Νέα Νομισματική Τάξη: Παγκοσμιοποίηση χωρίς την ηγεμονία του δολαρίου, ο κυρίαρχος ρόλος των BRICS και η παρακμή της Δύσης

Θα μπορούσε να υιοθετηθεί ένα νέο νόμισμα για να αμφισβητήσει την κυριαρχία του δολαρίου;
Ενδεχομένως, αλλά μπορεί να μην είναι αυτό το ζητούμενο όσον αφορά τις κυοφορούμενες αλλαγές στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα….
Η αναδιάταξη του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος και εν συνόλω της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης θα προκύψει από το γεγονός ότι δεν θα υπάρχει κάποιο κυρίαρχο νόμισμα αλλά πολλαπλοί «νομισματικοί χώροι».
Το παγκόσμιο εμπόριο θα διεξάγεται με τη χρήση των τοπικών νομισμάτων σε διάφορες νομισματικές «περιοχές» ή «χώρους» - και αυτό θα διαμορφώσει έναν παγκόσμιο πολυπολικό κόσμο με εταιρικές σχέσεις ισοτιμίας μετεξύ των κρατών και χωρίς τη δυτική ηγεμονία βεβαίως.
Τον Αύγουστο του 2023, η Νότια Αφρική θα φιλοξενήσει τους ηγέτες της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας, της Κίνας και της Νότιας Αφρικής - μια ομάδα κρατών που είναι γνωστή με το ακρωνύμιο BRICS.
Μεταξύ των θεμάτων της ημερήσιας διάταξης είναι η δημιουργία ενός νέου κοινού νομίσματος BRICS.

Οι κυοφορούμενες αλλαγές

Σύμφωνα με τη Mihaela Papa, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Tufts, η σύνοδος κορυφής των BRICS λαμβάνει χώρα καθώς χώρες σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζουν ένα μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό τοπίο το οποίο αμφισβητεί την παραδοσιακή κυριαρχία της Δύσης.
Και ενώ οι χώρες BRICS επιδιώκουν να μειώσουν την εξάρτησή τους από το δολάριο για πάνω από μια δεκαετία, οι δυτικές κυρώσεις στη Ρωσία μετά την εισβολή της στην Ουκρανία έχουν επιταχύνει την εν λόγω διαδικασία.
Εν τω μεταξύ, η αύξηση των επιτοκίων και η πρόσφατη κρίση όσον αφορά το ανώτατο όριο του χρέους στις ΗΠΑ έχουν εγείρει ανησυχίες μεταξύ άλλων κρατών σχετικά με το χρέος τους σε δολάρια και την κατάρρευση του δολαρίου σε περίπτωση που η κορυφαία οικονομία του κόσμου κηρύξει στάση πληρωμών ενώ η εικόνα των δημοσιονομικών της μεγεθών απέχει πολύ από να δημιουργεί μια εικόνα αξιοπιστίας.
Βάσει των παραπάνω, ένα νέο νόμισμα BRICS αντιμετωπίζει μεγάλα εμπόδια πριν γίνει πραγματικότητα.
Αλλά αυτό που δείχνουν οι συζητήσεις είναι ότι οι χώρες της ομάδας των BRICS επιδιώκουν να αναδείξουν και να αναπτύξουν νέες ιδέες για το πώς θα αναδιαμορφώσουν την παγκόσμια τάξη σε σχέση με τη διενέργεια των διεθνών συναλλαγών και να συντονίσουν αποτελεσματικά τις πολιτικές τους.

Το κύμα της αποδολαριοποίησης

Με το 88% των διεθνών συναλλαγών να γίνονται σε δολάρια και το δολάριο να αντιπροσωπεύει το 58% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων, η κυριαρχία του αμερικανικού νομίσματος δεν φαίνεται να απειλείται.
Ωστόσο, η τάση της αποδολαριοποίησης - ή η μείωση της εξάρτησης μιας οικονομίας από το δολάριο όσον αφορά τις διεθνείς συναλλαγές και τη χρηματοδότησή της - επιταχύνεται μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Οι χώρες της ομάδας των BRICS επιδιώκουν μέσα ένα ευρύ φάσμα πρωτοβουλιών για να μειώσουν την εξάρτησή τους από το δολάριο.
Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, η Ρωσία, η Κίνα και η Βραζιλία στράφηκαν σε μεγαλύτερη χρήση τοπικών νομισμάτων στις διασυνοριακές συναλλαγές τους.
Το Ιράκ, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα διερευνούν ενεργά εναλλακτικές λύσεις για συναλλαγές εκτός δολαρίου.
Και οι κεντρικές τράπεζες προσπάθησαν να μετατοπίσουν περισσότερα από τα συναλλαγματικά τους αποθέματα μακριά από το δολάριο και αυξησαν τις τοποθετήσεις σε χρυσό.
Όλα τα κράτη της ομάδας των BRICS έχουν επικρίνει την κυριαρχία του δολαρίου για διαφορετικούς λόγους.
Οι Ρώσοι αξιωματούχοι υπερασπίζονται την αποδολαριοποίηση για να αμβλύνουν τις οικονομικές συνέπειες από τις κυρώσεις.
Λόγω των κυρώσεων, οι ρωσικές τράπεζες δεν μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν το SWIFT, το παγκόσμιο σύστημα που επιτρέπει τις διασυνοριακές τραπεζικές συναλλαγές.

Η χρήση των τοπικών νομισμάτων

Ο Ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin δήλωσε προσφατα ότι η αυξανόμενη χρήση εθνικών νομισμάτων για διασυνοριακές συναλλαγές σηματοδοτεί το τέλος της ηγεμονίας του δολαρίου ΗΠΑ.
Μιλώντας την στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης (SPIEF), επισήμανε ότι η τρέχουσα τάση χρήσης του τοπικού νομίσματος για διασυνοριακό εμπόριο, συμπεριλαμβανομένου του ενεργειακού εμπορίου, υποδηλώνει την πτώση της ισχύος του δολαρίου.
Ο Ρώσος ηγέτης επισήμανε ότι επί του παρόντος περισσότερο από το 80% του ρωσικού εμπορίου με την Κίνα διεξάγεται είτε σε γιουάν είτε σε ρούβλια, ενώ περίπου το 90% του εμπορίου της Ρωσίας με τις χώρες της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης γίνεται σε ρούβλια.
Ο Purin επεσήμανε ότι τα αποθέματα του δολαρίου που διατηρούσαν οι μεγάλες οικονομίες του κόσμου μειώνονταν με ιδιαίτερη ταχύτητα, όπως και οι εμπορικοί διακανονισμοί που χρησιμοποιούν το αμερικανικό νόμισμα, ενώ πολλά έθνη ετοιμάζουν σχέδια για τη δημιουργία νέων αποθεματικών νομισμάτων.
«Το μερίδιο των διακανονισμών των διεθνών συναλλαγών σε δολάρια μειώνεται.
Το μερίδιο του γιουάν αυξάνεται», επισήμανε.
«Οι παραγωγοί πετρελαίου στις κορυφαίες αραβικές χώρες λένε τώρα ότι είναι έτοιμοι να πληρώσουν για το πετρέλαιο σε γιουάν…
Εάν αυτή η τάση αποκτήσει δυναμική και εμφανιστούν άλλες ανταλλαγές πετρελαίου και φυσικού αερίου όπου οι διακανονισμοί δεν γίνονται σε δολάρια, τότε αυτή είναι η αρχή του τέλους για αυτό το νόμισμα», υπογράμμισε ο Putin.
Ο Putin επέμεινε ότι η Ρωσία δεν είχε ποτέ καμία πρόθεση να αποδολαριοποιήσει ούτε την εγχώρια οικονομία της ούτε την παγκόσμια οικονομία.

Γεωπολιτική και οικονομία

Ωστόσο, επεσήμανε, λόγω της πολιτικής κυρώσεων των ΗΠΑ κατά της Ρωσίας μετά την κρίση της Ουκρανίας, η Μόσχα αναγκάστηκε να χάσει το δολάριο για άλλα νομίσματα για να διατηρήσει την οικονομία της σε λειτουργία.
«Δεν έχουμε καμία σχέση με αυτό.
Κάνουν... τα πάντα με τα χέρια τους…
Επιδιώκοντας βραχυπρόθεσμους, ευκαιριακούς πολιτικούς στόχους υπονομεύουν τη δύναμή τους -συμπεριλαμβανομένης της παγκόσμιας οικονομικής ηγεμονίας τους.
Επειδή χρησιμοποιώντας το δολάριο ως πολεμικό εργαλείο –και δεν υπάρχει άλλος τρόπος να το θέσουμε– εγείρουν αμφιβολίες για την αξιοπιστία του αμερικανικού νομίσματος τόσο ως μέσο πληρωμής στο παγκόσμιο εμπόριο όσο και ως αποθεματικό», εξήγησε ο Putin στο forum του SPIEF.
Να σημειωθεί ότι η Δύση πάγωσε τα αποθεματικά της Ρωσίας 330 δισεκατομμυρίων δολαρίων πέρυσι.

Παγκόσμιες ανακατατάξεις…

Σε ευρύτερο πλαίσιο, οι εκλογές του 2022 στη Βραζιλία επανέφεραν τον Inácio Lula da Silva στην προεδρία.
Ο Lula είναι ένας σταθερος υποστηρικτής των BRICS που στο παρελθόν προσπάθησε να μειώσει την εξάρτηση της Βραζιλίας από το δολάριο και τις συνέπειες της αμερικανικής οικονομικής ηγεμονίας.
Ενίσχυσε ξανά τη δέσμευση του ομίλου στο στόχο της αποδολαριοποίησης και αναφέρθηκε στη δημιουργία ενός νέου νομίσματος που μοιάζει με το ευρώ, δηλαδή για τη δημιουργία ενός οικονομικού χώρου για την ελεύθερη διεξαγωγή των συναλλαγών.
Η κινεζική κυβέρνηση έχει επίσης εκφράσει ξεκάθαρα τις ανησυχίες της για την κυριαρχία του δολαρίου, χαρακτηρίζοντάς το ως «κύρια πηγή αστάθειας και αβεβαιότητας στην παγκόσμια οικονομία».
Το Πεκίνο κατηγόρησε ευθέως την αύξηση των επιτοκίων εκ μέρους τητης Fed για πρόκληση αναταραχής στη διεθνή χρηματοπιστωτική αγορά και σημαντική υποτίμηση άλλων νομισμάτων.
Μαζί με άλλες χώρες της ομάδας των BRICS, η Κίνα έχει επίσης επικρίνει τη χρήση των κυρώσεων ως γεωπολιτικό όπλο.
Η απήχηση της αποδολαριοποίησης και ενός πιθανού νομίσματος BRICS θα ήταν να μετριαστούν τέτοια προβλήματα.
Οι ειδικοί στις ΗΠΑ είναι βαθιά διχασμένοι σχετικά με τις προοπτικές του.
Η υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Janet Yellen πιστεύει ότι το δολάριο θα παραμείνει κυρίαρχο καθώς οι περισσότερες χώρες δεν έχουν εναλλακτική λύση.
Ωστόσο, ένας πρώην οικονομολόγος του Λευκού Οίκου θεωρεί ότι ένα νόμισμα της ομάδας των BRICS θα μπορούσε να τερματίσει την κυριαρχία του δολαρίου.

Νομισματικές φιλοδοξίες και σενάρια – Τα πρότυπο του ευρώ

Αν και οι συζητήσεις για ένα νόμισμα BRICS έχουν αποκτήσει δυναμική, υπάρχουν περιορισμένες πληροφορίες για τα νομισματικά μοντέλα που εξετάζονται.
Ο πιο φιλόδοξος δρόμος θα ήταν κάτι παρόμοιο με το ευρώ, το ενιαίο νόμισμα που υιοθέτησαν 11 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 1999.
Αλλά η διαπραγμάτευση για ένα ενιαίο νόμισμα θα ήταν δύσκολη δεδομένων των ασυμμετριών οικονομικής ισχύος και της περίπλοκης πολιτικής δυναμικής εντός των BRICS.
Και για να λειτουργήσει ένα νέο νόμισμα, η ομάδα των BRICS θα πρέπει να συμφωνήσει σε έναν μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών, να λειτουργούν αποτελεσματικά συστήματα πληρωμών και μια καλά ρυθμισμένη, σταθερή και επαρκή ρευστότητα χρηματοπιστωτική αγορά.
Για να επιτευχθεί ένα νέο νομισματικό καθεστώς, οι BRICS θα χρειαζόταν ισχυρές διασφαλίσεις όσον αφορά τη διαχείριση ενός νέου νομισματικού καθεστώτος, προκειμένου να πείσει τη διεθνή κοινότητα ότι το νέο νόμισμα είναι αξιόπιστο.
Ο στόχος φαίνεται να είναι η δημιουργία ενός αποτελεσματικού ολοκληρωμένου συστήματος πληρωμών για διασυνοριακές συναλλαγές ως πρώτο βήμα και στη συνέχεια η εισαγωγή ενός νέου νομίσματος.
Υπάρχουν ήδη ορισμένες υποδομές για αυτή τη διαδικασία.
Το 2010, ξεκίνησε ο Μηχανισμός Διατραπεζικής Συνεργασίας BRICS για τη διευκόλυνση των διασυνοριακών πληρωμών μεταξύ των τραπεζών BRICS σε τοπικά νομίσματα.
Τα κράτη της ομάδας των BRICS έχουν αναπτύξει το «BRICS pay» – ένα σύστημα πληρωμών για συναλλαγές μεταξύ των BRICS χωρίς να χρειάζεται να μετατρέψουν το τοπικό νόμισμα σε δολάρια.
Και έχει γίνει λόγος για ένα κρυπτονόμισμα BRICS και για στρατηγική ευθυγράμμιση της ανάπτυξης των ψηφιακών νομισμάτων της Κεντρικής Τράπεζας (Central Bank Digital Currencies – CBDC) για την προώθηση της διαλειτουργικότητας των νομισμάτων και της οικονομικής περιφερειακής ολοκλήρωσης.
Δεδομένου ότι πολλές χώρες εξέφρασαν ενδιαφέρον να ενταχθούν στους BRICS, ο όμιλος είναι πιθανό να κλιμακώσει τη τάση της αποδολαριοποίησης.

Από το όραμα στην πραγματικότητα

Σίγουρα, μερικές από τις πιο φιλόδοξες προηγούμενες πρωτοβουλίες του ομίλου για τη δημιουργία μεγάλων έργων υποδομής όπου οι μη δυτικές υποδομές έχουν αποτύχει.
Μεγάλες ιδέες όπως η ανάπτυξη ενός οργανισμού αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας στο πλαίσιο των BRICS και η λειτουργία ενός υποθαλάσσιου καλωδίου δεν υλοποιήθηκαν ποτέ.
Και οι προσπάθειες αποδολαριοποίησης δυσκολεύονται τόσο σε πολυμερές όσο και σε διμερές επίπεδο.
Το 2014, όταν οι χώρες BRICS εγκαινίασαν τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, η ιδρυτική της συμφωνία περιέγραφε ότι οι δραστηριότητές της μπορεί να παρέχουν χρηματοδότηση στο τοπικό νόμισμα της χώρας στην οποία πραγματοποιείται η επένδυση.
Ωστόσο, το 2023, η τράπεζα παραμένει σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από το δολάριο για την επιβίωσή της.
Η χρηματοδότηση σε τοπικό νόμισμα αντιπροσωπεύει περίπου το 22% του χαρτοφυλακίου της τράπεζας, αν και ο νέος πρόεδρός της ελπίζει να το αυξήσει στο 30% έως το 2026.
Παρόμοιες προκλήσεις υπάρχουν και στις διμερείς επιδιώξεις αποδολαριοποίησης.
Η Ρωσία και η Ινδία προσπάθησαν να αναπτύξουν έναν μηχανισμό για συναλλαγές σε τοπικά νομίσματα, που θα επέτρεπε στους Ινδούς εισαγωγείς να πληρώσουν για το φθηνό πετρέλαιο και τον άνθρακα της Ρωσίας σε ρουπίες.
Ωστόσο, οι συνομιλίες διακόπηκαν αφού η Μόσχα δεν ενθουσιάστηκε με την ιδέα της συσσώρευσης στα ταμεία της ρουπίας.

Οι νίκες του παγκόσμιου νότου

Παρά τα εμπόδια στην αποδολαριοποίηση, η αποφασιστικότητα του ομίλου των κρατών της BRICS να δράσει δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι θα αφήσει αλώβητη τη νομισματική τάξη.
Παρά τις πολλές διαφορές μεταξύ των πέντε χωρών, το μπλοκ κατάφερε να αναπτύξει κοινές πολιτικές και να επιβιώσει σε μεγάλες κρίσεις, όπως οι συγκρούσεις στα σύνορα Κίνας-Ινδίας το 2020-21 και ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Η ομάδα των BRICS έχει εμβαθύνει τη συνεργασία της, έχει επενδύσει σε νέα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και διευρύνει συνεχώς το φάσμα των θεμάτων πολιτικής που αντιμετωπίζει.
Τώρα διαθέτει ένα τεράστιο δίκτυο διασυνδεδεμένων μηχανισμών με δίκτυα που περιλαμβάνουν κυβερνητικούς αξιωματούχους, επιχειρήσεις, ακαδημαϊκούς, δεξαμενές σκέψης και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς σε όλες τις χώρες.
Ακόμα κι αν δεν υπάρχει κίνηση στο κοινό νομισματικό μέτωπο, υπάρχουν πολλά ζητήματα για τα οποία συντονίζονται τακτικά οι υπουργοί Οικονομικών των BRICS καθώς και οι κεντρικοί τραπεζίτες – και η δυνατότητα ανάπτυξης νέων οικονομικών συνεργασιών είναι ιδιαίτερα ισχυρή. 
Χωρίς αμφιβολία, η συζήτηση για ένα νέο νόμισμα των BRICS από μόνη της είναι ένας σημαντικός δείκτης της επιθυμίας πολλών οικονομιών να διαφοροποιηθούν μακριά από το δολάριο.
Η Mihaela Papa επισημαίνει ότι η εστίαση στο νόμισμα των BRICS κινδυνεύει ναμας κάνει να κοιτάμε το δέντρο κια να χάσουμε το δάσος...
Μια νέα παγκόσμια οικονομική τάξη πραγμάτων δεν θα προκύψει από ένα νέο νόμισμα BRICS ή από την αποδολαριοποίηση που θα συμβεί εν μία νυκτί.
Αλλά μπορεί ενδεχομένως να προκύψει από τη δέσμευση των BRICS να συντονίζουν τις πολιτικές τους και να καινοτομούν – κάτι που χαρακτηρίζει την εν λόγω νομισματική πρωτοβουλία.

www.bankingnews.gr