημασία της απομάκρυνσης από το καθεστώς του δολαρίου και σχετικά με τις πολιτικές και τεχνικές δυσκολίες μιας τέτοιας μετάβασης.
Οι BRICS, σωστά ισχυρίζονται, ότι είναι μια διαφορετική ομάδα χωρών με πολύ διαφορετικές πολιτικές δυνάμεις που είναι υπεύθυνες για τα διαφορετικά κράτη.
Οι πολιτικές ατζέντες των μελών της —ακόμα και με τη νέα διάθεση στον Παγκόσμιο Νότο— είναι ιδιαίτερα ποικίλες όσον αφορά την οικονομική θεωρία, με πολλά από τα κράτη BRICS να παραμένουν προσηλωμένα σε νεοφιλελεύθερες φόρμουλες ενώ άλλα αναζητούν νέα μοντέλα ανάπτυξης.
Ένα από τα πιο σημαντικά σημεία που έθιξε ο Nogueira είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «θα χρησιμοποιήσουν κατά πάσα πιθανότητα όλα τα πολλά μέσα που έχουν στη διάθεσή τους για να αγωνιστούν ενάντια σε κάθε προσπάθεια εκθρονισμού του δολαρίου ως βασικού στοιχείου του διεθνούς νομισματικού συστήματος».
Αυτά τα μέσα θα περιλαμβάνουν κυρώσεις και διπλωματικές απειλές, τα οποία θα μείωναν την εμπιστοσύνη των κυβερνήσεων που έχουν ασθενέστερες πολιτικές δεσμεύσεις και δεν υποστηρίζονται από λαϊκά κινήματα που είναι προσηλωμένα σε μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων.
Η αποδολαριοποίηση κινούνταν με πολύ αργό ρυθμό μέχρι το 2022, όταν οι χώρες του Παγκόσμιου Βορρά άρχισαν να κατάσχουν ρωσικά περιουσιακά στοιχεία στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και η ανησυχία εξαπλώθηκε σε πολλές χώρες σχετικά με την ασφάλεια των περιουσιακών τους στοιχείων στις τράπεζες της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης .
Αν και αυτή η κατάσχεση δεν ήταν νέα (οι Ηνωμένες Πολιτείες το έχουν κάνει στο παρελθόν στην Κούβα και το Αφγανιστάν, για παράδειγμα), η κλίμακα και η σοβαρότητα αυτών των κατασχέσεων λειτούργησαν ως μέτρο «καταστροφής της εμπιστοσύνης», όπως το θέτει ο Nogueira.
Οι μεγάλες αλλαγές
Την εισαγωγή του Nogueira ακολουθούν τρία δοκίμια από κορυφαίους Κινέζους αναλυτές για τις τρέχουσες αλλαγές στην παγκόσμια τάξη.
Στο «Τι οδηγεί τη συζήτηση των BRICS για την αποδολαριοποίηση;», ο καθηγητής Ding Yifan (ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Taihe του Πεκίνου) περιγράφει τους λόγους για τους οποίους πολλές χώρες του Νότου τώρα επιδιώκουν να συναλλάσσονται σε τοπικά νομίσματα και να αποφορτίσουν την εξάρτησή τους από το δολάριο.
Τονίζει δύο παράγοντες που θέτουν υπό αμφισβήτηση εάν το δολάριο θα μπορέσει ή όχι να συνεχίσει να λειτουργεί ως νόμισμα άγκυρας: πρώτον, την αδυναμία της οικονομίας των ΗΠΑ λόγω της εξάρτησής της από τις στρατιωτικές δαπάνες έναντι των παραγωγικών επενδύσεων (η πρώτη από τις οποίες αντιπροσωπεύει το 53,6% των συνολικών παγκόσμιων στρατιωτικών δαπανών) και, δεύτερον, το ιστορικό αθέτησης των συμβολαίων των ΗΠΑ.
Στο τέλος του άρθρου του, ο Ding αναλογίζεται την πιθανότητα οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου να αποδεχτούν το κινεζικό renminbi (RMB) ως νόμισμα αναφοράς, καθώς οι κατασκευαστικές ικανότητες της Κίνας καθιστούν το RMB πολύτιμο ως τρόπο αγοράς κινεζικών προϊόντων.
Ωστόσο, στο δοκίμιό του «Τα συναλλαγματικά αποθέματα της Κίνας: Προκλήσεις ασφαλείας του παρελθόντος και του παρόντος», ο καθηγητής Yu Yongding (μέλος της Κινεζικής Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών) είναι επιφυλακτικός σχετικά με την πιθανότητα το RMB να υποκαταστήσει το δολάριο.
Για να γίνει το RMB διεθνές αποθεματικό νόμισμα, ο Yu υποστηρίζει, «η Κίνα πρέπει να εκπληρώσει μια σειρά από προϋποθέσεις, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας μιας υγιούς κεφαλαιαγοράς (ιδιαίτερα μιας βαθιάς και υψηλής ρευστότητας αγοράς ομολόγων του δημοσίου), ενός ευέλικτου καθεστώτος συναλλαγματικών ισοτιμιών, συνοριακές ροές κεφαλαίων και μακροπρόθεσμη πίστωση στην αγορά».
Αυτό θα σήμαινε ότι η Κίνα θα έπρεπε να αποφύγει τους ελέγχους κεφαλαίων της και να αρχίσει να προσφέρει κρατικά ομόλογα RMB για διεθνείς αγοραστές.
Η διεθνοποίηση RMB, υποστηρίζει ο Yu, «είναι ένας στόχος που αξίζει να επιδιώξουμε», αλλά δεν είναι κάτι που μπορεί να πραγματοποιηθεί βραχυπρόθεσμα.
«Το νερό», γράφει ποιητικά, «δεν θα ξεδιψάσει αμέσως».
Το μέλλον
Στο άρθρο του «From De-Risking to De-Dollarisation: The BRICS Currency and the Future of the International Financial Order», ο καθηγητής Gao Bai, ο οποίος διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Duke στις Ηνωμένες Πολιτείες, συμφωνεί ότι υπάρχει επιτακτική ανάγκη να ξεπεραστεί το καθεστώς του δολαρίου και ότι δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να προχωρήσουμε αυτή τη στιγμή.
Η χρήση του τοπικού νομίσματος έχει επεκταθεί — όπως μεταξύ Ρωσίας και Κίνας καθώς και μεταξύ Ρωσίας και Ινδίας — αλλά τέτοιες διμερείς ρυθμίσεις είναι ανεπαρκείς.
Όλο και περισσότερο, όπως δείχνει μια πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Συμβουλίου Χρυσού, οι κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο αγοράζουν χρυσό για τα αποθέματά τους και έτσι αυξάνουν την τιμή του (η τιμή spot του χρυσού είναι πάνω από 2.300 δολάρια ανά ουγγιά, πολύ πάνω από τα 1.200 δολάρια ανά ουγγιά τιμή όπου κυμάνθηκε το 2015).
Εάν δεν υπάρχει άμεσο νόμισμα διαθέσιμο για να αντικαταστήσει το δολάριο ΗΠΑ, υποστηρίζει ο Gao, τότε οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου θα πρέπει να δημιουργήσουν μια «αξία αναφοράς για τους διακανονισμούς στα τοπικά τους νομίσματα και μια πλατφόρμα ανταλλαγής για την υποστήριξη τέτοιων διακανονισμών.
Η μεγάλη ζήτηση για μια τέτοια αποτίμηση δίνει την ευκαιρία για τη δημιουργία ενός νομίσματος BRICS».
Το νέο τεύχος του Wenhua Zongheng παρέχει μια σαφή και στοχαστική αξιολόγηση των προβλημάτων με το καθεστώς Dollar-Wall Street και την ανάγκη για μια εναλλακτική λύση.
Το ευρύ φάσμα ιδεών που βρίσκονται στο τραπέζι αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία των συζητήσεων που διεξάγονται στους κύκλους πολιτικής σε όλο τον κόσμο.
Είμαστε πρόθυμοι να συνοψίσουμε αυτές τις ιδέες και να δοκιμάσουμε την τεχνική σκοπιμότητα και την πολιτική βιωσιμότητά τους.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δύο από τις χώρες BRICS εξέλεξαν νέες κυβερνήσεις φέτος.
Στην Ινδία, η ακροδεξιά κυβέρνηση με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Ναρέντρα Μόντι επιστρέφει στην εξουσία, αλλά με πολύ μειωμένη εντολή.
Δεδομένου ότι η κυβέρνηση Μόντι έχει προωθήσει μια πολιτική «εθνικού συμφέροντος», είναι πιθανό ότι θα συνεχίσει να παίζει ρόλο στη διαδικασία BRICS και να χρησιμοποιεί τοπικά νομίσματα για να αγοράζει αγαθά όπως το ρωσικό πετρέλαιο.
Εν τω μεταξύ, η κυβερνώσα συμμαχία της Νότιας Αφρικής, με επικεφαλής το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC), έχει σχηματίσει κυβέρνηση με τη δεξιά Δημοκρατική Συμμαχία, η οποία είναι προσηλωμένη στον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ και δεν ενδιαφέρεται για την ατζέντα των BRICS.
Με την πιθανή είσοδο της Νιγηρίας στα BRICS, το κέντρο βάρους του μπλοκ στην αφρικανική ήπειρο μπορεί να μετατοπιστεί προς τα βόρεια.
Κατά τη διάρκεια των σκληρών χρόνων του αγώνα ενάντια στην κυβέρνηση του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, το μέλος του ANC, Lindiwe Mabuza (γνωστό ως Sono Molefe) άρχισε να συλλέγει ποιήματα γραμμένα από γυναίκες στα στρατόπεδα του ANC.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών