Τα επόμενα 100 έτη και η 4η βιομηχανική επανάσταση

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΟΠΟΥΝΙΔΗΣ*, ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΤΣΑΛΑΚΗΣ**, ΙΩΑΝΝΑ ΑΤΣΑΛΑΚΗ***

ΣΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Η αντικατάσταση των εργαζομένων από μηχανές θα μπορούσε να επιδεινώσει το χάσμα μεταξύ των μισθών των εργαζομένων και των χρημάτων που εισέρχονται σαν αποπληρωμή μέρους της αρχικής επένδυσης. 
Ο​​πως και στις προηγούμενες επαναστάσεις που προηγήθηκαν, η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση έχει τη δυνατότητα να αυξήσει τα παγκόσμια επίπεδα εισοδήματος και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής σε όλο τον κόσμο. Μέχρι σήμερα, οι καταναλωτές που έχουν αποκτήσει τα μέγιστα από το ψηφιακό κόσμο, είναι αυτοί που μπορούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά και να έχουν πρόσβαση σε αυτόν. Η τεχνολογία έχει καταστήσει δυνατό τα νέα προϊόντα και υπηρεσίες να αυξάνουν την αποτελεσματικότητα και τη χαρά της προσωπικής μας ζωής. Ηδη η εξέλιξη της τεχνολογίας και η διεύρυνση του διεθνούς εμπορίου μεταξύ των ανοιχτών οικονομιών έχουν μειώσει το παγκόσμιο ποσοστό φτώχειας από 37%, που ήταν το 1990, σε 9% το 2015.

Η ανθρωπότητα έχει κατορθώσει σημαντικά επιτεύγματα τα τελευταία 100 χρόνια. Μία από τις δραστηριότητες της επιστήμης της πρόβλεψης είναι η διάγνωση των μελλοντικών ευκαιριών και των κινδύνων που θα εμφανιστούν. Τα πάντα γύρω μας αλλάζουν συνεχώς, κυρίως λόγω των νέων τεχνολογιών. Σήμερα βρισκόμαστε στην τέταρτη τεχνολογική επανάσταση, που θα αλλάξει ριζικά τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε, επιχειρούμε και σχετιζόμαστε ο ένας με τον άλλον. Πρέπει να προετοιμαστούν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη της παγκόσμιας κοινότητας, από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα έως την ακαδημαϊκή κοινότητα και τους απλούς πολίτες.

• Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση χρησιμοποίησε τη δύναμη του νερού και του ατμού για τη μηχανοποίηση της παραγωγής (ξεκίνησε το 1784).

• Η δεύτερη προώθησε την ηλεκτρική ενέργεια για μαζική παραγωγή (ξεκίνησε το 1870).

• Η τρίτη ανέπτυξε την πληροφορική και τα ηλεκτρονικά προϊόντα για την αυτοματοποίηση της παραγωγής (ξεκίνησε το 1969).

• Τώρα, μια τέταρτη βιομηχανική επανάσταση εξελίσσεται, η οποία χαρακτηρίζεται από συνδυασμό και συγχώνευση τεχνολογιών με ασαφή όρια μεταξύ της φυσικής, ψηφιακής και βιολογικής σφαίρας (ξεκίνησε το 2010).

Τα κύρια χαρακτηριστικά της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης είναι:

• Η ταχύτητα.

• Η έκταση.

• Οι ριζικές επιπτώσεις στη λειτουργία όλων των οικονομικών και κοινωνικών συστημάτων.

Ριζικές-δραστικές (disruptiveness) αλλαγές προαναγγέλλουν την ολοκληρωτική μετατροπή των συστημάτων:

• Παραγωγής.

• Διαχείρισης.

• Διακυβέρνησης.

Οι δυνατότητες των δισεκατομμυρίων ανθρώπων που συνδέονται με κινητές συσκευές, με πρωτοφανή επεξεργαστική ισχύ, χωρητικότητα αποθήκευσης, καθώς και πρόσβαση στη γνώση, είναι απεριόριστες. Οι δυνατότητες αυτές θα πολλαπλασιαστούν με τις αναδυόμενες τεχνολογικές επαναστάσεις, σε τομείς όπως:

• Η τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence).

• Η ρομποτική.

• Το «Ιντερνετ των πραγμάτων».

• Τα αυτόνομα οχήματα (drones).

• Η τρισδιάστατη εκτύπωση 3-D.

• Η νανοτεχνολογία.

• Η βιοτεχνολογία.

• Η επιστήμη των υλικών.

• Η αποθήκευση ενέργειας.

• Βig data.

• Οι κβαντικοί υπολογιστές.

Στο μέλλον, η τεχνολογική καινοτομία θα οδηγήσει επίσης σε μακροπρόθεσμα οφέλη:

• Στην αποδοτικότητα και την παραγωγικότητα.

• Το κόστος μεταφορών και επικοινωνιών θα μειωθεί.

• Τα logistics και οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού θα γίνουν πιο αποτελεσματικά.

• Το κόστος των συναλλαγών θα μειωθεί, έτσι ώστε συνολικά θα ανοίξουν νέες αγορές που θα οδηγούν στην οικονομική ανάπτυξη.

Ταυτόχρονα, έχει επισημανθεί ότι η 4η βιομηχανική επανάσταση θα μπορούσε να δημιουργήσει μεγαλύτερη ανισότητα, ιδιαίτερα στις χειρωνακτικές εργασίες. Καθώς ο αυτοματισμός αντικαθιστά τη χειρωνακτική εργασία σε ολόκληρη την οικονομία, η αντικατάσταση των εργαζομένων από μηχανές θα μπορούσε να επιδεινώσει το χάσμα μεταξύ των μισθών των εργαζομένων και των χρημάτων που εισέρχονται σαν αποπληρωμή μέρους της αρχικής επένδυσης. Από την άλλη πλευρά, είναι επίσης πιθανό ότι η αντικατάσταση των εργαζομένων από την τεχνολογία, συνολικά, να οδηγήσει σε αύξηση των ασφαλών και ικανοποιητικών θέσεων εργασίας.

Στο σημείο αυτό έχει μεγάλη σημασία οι κυβερνήσεις και η εκπαιδευτική κοινότητα να αντιληφθούν τις αλλαγές που έρχονται ώστε με κατάλληλες ενέργειες να εκπαιδεύσουν τις νέες γενιές στις νέες θέσεις εργασίας που η 4η βιομηχανική επανάσταση φέρνει. Μελέτες δείχνουν ότι το 60% των παιδιών που εισέρχονται τώρα στο δημοτικό σχολείο θα δουλέψουν σε ειδικότητες που ακόμα δεν έχουν δημιουργηθεί.

Η μη έγκαιρη προσαρμογή των εκπαιδευτικών συστημάτων και των επιχειρήσεων στις αλλαγές που έρχονται θα δημιουργήσει αρνητική στάση της κοινωνίας στις αλλαγές, πράγμα το οποίο θα οδηγήσει στην έλλειψη προσαρμογής της οικονομίας και της κοινωνίας και περαιτέρω μείωση του επιπέδου ευημερίας και αύξηση της φτώχειας.

Σε χώρες υψηλού εισοδήματος η ζήτηση για εργαζομένους υψηλής εξειδίκευσης έχει αυξηθεί, ενώ η ζήτηση για εργαζομένους με λιγότερη εκπαίδευση και λιγότερων δεξιοτήτων έχει μειωθεί. Το αποτέλεσμα είναι μια αγορά εργασίας με μια ισχυρή ζήτηση στα υψηλά και χαμηλά άκρα, αλλά με μια «κοιλιά» στη μέση.

Αυτό εξηγεί γιατί τόσο πολλοί εργαζόμενοι είναι απογοητευμένοι και φοβισμένοι ότι τα εισοδήματα αυτών και των παιδιών τους θα συνεχίσουν να λιμνάζουν. Επίσης, έτσι εξηγείται γιατί οι μεσαίες τάξεις σε όλο τον κόσμο όλο και περισσότερο βιώνουν μια διάχυτη αίσθηση δυσαρέσκειας και αδικίας.

Μια έρευνα του ΟΟΣΑ έδειξε ότι η ψηφιακή οικονομία μπορεί να φοβίζει κόσμο και επιχειρήσεις, αλλά δημιουργεί προσδοκίες για μια ανάπτυξη πολύ πιο μεγάλη για τις χώρες που τη χρησιμοποιούν. Η έρευνα έδειξε ότι οι επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν τις νέες Τεχνολογίες Πληροφόρησης και Επικοινωνίας (TIC – Technology of Information and Communication) είναι πιο παραγωγικές και περισσότερο αναπτυσσόμενες από τις άλλες επιχειρήσεις. Οι χώρες που παρήγαγαν και χρησιμοποίησαν τις TIC αύξησαν το ΑΕΠ τους κατά 1% σε σύγκριση με τις άλλες, που το αύξησαν μόνο 0,3%.

Η δυσαρέσκεια τροφοδοτείται, επίσης, από τη διείσδυση των ψηφιακών τεχνολογιών και τη δυναμική της ανταλλαγής πληροφοριών που χαρακτηρίζει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Περισσότερο από το 30% του παγκόσμιου πληθυσμού χρησιμοποιεί τώρα πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης για να συνδεθεί, να μάθει και να μοιράζεται πληροφορίες.

Σε έναν ιδανικό κόσμο, αυτές οι αλληλεπιδράσεις θα έδιναν την ευκαιρία για διαπολιτισμική κατανόηση και συνοχή. Ωστόσο, λαϊκιστές και δημαγωγοί πολιτικοί μπορούν να δημιουργήσουν και να διαδώσουν μη ρεαλιστικές προσδοκίες ως προς το τι συνιστά επιτυχία για ένα άτομο ή μια ομάδα, καθώς δίνουν πάτημα να εξαπλωθούν ακραίες ιδέες και ιδεολογίες. Η υπεύθυνη ενημέρωση των πολιτών για τα πλεονεκτήματα της 4ης βιομηχανικής επανάστασης είναι πρωταρχικής σημασίας για να ωφεληθούν.

Η αλλαγή των συστημάτων εκπαίδευσης και η προσαρμογή τους στις αλλαγές που φέρνει η 4η βιομηχανική επανάσταση είναι πρωταρχικής σημασίας για να μειωθούν τωρινές και μελλοντικές ανισότητες. Επίσης άμεση προτεραιότητα έχει η μέριμνα για μετεκπαίδευση των ανθρώπων που θα χάσουν τις εργασίες τους, αλλά και η θέσπιση ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος για αυτούς που θα χάσουν τις αποδοχές τους. Ετσι, θα προστατευθεί η ανθρωπότητα από την οικονομική και κοινωνική ανισότητα και θα απολαύσει τα θετικά οφέλη από τα επιτεύγματα των επόμενων 100 ετών.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι καθηγητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης, ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών Επιστημών της Ισπανίας, Distinguished Research Professor, Audencia Business School.

** Ο κ. Γιώργος Ατσαλάκης είναι επίκουρος καθηγητής, οικονομολόγος, Πολυτεχνείο Κρήτης.

*** Η κ. Ιωάννα Ατσαλάκη είναι MSc, Πολυτεχνείο Κρήτη.

http://www.bankingnews.gr