γράφει : Πέτρος Λεωτσάκος
Η Saxo Bank, σε πρόσφατη ανάλυσή της, παρουσιάζει τις προβλέψεις της για την επόμενη φάση της πιστωτικής κρίσης, με τον Nick Beecroft, Senior FX Consultant της Τράπεζας και υπεύθυνο της ανάλυσης, να αναμένει δυσοίωνες εξελίξεις. Ειδικά για την Ελλάδα, δεν αποκλείεται η διάσωσή της από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ή η οικονομική βοήθεια από πλουσιότερα κράτη.
Όπως επισημαίνεται στην ανάλυση, οι υπερβολές και η μεγέθυνση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών και των τιμών στη μεγάλη φούσκα των τελευταίων τριών δεκαετιών δημιουργήθηκαν από τον συστηματικά υπερβολικά εύκολο δανεισμό. Το πρόβλημα στην πραγματικότητα εντοπίζεται ήδη από τις δεκαετίες του 1980 και 1990, όπου έλαβαν χώρα τα εξής: διάσωση των «ταμιευτηρίων» – των S&L όπως λέγονται – στις αρχές της δεκαετίας του 1990, διάσωση του Μεξικού το 1994, διάσωση του hedge fund LTCM το 1998, διάσωση της νοτιοανατολικής Ασίας στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Όλα αυτά τα γεγονότα οδήγησαν στην υιοθέτηση μιας ανεύθυνης προσέγγισης του χρέους και της κερδοσκοπίας που ώθησαν την αύξηση του χρέους παγκοσμίως, μειώνοντας το κόστος δανεισμού σε επίπεδα που δεν δικαιολογούνταν από τον εγγενή κίνδυνο πτώχευσης.
Η μεγέθυνση των ΑΕΠ των ΗΠΑ και της Ευρωζώνης υποκινούνταν σε μεγάλο βαθμό από την κατανάλωση και τον δανεισμό κατά τις περασμένες δυο με τρεις δεκαετίες, ενώ κάθε φορά που η οικονομία προσπάθησε να εξυγιάνει τις υπερβολές και τα λάθη που οφείλονταν στην υπερβολική μεγέθυνση του χρέους, τα επιτόκια μειώνονταν και τα χρέη αυξάνονταν ακόμα περισσότερο. Το πρόβλημα με αυτήν την προσέγγιση είναι ότι ενώ βραχυπρόθεσμα λειτουργεί, απαιτεί ραγδαία αυξανόμενα κίνητρα για να αποφύγει την κατάρρευση (η οποία στην πραγματικότητα δεν είναι παρά η επιστροφή στην ισορροπία). Έτσι τα επιτόκια έπρεπε να μειωθούν ολοένα και περισσότερο, για να μπορέσει να συνεχιστεί το «πάρτι».
Ο Nick Beecroft χαρακτηρίζει τη μακροπρόθεσμη άποψή του αναφορικά με την επόμενη φάση της πιστωτικής κρίσης του 2007-2010 ως «εξαιρετικά δυσοίωνη». Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει «είναι πολύ απλοϊκό και αφελές να πιστεύει ο δυτικός κόσμος ότι μπορεί να αποτινάξει το υπερβολικό χρέος και τις αμαρτίες των τελευταίων 20 χρόνων τόσο εύκολα». Η μετατροπή του ιδιωτικού χρέους σε κυβερνητικό φαινόταν να είναι η πανάκεια, όμως οι ρωγμές σε αυτό το οικοδόμημα έχουν αρχίσει πια να φαίνονται, όπως τονίζουν και οι πρόσφατοι ελληνικοί «πονοκέφαλοι».
Η άποψη του κ. Beecroft είναι ότι αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στην κόψη του ξυραφιού, η ισορροπία είναι ασταθής και ο «γκρεμός» δεν θα είναι η δραματική κατάληξη των πιστωτικών κρίσεων των αναδυόμενων αγορών (όπως για παράδειγμα τις τελευταίες δυο δεκαετίες στην Αργεντινή, την Ινδονησία, το Πακιστάν τη Ρωσία κ.λπ.) που συνήθως χαρακτηρίζεται από έναν συνδυασμό υποτίμησης και ξεκάθαρης πτώχευσης. Αντίθετα, ο «γκρεμός» θα είναι στην πλευρά του αναπτυγμένου κόσμου, ο οποίος θα συνεχίσει να βρίσκεται το επίκεντρο της κρίσης και θα συρθεί αναπόφευκτα προς μια αργοκίνητη αποπληθωριστική πορεία, ενώ θα εφαρμόζονται μέτρα για τη μείωση των ελλειμμάτων.
Η ελληνική εμπειρία αποτελεί άριστο παράδειγμα. Η πρόσφατη «αποκάλυψη» ότι ορισμένες μεγάλες χώρες της Ευρωζώνης θα καλοδέχονταν την εμπλοκή του ΔΝΤ (την οποία και η ελληνική κυβέρνηση έχει αναφέρει ως πιθανή λύση) διέλυσε το φαινομενικά ομόφωνο μήνυμα στήριξης του Eurogroup που δόθηκε την προηγούμενη εβδομάδα. Γεγονός είναι ότι τα πλουσιότερα κράτη, μη έχοντας καμία επιθυμία να βάλουν το χέρι βαθιά στην τσέπη τους για να διευκολύνουν την Ελλάδα, τάσσονται βέβαια πολιτικά υπέρ της, εκφράζοντας ολοένα και πιο αυστηρά την υποστήριξή τους, ελπίζοντας ότι αυτή η «ανέξοδη επιλογή» θα οδηγήσει την Ελλάδα στην αντιμετώπιση της επικείμενης πρόκλησης για αναχρηματοδότηση του χρέους της τον Απρίλιο - Μάιο.
Αυτό καθησύχασε κάπως τις αγορές, προσωρινά ίσως, με τις Ελληνικές τιμές των Credit Default Swaps (CDS) και των spread των ομολόγων να μειώνονται σε μικρό βαθμό έναντι των γερμανικών ομολόγων, γεγονός που ενδέχεται να αποδειχθεί αρκετό για να τα βγάλει πέρα η Ελλάδα βραχυπρόθεσμα. Αν όχι, τότε είτε το ΔΝΤ θα σπεύσει να τη σώσει ή τα πλουσιότερα κράτη θα αναγκαστούν να πληρώσουν. Σε αυτή όμως την περίπτωση, αναμένονται οδυνηρές συνέπειες, λόγω των περικοπών στον προϋπολογισμό, αφού η γενναιοδωρία όλων όσων ενδέχεται να εμπλακούν σε αυτόν τον «τελετουργικό χορό» – επενδυτές, ΔΝΤ και το Eurogroup – θα συνοδεύεται από ιδιαίτερα δυσβάσταχτους όρους και προϋποθέσεις. Έτσι λοιπόν είναι σίγουρο ότι η ήδη αδύναμη ελληνική οικονομία θα γνωρίσει βαθιά κάμψη και αποπληθωρισμό που πιθανότατα θα οδηγήσουν σε πολύ δυσάρεστες κοινωνικές αναταραχές κατά τη διάρκεια του μεγάλου, ζεστού καλοκαιριού που επίκειται.
Αυτό αποτελεί το προσχέδιο για τα περισσότερα λοιπά ένοχα κράτη – το Ηνωμένο Βασίλειο, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιταλία και πιθανόν την Ιαπωνία (η οποία βρίσκεται ήδη σε μια αποπληθωριστική πορεία, αν και μπορεί να σωθεί με τον συνδυασμό των τεράστιων εθνικών αποθεμάτων και της συναλλαγματικής ευελιξίας).
Ενδέχεται επίσης να προκύψει αναδιοργάνωση, ή πιο σωστά «ξεκαθάρισμα» του ευρώ, με την απόσχιση κάποιων πιο αδύναμων χωρών της Ευρωζώνης. Ίσως όμως αυτό να θέλει πραγματικά η Γερμανία, όπως πρόσφατα πρότεινε στους Financial Times ο Wolfgang Munchau (‘Shrink the euro zone, or create a fiscal union’ [Συρρικνώστε την ευρωζώνη ή δημιουργήστε μία δημοσιονομική ένωση], 14 Μαρτίου 2010).
Δυστυχώς, αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να είναι μια συνταγή για χαμηλότερες αποδόσεις των χρηματαγορών και των κρατικών ομολόγων κυβερνήσεων στις χώρες με καλύτερη πιστοληπτική αξιολόγηση, για τη συνέχιση των εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων. Πιθανόν μία τέτοια κατάληξη να ενέχει επίσης περαιτέρω μείωση των επιτοκίων του ευρώ που θα προσεγγίσουν τα σχεδόν μηδενικά επίπεδα των ΗΠΑ, ενώ ακόμα και τα «πληθωριστικά γεράκια» της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας δεν θα καταφέρουν να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους απέναντι σε αυτήν την δύσκολη φάση της πιστωτικής κρίσης.
Έτσι η προοπτική που διαφαίνεται δεν είναι τόσο δραματική όσο οι προηγούμενες χρεοκοπίες των αναδυόμενων αγορών – αλλά έχει τη μορφή της εξασθενημένης, αργοκίνητης «μιζέριας» που θα χρειαστεί περίπου έναν χρόνο για να αποκαλυφθεί.
Η μεγέθυνση των ΑΕΠ των ΗΠΑ και της Ευρωζώνης υποκινούνταν σε μεγάλο βαθμό από την κατανάλωση και τον δανεισμό κατά τις περασμένες δυο με τρεις δεκαετίες, ενώ κάθε φορά που η οικονομία προσπάθησε να εξυγιάνει τις υπερβολές και τα λάθη που οφείλονταν στην υπερβολική μεγέθυνση του χρέους, τα επιτόκια μειώνονταν και τα χρέη αυξάνονταν ακόμα περισσότερο. Το πρόβλημα με αυτήν την προσέγγιση είναι ότι ενώ βραχυπρόθεσμα λειτουργεί, απαιτεί ραγδαία αυξανόμενα κίνητρα για να αποφύγει την κατάρρευση (η οποία στην πραγματικότητα δεν είναι παρά η επιστροφή στην ισορροπία). Έτσι τα επιτόκια έπρεπε να μειωθούν ολοένα και περισσότερο, για να μπορέσει να συνεχιστεί το «πάρτι».
Ο Nick Beecroft χαρακτηρίζει τη μακροπρόθεσμη άποψή του αναφορικά με την επόμενη φάση της πιστωτικής κρίσης του 2007-2010 ως «εξαιρετικά δυσοίωνη». Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει «είναι πολύ απλοϊκό και αφελές να πιστεύει ο δυτικός κόσμος ότι μπορεί να αποτινάξει το υπερβολικό χρέος και τις αμαρτίες των τελευταίων 20 χρόνων τόσο εύκολα». Η μετατροπή του ιδιωτικού χρέους σε κυβερνητικό φαινόταν να είναι η πανάκεια, όμως οι ρωγμές σε αυτό το οικοδόμημα έχουν αρχίσει πια να φαίνονται, όπως τονίζουν και οι πρόσφατοι ελληνικοί «πονοκέφαλοι».
Η άποψη του κ. Beecroft είναι ότι αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στην κόψη του ξυραφιού, η ισορροπία είναι ασταθής και ο «γκρεμός» δεν θα είναι η δραματική κατάληξη των πιστωτικών κρίσεων των αναδυόμενων αγορών (όπως για παράδειγμα τις τελευταίες δυο δεκαετίες στην Αργεντινή, την Ινδονησία, το Πακιστάν τη Ρωσία κ.λπ.) που συνήθως χαρακτηρίζεται από έναν συνδυασμό υποτίμησης και ξεκάθαρης πτώχευσης. Αντίθετα, ο «γκρεμός» θα είναι στην πλευρά του αναπτυγμένου κόσμου, ο οποίος θα συνεχίσει να βρίσκεται το επίκεντρο της κρίσης και θα συρθεί αναπόφευκτα προς μια αργοκίνητη αποπληθωριστική πορεία, ενώ θα εφαρμόζονται μέτρα για τη μείωση των ελλειμμάτων.
Η ελληνική εμπειρία αποτελεί άριστο παράδειγμα. Η πρόσφατη «αποκάλυψη» ότι ορισμένες μεγάλες χώρες της Ευρωζώνης θα καλοδέχονταν την εμπλοκή του ΔΝΤ (την οποία και η ελληνική κυβέρνηση έχει αναφέρει ως πιθανή λύση) διέλυσε το φαινομενικά ομόφωνο μήνυμα στήριξης του Eurogroup που δόθηκε την προηγούμενη εβδομάδα. Γεγονός είναι ότι τα πλουσιότερα κράτη, μη έχοντας καμία επιθυμία να βάλουν το χέρι βαθιά στην τσέπη τους για να διευκολύνουν την Ελλάδα, τάσσονται βέβαια πολιτικά υπέρ της, εκφράζοντας ολοένα και πιο αυστηρά την υποστήριξή τους, ελπίζοντας ότι αυτή η «ανέξοδη επιλογή» θα οδηγήσει την Ελλάδα στην αντιμετώπιση της επικείμενης πρόκλησης για αναχρηματοδότηση του χρέους της τον Απρίλιο - Μάιο.
Αυτό καθησύχασε κάπως τις αγορές, προσωρινά ίσως, με τις Ελληνικές τιμές των Credit Default Swaps (CDS) και των spread των ομολόγων να μειώνονται σε μικρό βαθμό έναντι των γερμανικών ομολόγων, γεγονός που ενδέχεται να αποδειχθεί αρκετό για να τα βγάλει πέρα η Ελλάδα βραχυπρόθεσμα. Αν όχι, τότε είτε το ΔΝΤ θα σπεύσει να τη σώσει ή τα πλουσιότερα κράτη θα αναγκαστούν να πληρώσουν. Σε αυτή όμως την περίπτωση, αναμένονται οδυνηρές συνέπειες, λόγω των περικοπών στον προϋπολογισμό, αφού η γενναιοδωρία όλων όσων ενδέχεται να εμπλακούν σε αυτόν τον «τελετουργικό χορό» – επενδυτές, ΔΝΤ και το Eurogroup – θα συνοδεύεται από ιδιαίτερα δυσβάσταχτους όρους και προϋποθέσεις. Έτσι λοιπόν είναι σίγουρο ότι η ήδη αδύναμη ελληνική οικονομία θα γνωρίσει βαθιά κάμψη και αποπληθωρισμό που πιθανότατα θα οδηγήσουν σε πολύ δυσάρεστες κοινωνικές αναταραχές κατά τη διάρκεια του μεγάλου, ζεστού καλοκαιριού που επίκειται.
Αυτό αποτελεί το προσχέδιο για τα περισσότερα λοιπά ένοχα κράτη – το Ηνωμένο Βασίλειο, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιταλία και πιθανόν την Ιαπωνία (η οποία βρίσκεται ήδη σε μια αποπληθωριστική πορεία, αν και μπορεί να σωθεί με τον συνδυασμό των τεράστιων εθνικών αποθεμάτων και της συναλλαγματικής ευελιξίας).
Ενδέχεται επίσης να προκύψει αναδιοργάνωση, ή πιο σωστά «ξεκαθάρισμα» του ευρώ, με την απόσχιση κάποιων πιο αδύναμων χωρών της Ευρωζώνης. Ίσως όμως αυτό να θέλει πραγματικά η Γερμανία, όπως πρόσφατα πρότεινε στους Financial Times ο Wolfgang Munchau (‘Shrink the euro zone, or create a fiscal union’ [Συρρικνώστε την ευρωζώνη ή δημιουργήστε μία δημοσιονομική ένωση], 14 Μαρτίου 2010).
Δυστυχώς, αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να είναι μια συνταγή για χαμηλότερες αποδόσεις των χρηματαγορών και των κρατικών ομολόγων κυβερνήσεων στις χώρες με καλύτερη πιστοληπτική αξιολόγηση, για τη συνέχιση των εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων. Πιθανόν μία τέτοια κατάληξη να ενέχει επίσης περαιτέρω μείωση των επιτοκίων του ευρώ που θα προσεγγίσουν τα σχεδόν μηδενικά επίπεδα των ΗΠΑ, ενώ ακόμα και τα «πληθωριστικά γεράκια» της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας δεν θα καταφέρουν να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους απέναντι σε αυτήν την δύσκολη φάση της πιστωτικής κρίσης.
Έτσι η προοπτική που διαφαίνεται δεν είναι τόσο δραματική όσο οι προηγούμενες χρεοκοπίες των αναδυόμενων αγορών – αλλά έχει τη μορφή της εξασθενημένης, αργοκίνητης «μιζέριας» που θα χρειαστεί περίπου έναν χρόνο για να αποκαλυφθεί.
Σχόλια αναγνωστών